Staromiejski ewangelicki kościół farny w Bydgoszczy

Staromiejski ewangelicki
kościół farny
Ilustracja
Kościół na rycinie Juliusa Gretha z 1848-1853 r.
Państwo

 Polska

Miejscowość

Bydgoszcz

Wyznanie

protestanckie

Kościół

Ewangelicki Kościół Unii Staropruskiej

Położenie na mapie Bydgoszczy
Mapa konturowa Bydgoszczy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Staromiejski ewangelickikościół farny”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Ziemia53°07′17″N 18°00′08″E/53,121389 18,002222

Staromiejski ewangelicki kościół farny – istniejący w latach 1787–1903 kościół ewangelicki w Bydgoszczy.

Położenie

Kościół znajdował się w miejscu obecnej hali targowej na rogu ul. Podwale i Teofila Magdzińskiego w Bydgoszczy. Stał w osi północ-południe.

Historia

Budowa kościoła wiąże się z włączeniem miasta Bydgoszczy w obręb państwa pruskiego w wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. Jednym z pierwszych dekretów króla Prus Fryderyka II w Bydgoszczy było utworzenie parafii ewangelicko-augsburskiej z dniem 5 października 1772 r.

Bydgoszcz zamieszkiwały wtedy zaledwie dwie ewangelickie rodziny niemieckie, ale wskutek kolonizacji związanej z budową kanału bydgoskiego i rozrostem miejscowego garnizonu stan ten szybko ulegał zmianie. Katolicy w 1815 r. stanowili tylko 40% ludności Bydgoszczy, a w latach 1850–1920 r. już tylko 25%.

Pierwsze nabożeństwo luterańskie nowo mianowany pastor Gebhardi odprawił 12 kwietnia 1773 r. w naprędce przystosowanej żupie solnej. Przybyło na nie ok. 600 wiernych z miasta i okolic. Od 1776 do 1787 r. odprawiano nabożeństwa w jednej z sal na poddaszu starego ratusza. Budowę nowej świątyni ewangelickiej rozpoczęto w 1784 r., korzystając z funduszy wyłożonych przez państwo pruskie. Projekt zboru wykonał budowniczy krajowy Paul Johann Greth, a budowę nadzorował budowniczy Bothke. Prace ukończono w 1787 r. Konsekrację świątyni, która nie otrzymała żadnego wezwania, funkcjonując cały czas pod nazwą staromiejski ewangelicki kościół farny dokonano 21 stycznia 1787 r. podczas wielkiej uroczystości kościelno-państwowej.

Obiekt kosztował w sumie 7000 talarów. Część kwoty pochodziła ze sprzedaży zagarniętego z miejscowej mennicy złomu srebrnego i nie puszczonych w obieg pieniędzy. W 1788 r. ołtarz oddzielono od nawy dwoma artystycznie wykonanymi kratami z kutego żelaza. W 1794 r. ukończono budowę drewnianej dzwonnicy z 3 dzwonami[a].

Kościół w 1829 r. zamknięto, gdyż groził zawaleniem. Podczas trwającego do 1833 r. remontu, który zużył większość zgromadzonych w kasie kościelnej zasobów, nabożeństwa odprawiano w kościele pobernardyńskim. Kolejny remont zboru z jego przebudową, poszerzeniem i częściową zmianą szczytu fasady, nastąpił w 1869 r. W 1839 roku wybudowano plebanię (pastorówkę – obecnie ul. Wały Jagiellońskie 14).

Staromiejski ewangelicki kościół famy przez prawie wiek zaspokajał potrzeby religijne bydgoskich luteranów. Kolejne zbory ewangelickie w Bydgoszczy zaczęły powstawać dopiero po 1846 r., a szczególne nasilenie budów przypada na lata 1878–1914 r.[b].

Ze względu na nie najlepszy stan techniczny, oraz konieczność przebicia ul. Kościelnej (obecnie T. Magdzińskiego) w stronę nowo wybudowanego wielkiego kościoła farnego, świątynię zburzono w 1903 roku, stawiając na jej miejscu halę targową (1904–1906). Trzy dzwony z rozebranej świątyni przeniesiono do kościoła w Osielsku.

Fragmenty fundamentów kościoła odsłonięto w 2022 roku, podczas budowy zbiornika retencyjnego pod ul. Magdzińskiego[1].

Architektura

Gmach świątyni wzniesiono w stylu klasycystycznym obowiązującym w końcu XVIII wieku w monarchii pruskiej[2].

Była to budowla salowa bez wieży, tynkowana, z wyniosłym dwuspadowym dachem przykrytym dachówką ceramiczną[2]. Barokizujący fronton zawierał na poziomie korpusu trzy podziały okienne zwieńczone trójkątnym tympanonem[2]. Nad nim wznosił się ozdobny szczyt[2]. Oprócz wejścia czołowego były jeszcze dwa wejścia boczne zwieńczone trójkątnymi tympanonami[2]. Każda ściana boczna mieściła sześć dużych okien okaz tyle samo mniejszych – okrągłych[2]. Ściany boczne wieńczył tęgi gzyms[2]. Wewnątrz salę świątyni obiegały drewniane empory łączące się z usytuowanym nad wejściem chórem z organami[2].

Uwagi

  1. ↑ odlane zostały w 1793 roku w Berlinie
  2. ↑ w latach 1846-1920 w Bydgoszczy i gminach sąsiadujących wzniesiono 12 świątyń ewangelickich, w tym 9 ewangelicko-unijnych

Przypisy

  1. ↑ Miłosz Kalaczyński, Odkrycie przy ul. Magdzińskiego. Dokopano się do murów dawnego kościoła, Bydgoszcz Informuje, 21 lipca 2022 [dostęp 2022-09-08] (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g h Pastuszewski Stefan. Pierwsze świątynie ewangelickie. In. Kalendarz Bydgoski 1992

Zobacz też

Bibliografia

  • Derenda Jerzy. Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006
  • Pastuszewski Stefan. Pierwsze świątynie ewangelickie. In. Kalendarz Bydgoski 1992
  • Rogalski Bogumił. Architektura sakralna Bydgoszczy dawniej i dziś. In. Kronika Bydgoska XII (1990). Bydgoszcz 1991
Nieistniejące obiekty sakralne w Bydgoszczy
świątynie katolickie
klasztory katolickie
świątynie ewangelickie
świątynie żydowskie

Herb Bydgoszczy

Media użyte na tej stronie

Bydgoszcz location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Bydgoszczy, Polska
Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Bydgoszcz Stary kościół ewangelicki ul Podwale.jpg
Stary kościół ewangelicki (1787 r.) przy ul. Podwale w Bydgoszczy, wyburzony ok. 1903 r. Obecnie na jego miejscu stoi hala targowa.