Starodub łąkowy

Starodub łąkowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	starodub
Gatunek	starodub łąkowy
	Nazwa systematyczna
	Angelica palustris (Besser) Hoffm.; Gen. Pl. Umbell. 162 1814
Synonimy
	Ostericum palustre (Besser) Besser;
	Ostericum palustre (Besser) Besser;

Starodub łąkowy^[4] (Angelica palustris (Besser) Hoffm.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae). W Polsce jest gatunkiem rzadkim.

Rozmieszczenie geograficzne

Zwarty zasięg występowania obejmuje wąski pas ciągnący się przez wschodnią Europę do zachodniej i środkowej Azji. Oprócz tego występuje na oderwanych stanowiskach, m.in. w Czechach, na Węgrzech, Słowacji, w Jugosławii, Rumunii, Niemczech, Estonii, na Łotwie^[5]. W Polsce notowany był na ok. 150 stanowiskach, największa ich ilość znajduje się na Pojezierzu Kujawskim, Wielkopolskim, Mazowszu i Wyżynie Lubelskiej. Nieliczne stanowiska notowano na Pojezierzu Chełmińsko-Dobrzyńskim oraz na terenie miasta Krakowa^[6]. Stanowiska w okolicach Krakowa (w Kotlinie Sandomierskiej) oderwane są od głównego zasięgu. Na niektórych stanowiskach już wyginął, w tym na jedynym stanowisku w Karpatach (w okolicach Żywca)^[5].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, rozgałęziona, kanciasto bruzdkowana, dęta, o słabo oskrzydlonych krawędziach, naga, dołem często czerwono nabiegła. Osiąga wysokość 50–140 cm^[7]. Pod ziemią występuje krótkie kłącze.

Liście: Dolne 2–3-krotnie pierzaste, długoogonkowe, złożone z trójkątnie jajowatych listków o zaostrzonych szczytach i szorstko owłosionych nerwach na spodniej stronie^[7]. Liście górne są zredukowane i posiadają duże pochwy liściowe^[8].

Kwiaty: Zebrane w baldachy złożone, szczytowy jest większy od bocznych. Każdy baldach złożony składa się z 8–30 baldaszków^[8]. Pokryw brak, lub są co najwyżej 1–3, baldaszki posiadają nieliczne, lancetowate pokrywki o ząbkowanych brzegach. Kwiaty drobne, białe, 5-krotne. Płatki korony wcięte na szczycie^[5].

Owoc: Rozłupnia rozpadająca się na 2 elipsowate i żeberkowane rozłupki o długości 4–6 mm i szerokości 2,5–4 mm^[5].
Gatunki podobne: Dzięgiel leśny (Angelica sylvestris) rosnący na takich samych siedliskach^[5]. Gatunki te różnią się nieco morfologią liści (u staroduba odcinki dolnych liści odginają się wyraźnie w dół), ząbkowaniem działek kielicha i bruzdkowaniem łodygi (starodub ma silniej bruzdkowaną)^[9].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Rozmnaża się generatywnie. Kwitnie od lipca do września. Obupłciowe kwiaty są głównie entomogamiczne (owadopylne), zapylane przez muchówki^[10]. Nasiona rozsiewa wiatr^[6].
Siedlisko: mokre i wilgotne łąki, niskie torfowiska, wilgotne zarośla i olsy. Związany jest siedliskami trwale wilgotnymi o glebach o odczynie obojętnym lub słabo kwaśnym. Rzadko występuje pojedynczo, zwykle tworzy skupiska po kilkanaście osobników na 1 m²^[7].
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Molinietalia^[11].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce od 2001 r. ścisłą ochroną gatunkową. Jest chroniony także dyrektywą siedliskową. Głównym źródłem zagrożenia gatunku są zmiany jego siedlisk wskutek osuszania podmokłych łąk.

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[12]: V (narażony na wyginięcie); 2016: NT (bliski zagrożenia)^[13].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin (2001): EN (zagrożony); 2014: VU (narażony)^[14].

Najbardziej zagraża mu osuszenie terenu oraz zmiany w sposobie użytkowania łąk – zaorywanie ich i intensywny wypas^[5].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2014-11-20].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b Marcin Nobis: Starodub łąkowy (pol.). W: Biblioteka Monitoringu Środowiska [on-line]. [dostęp 2013-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
↑ ^a ^b ^c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b Zbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2006. ISBN 978-83-7073-397-1.
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Zych M., Michalska B., Krasicka-Korczyńska E. (2014) Myophily in acritically endangered umbelliferous plant Ostericum palustre Besser (Apiaceae). Plant Systematics and Evolution 300: 187-196.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[TPL-3] The Plant List. [dostęp 2014-11-20].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[K-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[nobis-6] Marcin Nobis: Starodub łąkowy (pol.). W: Biblioteka Monitoringu Środowiska [on-line]. [dostęp 2013-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].

[C-7] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[nawara-8] Zbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2006. ISBN 978-83-7073-397-1.

[szafer-9] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[10] Zych M., Michalska B., Krasicka-Korczyńska E. (2014) Myophily in acritically endangered umbelliferous plant Ostericum palustre Besser (Apiaceae). Plant Systematics and Evolution 300: 187-196.

[11] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[12] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[13] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[14] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne