Stary Żywiec

Stary Żywiec – nieistniejąca dzielnica miasta Żywiec, do 1929 roku osobna wieś będąca siedzibą gminy. W 1966 roku zalana w związku z powstaniem Jeziora Żywieckiego.

Historia

Zdaniem historyków w miejscu istnienia późniejszej wsi Stary Żywiec znajdowało się początkowo miasto Żywiec w swojej pierwotnej fazie rozwoju. Już w I poł. XIV w. Żywiec jawi się w źródłach jako miasteczko zorganizowane i ukształtowane, co pozwala doszukiwać się jego początków w XIII wieku^[1]. Najprawdopodobniej na przełomie XIV i XV wieku, ze względu na niekorzystne położenie miasta, mieszkańcy zaczęli stopniowo przenosić się początkowo na terytorium późniejszej Rudzy, a potem na obszar dzisiejszego Żywca (okolice Rynku)^[2]. Sam proces lokowania, zasiedlania i przenoszenia miejscowości w najważniejszym źródle do dziejów Żywiecczyzny – Dziejopisie Komonieckiego – przedstawiony jest bardzo niejasno i pozostawia szerokie pole do snucia licznych teorii^[3]. Pierwszej lokacji wsi Stary Żywiec w pobliżu opuszczonego miasta dokonali najprawdopodobniej książęta oświęcimscy w I poł. XV wieku^[4]. Dokument lokacyjny nie zachował się jednak^[5]. W 1477 r. Stary Żywiec został spalony przez wojska królewskie pod dowództwem Jakuba Dembińskiego^[6], a w 1507 r. miejscowość została nawiedzona przez powódź. Prawdopodobnie w II poł. XVI wieku wieś została powtórnie lokowana przez kasztelana sądeckiego Krzysztofa Komorowskiego^[6], który począwszy od 1566 roku przez wiele dziesięcioleci był właścicielem Żywiecczyzny^[7].

W 1921 roku powstał projekt przyłączenia do Żywca przyległych jednowioskowych gmin podmiejskich, co spotkało się z reakcją odmowną Wydziału Powiatowego oraz władz miasta^[8]. Jednak ostatecznie w 1929 roku Stary Żywiec, liczący 321 ha powierzchni, 84 domy i 720 mieszkańców został włączony w granice administracyjne miasta^[9].

W 1937 w Starym Żywcu została otwarta jednoklasowa szkoła powszechna^[10].

Zatopienie miejscowości

(c) Lila2501, CC-BY-SA-3.0

Jezioro Żywieckie znajdujące się od 1966 r. w miejscu m.in. Starego Żywca

W 1958 roku Żywiecczyznę nawiedziła powódź, która zniszczyła znaczną część Żywca i zerwała miejskie mosty na rzece Sole. W związku z tym postanowiono zapobiec dalszym powodziom poprzez regulację rzeki za pomocą zapór w Tresnej i Czańcu. Sztuczne Jezioro Żywieckie mające być wynikiem owej regulacji objęło swoim zasięgiem między innymi teren Starego Żywca. W związku z tym wraz z budową zapory rozpoczęto akcję relokacji mieszkańców do sąsiednich miejscowości. Najwięcej osób ze Starego Żywca zostało przesiedlonych do miejscowości Kozy^[11]. Odszkodowania, jakie wywłaszczani mieszkańcy otrzymywali wówczas od władz państwowych, miały być zdaniem niektórych niewspółmiernie niskie w stosunku do wartości rzeczywistej opuszczanych nieruchomości^[12]. Stary Żywiec znalazł się pod wodami jeziora wraz z terenami bądź fragmentami terenów miejscowości: Zarzecza, Pietrzykowic, Rędzin i Zadziela^[13]. W roku 2015, w czasie długiej suszy, poziom Jeziora Żywieckiego obniżono o kilka metrów, co spowodowało czasowe odsłonięcie fragmentów zatopionych miejscowości^[12].

Parafia i kościół

Kościół Wszystkich Świętych, fotografia ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Żywcu

W dzielnicy znajdował się kościółek pw. Wszystkich Świętych. Data wystawienia pierwszego kościoła jest nieznana, miejscowa parafia została po raz pierwszy wzmiankowana w spisie parafii płacących sześcioletnią dziesięcinę w dekanacie Oświęcim diecezji krakowskiej z 1326 jako Item Engbertus, plebanus ecclesie de Zivicz^[14]. Następnie w kolejnych spisach świętopietrza z lat 1346–1358 pod nazwami Ziwcza, Zywcza, Ziwicz^[15].

Kościół z drzewa cisowego istniał już w XIII wieku, spłonął jednak w roku 1477. Zniszczeniu uległ też kolejny kościół z 1507 roku, wybudowany z materiału po rozbiórce starszego kościoła zniszczonego przez powódź. Ten zabytkowy gotycki kościółek typu śląsko-małopolskiego otaczał kamienny mur. Wokół kościoła znajdował się cmentarz. Dokonano jedynie stosunkowo niewielkich zmian w jego wyglądzie. Świątynia w Starym Żywcu była pierwszą siedzibą parafii żywieckiej – okeślono ją w źródłach jako matrix ecclesiae parochialis in nova Żywiecz oppido – matkę kościoła parafialnego w Nowym Żywcu^[16]. W czasie ostatniej restauracji około 1926 r. celem powiększenia wnętrza usunięto ścianę oddzielającą nawę od wieży. W centrum głównego ołtarza znajdował się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Kościół posiadał wysoki spadzisty dach kryty gontami. Posiadał wiązania dachowe złożone z krokwiowych kozłów wiązarowych i pośrednich. Pomiędzy kozłami wiązarowymi znajdowała się kratownica z krzyżami św. Andrzeja. Podczas walk o wyzwolenie miasta kościół spalił się doszczętnie wraz z całym wyposażeniem wnętrza^[16]. Pozostałości świątyni zostały zalane wraz z budową zapory w Tresnej. Przykościelny cmentarz został częściowo ekshumowany w 1963^[12][17] W 2012 roku na brzegu Jeziora Żywieckiego odnaleziono wyrzucone przez jego wody drewniane tabernakulum. Zdaniem naukowców, którzy zbadali znalezisko, obiekt został stworzony w XIX wieku i najprawdopodobniej stanowił część wyposażenia kościoła Wszystkich Świętych^[12][18].

Przypisy

Bibliografia

• Przemysław Dyrlaga. Co wiemy o dziejach Starego Żywca w XV-XVI wieku?. „Gronie”. XIII, 2013. Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej. ISSN 1895-3549. 
• Zofia Rączka: Żywiec. Rys historyczny od powstania miasta do 1918 r. Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 1996.
• ZofiaZ. Rączka ZofiaZ., Żywiec. Rys historyczny od powstania miasta do 1939 r., Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 2010, ISBN 978-83-60878-13-2 .

Linki zewnętrzne

• Żywiec na starej pocztówce – „Nad Sołą i Koszarawą”, nr. 8/2000, 15 kwietnia 2000 roku. nsik.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (Web Archive)
• „Z kart historii Żywca i Żywiecczyzny”. zywiecczyzna.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-20)]. (Web Archive)