Stary Ratusz w Bydgoszczy

Stary Ratusz w Bydgoszczy

Odkryte fundamenty ratusza na Starym Rynku
Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Adres	Stary Rynek
Styl architektoniczny	gotyk
Architekt	Jan z Gdańska
Kondygnacje	3
Rozpoczęcie budowy	XIV wiek
Ukończenie budowy	1600
Ważniejsze przebudowy	1515
Zniszczono	1834
Pierwszy właściciel	miasto Bydgoszcz
Położenie na mapie Bydgoszczy Stary Ratusz w Bydgoszczy
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Stary Ratusz w Bydgoszczy
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Stary Ratusz w Bydgoszczy
53°07′19″N 18°00′00″E/53,121944 18,000000

Cegły ze starego ratusza – ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy

Fragment piwnic

Stary Ratusz w Bydgoszczy – gotycko-renesansowy budynek zbudowany z przeznaczeniem na siedzibę władz miejskich Bydgoszczy, stojący na środku Starego Rynku w Bydgoszczy w latach 1515-1834.

W okresie staropolskim był obok zamku królewskiego najbardziej reprezentacyjnym świeckim budynkiem dawnej Bydgoszczy.

Historia

Ratusz zbudowano wkrótce po lokacji miasta przez Kazimierza Wielkiego w 1346 r. Wzniesiono go na środku rynku, jak w większości miast średniowiecznych^[a]. Pierwotny budynek ratusza był prawdopodobnie drewniany. Po jego spaleniu w trakcie ogólnego pożaru miasta w roku 1425 (spłonął wtedy również kościół farny, jak również większość zabudowy), w XV w. zbudowano budynek murowany w stylu gotyckim. Ta budowla spłonęła z kolei w 1511 r. w czasie pożaru miasta.

W 1515 r. zaczęto budować nowy, reprezentacyjny budynek ratusza według projektu mistrza Jana z Gdańska. Budowniczy przedwcześnie zmarł, przez co budowa postępowała z problemami.

Wojciech Łochowski – ówczesny radca miejski pozostawił taki opis ratusza w 1636 r.: „Całe miasto jest murem opasane, ma wysoką wieżę na czele rynku, roku 1600 kształtnie postawioną i ratusz ozdobnie murowany. Domy murowane, dachówką pokryte i wytrysk wody na rynku kształtnie urządzony”.

Po wojnach szwedzkich znacznie pogorszył się stan techniczny budynku. W 1671-1675 r. napisano, że wieża ratusza była już „niebezpieczna i do upadku bardzo skłonna”. W 1708 r. ratusz spłonął. W 1753 r. budynek był już tak bardzo zdewastowany, że władze miejskie były zmuszone przenieść siedzibę do budynku narożnego przy ul. Farnej obok ówczesnego kościoła jezuitów.

W latach 1756–1758 r. spalona wieża została obniżona i nakryta ołowianym daszkiem. W opuszczonym gmachu piwnice i sale były wydzierżawione na różne cele handlowe i usługowe, służąc jeszcze po przejęciu miasta przez władze pruskie w 1772 r.

Na poddaszu ratusza w latach 1776–1787 odbywały się nabożeństwa gminy ewangelickiej (do czasu, aż w 1787 r. ukończono budowę pierwszego kościoła ewangelickiego w Bydgoszczy przy ul. Podwale).

W 1830 r. władze pruskie przystąpiły do rozbiórki ruin ratusza. Prace rozbiórkowe ukończono w 1834 r. Wówczas zapadła się w tym miejscu część rynku i ukazały się podziemne sklepienia, gdzie znaleziono broń białą i łańcuchy. Do ratusza prowadziło podobno wtedy kilka ganków podziemnych, np. do zamku, kościoła jezuitów, w kierunku ul. Długiej, do klasztoru karmelitów za rzekę Brdę. W latach 1862-1919 i 1940-1945 w miejscu Ratusza stał pomnik króla Prus Fryderyka II Wielkiego.

