Starosta generalny (Śląsk)

Starosta generalny (nadstarosta, niem. Oberlandeshauptmann) – najwyższy urząd na Śląsku od XV do XVIII w.

Powstanie urzędu

Pierwszy starosta generalny został powołany przez króla Macieja Korwina w 1474 r. Miał on reprezentować króla podczas jego nieobecności na Śląsku. Dosyć szybko ustalono zasadę, że starostą może być tylko śląski książę. W latach 1517 – 1528 powołano osobnych starostów dla Dolnego i Górnego Śląska. Po 1536 r. starostami generalnymi byli biskupi wrocławscy jako książęta Nysy i Otmuchowa. W okresie tym dwukrotnie – w 1562 r. i 1574 r. – w związku z wakatem na urzędzie, król powołał tymczasowo jako p.o. starosty generalnego, Jana von Oppersdorffa (1514-1584), starostę księstwa opolsko-raciborskiego. W 1608 r. do pomocy staroście powołano kanclerza.

Zadania starosty generalnego:

  • reprezentacja króla wobec stanów
  • zwierzchnictwo nad urzędnikami królewskimi, np. starostami w księstwach dziedzicznych
  • publikacja zarządzeń króla
  • rozjemca w sprawach sądowych
  • przewodniczenie trybunałowi książęcemu
  • przewodniczenie obradom Sejmu Śląskiego:

Urząd Zwierzchni

Sytuację i zakres uprawnień starosty generalnego zmienił się w okresie wojny trzydziestoletniej. Gdy po zwycięstwie Habsburgów dążyli oni do centralizacji swej władzy. W 1629 r. król Ferdynand II Habsburg powołał Urząd Zwierzchni (niem. Oberamtsregirung, Oberamt), jako najwyższy organ administracyjny, zależny od króla. Starosta generalny stał się już tylko zarządzającym „Królewskim Urzędem Zwierzchnim w Księstwie Górnego i Dolnego Śląska”. Poza Starostą urzędnikami Urzędu był kanclerz oraz 3 radców (jeden szlachcic, dwaj znawcy prawa). Po zwiększeniu się liczby radców dzielili się na ławę rycerską i ławę uczonych.

W 1672 r. król ustanowił stanowisko dyrektora Urzędu Zwierzchniego, do którego obowiązków należało kierowanie pracami Urzędu. Pierwszym dyrektorem został Krzysztof Leopold Schaffgotsch. W 1674 r. wobec wakatu na urzędzie starosty król i cesarz Leopold I Habsburg przekazał dyrektorowi pełnienie obowiązków starosty. W 1676 r. powołano już kolejnego starostę generalnego, dyrektor nadal pełnił swe funkcje, co wzbudzało duże kontrowersje wśród stanów. W 1719 r. po rezygnacji z urzędu starosty przez biskupa Ludwika Filipa zu Neuburga, tymczasowo jego kompetencje i zadania powierzył ponownie dyrektorowi Urzędu, którym był wówczas hr. Jan Antoni Schaffgotsch. Ten „tymczasowy” stan trwał aż do wybuchu I wojny śląskiej w 1740 r. Po włączeniu Śląska do królestwa Prus, urzędu starosty generalnego już nie obsadzano. Hrabia Schaffgotsch zmarł w 1742 r.

Zadania Urzędu Zwierzchniego:

  • nadzór na werbunkiem żołnierzy
  • powiadamianie monarchy o zamiarze zwołania zjazdu stanów
  • dbałość o życie religijne
  • dbanie o poszanowanie praw monarchy jako pana Śląska
  • nadzór nad sądownictwem we wszystkich księstwach
  • dbałość o wykonywanie poleceń i decyzji króla na całym Śląsku
  • dbałość o wolność handlu
  • utrzymywanie dobrych stosunków z Polską
  • zapewnienie porządku i bezpieczeństwa

Poczet starostów generalnych

Literatura

  • K. Orzechowski, Historia ustroju Śląska. 1202-1740, Wrocław 2005, s. 200-201. ​ISBN 83-229-2654-5​
  • St. Śreniowski, Historia ustroju Śląska, Katowice Wrocław 1948