Obecnie pod płytą Starego Rynku znajdują się jedynie fundamenty ratusza. W maju 2010 r. w związku z planowaną przebudową płyty rynku przeprowadzono badania archeologiczne. Podczas wykopalisk wykryto dobrze zachowane fundamenty ratusza, wieży oraz kramów kupieckich. Dodatkowo odkryto ślady osadnictwa z przedlokacyjnego okresu historii miasta: m.in. z XII wieku oraz z okresu kultury pomorskiej (II-III wiek p.n.e.)^[1]. Ponowne badania w roku 2016 odkryły fundamenty kilkudziesięciometrowej wieży zbudowane z kamieni otoczakowych, zaprawy murarskiej i gruzu ceglanego, jak też kamienne posadzki piwnic ratusza oraz kanał kominowy znajdujący się w narożniku głównej bryły gmachu. W najniżej kondygnacji wieży, mieszczącej więzienie, odkryte zostały pionowe kreski, prawdopodobnie wyryte na cegłach przez więźniów zaznaczających czas pozostający do końca kary^[2]. 18 czerwca 2010 Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków uznał, że wszystkie relikty zespołu ratusza znajdujące się pod płytą Starego Rynku w Bydgoszczy podlegają ścisłej ochronie. Zabytkowe konstrukcje winny zostać zachowane w całości, bez możliwości rozbiórki i naruszania przez współczesną ingerencję np. w postaci wykopów liniowych – przebieg wszelkich instalacji powinien być zlokalizowany poza strefą występowania reliktów. Uniemożliwiło to planowane wówczas wyeksponowanie pozostałości wieży ratusza poprzez pokrycie szklaną płytą. Rozpatrywano również ekspozycję rozpoznanych fragmentów reliktów ratusza w formie punktowych przeszkleń, jednak z uwagi na konieczność stosowania środków zapobiegających porostowi mikroflorą, np. przez zastosowanie klimatyzacji dla eksponowanych zabytkowych konstrukcji, władze miejskie odstąpiły od koncepcji eksponowania podziemi rynku^[3]. W rezultacie zrealizowano jedynie wyeksponowanie obrysu fundamentów dawnego ratusza za pomocą ciemniejszych płyt o czerwonym odcieniu^[4].

Architektura

Na podstawie opisów i starych map można stwierdzić, że nowy budynek ratusza był reprezentacyjny, o znacznych rozmiarach powierzchniowych (36 × 32 m), dominującej wysokości zabudowy i kubaturze odpowiadającej późniejszemu kolegium jezuickiemu^[5].

Główne wejście znajdowało się od strony zachodniej, naprzeciw kościoła jezuitów. Parter posiadał na całej długości podcienie z arkadami, a od strony północnej stała reprezentacyjna wieża ratuszowa z zegarem i dzwonem alarmowym. Od strony południowej przylegał budynek mieszkalny gdzie było wejście do piwnic ratuszowych z piwiarnią i wyszynkiem wina. Strona wschodnia obejmowała odwach straży pożarnej i budynek mieszkalny.

Na poszczególnych kondygnacjach ratusza znajdowały się następujące pomieszczenia:

• na parterze: sala zebrań, gdzie sądy sprawował wójt, sklep oraz jatki w podcieniach,
• na I piętrze: sala rady miejskiej, w której odbywały się posiedzenia, rozprawy sądu miejskiego z udziałem burmistrza, tu podejmowano uroczyście odwiedzających miasto królów i innych gości; do sali rady miejskiej prowadziła reprezentacyjna klatka schodowa,
• na II piętrze: skarbiec, gdzie trzymano akta, broń i zbroje, oraz izba dla pisarza,
• na III piętrze: murowana izba dla trębacza,
• powyżej III piętra: wieża obita blachą, z gankami wokół; hełm wieży posiadał dwie galerie obserwacyjne.

Najbardziej okazałym elementem ratusza była wieża, którą chlubiły się władze Bydgoszczy. Wieżę ratuszową traktowano jako symbol niezależności samorządu miejskiego i reprezentacji miasta^[6]. O okazałym kształcie tej budowli świadczą dwa widoki panoramiczne wykonane przez Szwedów: Erika Dahlberga w 1657 r. i Johanna Rudolfa Storna w 1661 r.

Galeria zdjęć z wykopalisk (czerwiec 2010 r.)

• 

  Wykopaliska na Starym Rynku przeprowadzone w maju-czerwcu 2010 r.

• 

  Fundamenty wieży ratuszowej

• 

  Piwnica ze śladami sklepień

• 

  Fragmenty fundamentów kramów kupieckich, przylegających od wschodu do ratusza

Uwagi

Przypisy

Zobacz też

• Ratusz w Bydgoszczy
• Zamek w Bydgoszczy
• Historia Bydgoszczy

Bibliografia

• Marian Biskup red.: Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991
• Zenon Guldon, Ryszard Kabaciński: Szkice z dziejów dawnej Bydgoszczy XVI-XVIII w. Bydgoszcz 1973
• Alfons Licznerski: O starym ratuszu bydgoskim. In. Kalendarz Bydgoski 1971
• Alfons Licznerski: Historia wędrówki bydgoskiego ratusza. In. Kalendarz Bydgoski 1975
• Jolanta Łoś, Józef Łoś: Szesnastowieczny ratusz bydgoski w świetle badań archeologicznych. In. Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Z.3. Bydgoszcz 1998
• Janusz Umiński: Bydgoszcz. Przewodnik: Bydgoszcz: Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”, 1996