Stary cmentarz w Szczawnicy

Stary cmentarz w Szczawnicy
Obiekt zabytkowy nr rej. A-812 z 8 sierpnia 1996 [A-1062/M]
Ilustracja
Ogólny widok cmentarza z ul. Głównej
Państwo

 Polska

Miejscowość

Szczawnica

Adres

ulica Główna

Typ cmentarza

parafialny

Wyznanie

katolicki

Stan cmentarza

nieczynny

Data otwarcia

lata 30. XIX wieku

Data likwidacji

1895

Położenie na mapie Szczawnicy
Mapa konturowa Szczawnicy, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Stary cmentarz w Szczawnicy”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Stary cmentarz w Szczawnicy”
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego
Mapa konturowa powiatu nowotarskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Stary cmentarz w Szczawnicy”
Położenie na mapie gminy Szczawnica
Mapa konturowa gminy Szczawnica, po lewej znajduje się punkt z opisem „Stary cmentarz w Szczawnicy”
Ziemia49°25′30″N 20°28′55″E/49,425000 20,481944
Widok w kierunku zachodnim. Kremowy budynek to Kaplica Zmartwychwstania Pańskiego

Stary cmentarz w Szczawnicy (tzw. Cmentarz Szalayowski) – zabytkowy cmentarz w Szczawnicy, czynny w XIX wieku. Cmentarz znajduje się poniżej ul. Głównej 1, na wprost od wylotu ul. Zdrojowej.

Historia

Cmentarz powstał w wyniku zarządzania władz austriackich z 1784 roku o zakazie chowania zmarłych na cmentarzach przykościelnych, o nakazie ich likwidacji i nakazie zakładania cmentarzy poza obszarami zabudowy. Pierwsze pochówki na cmentarzu nastąpiły w 1832 roku. Do cmentarza prowadziły schodki w dół z głównej ulicy, a sam cmentarz został otoczony murem z kamienia.

Szybki rozwój Szczawnicy spowodował, że wkrótce i ta lokalizacja nie spełniała wymogów cesarskich. O zamknięciu cmentarza zdecydowano już w 1879 roku, ale doszło do niego ostatecznie w 1895 roku, kiedy zaczęto grzebać zmarłych na nowym cmentarzu parafialnym.

Cmentarz jest własnością parafii św. Wojciecha Biskupa Męczennika w Szczawnicy. W 2010 roku doszło do podpisania między Miastem i Gminą Szczawnica a Parafią umowy nieodpłatnego użyczenia terenu cmentarza Szalayowskiego, co umożliwiło podjęcie działań konserwatorskich zarówno cmentarza, jak i kaplicy[1].

Pochowani

Na terenie cmentarza zachowały się jedynie nieliczne nagrobki znaczniejszych zmarłych. Groby chłopskie, które były mogiłkami ziemnymi z zatkniętymi drewnianymi krzyżami, ulegały szybkiej dezintegracji. Na cmentarzu spoczywają m.in.:

  • Wawrzyniec Citwic – najstarszy zachowany nagrobek, z 1840 roku;
  • Franciszek Tomanek, zmarły 14 marca 1878 roku – dzierżawca Spółki Zdrojowisk Krajowych (czyli zakładów leczniczych w Parku Dolnym, będących własnością Polskiej Akademii Umiejętności) w latach 1872–1878. Tomanek zakupił prawa dzierżawy od Władysława Dąmbskiego;
  • Paulina Tomanek – żona Franciszka Tomanka,
  • Mieczysław Tomanek – syn Franciszka i Pauliny Tomanków, który, wraz z matką, odziedziczył prawa dzierżawy Spółki po śmierci ojca w 1878 roku. Mieczysław i Paulina Tomankowie sprzedali prawa dzierżawy Józefowi Kołączkowskiemu w 1888 roku;
  • Jan Zielonka – zarządca Górnego Zakładu.

Cmentarz był również miejscem pochówku kuracjuszy, którzy ulubili sobie Szczawnicę. Pochowana tu była m.in. Ludwika Rapacka, jedna z fundatorek tutejszego kościoła. Zachowało się kilkanaście nagrobków kuracjuszy ze wszystkich stron Królestwa Polskiego, Litwy i Galicji.

Prawie wszystkie nagrobki wykonane są z pińczowskiego piaskowca przez firmy kamieniarskie z Bochni i Nowego Sącza.

Tablica poświęcona Józefowi Szalayowi na kaplicy

Kaplica pw. Zmartwychwstania Pańskiego

Tuż przy cmentarzu znajduje się niepozorna, neogotycka kaplica cmentarna pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego ufundowana przez Józefa Szalaya, poświęcona 28 września 1870 roku. W kaplicy znajdują się:

  • ołtarz z obrazem Chrystusa Zmartwychwstałego,
  • kartusz herbowy Szalayów w lunecie sklepienia,
  • krypta grobowa ze szczątkami członków rodziny Szalayów oraz słynnego fotografa Awita Szuberta, zmarłego w 1919 roku,
  • tablica epitafijna na południowej ścianie z tekstem: Poległym w walkach o wolność w XV-tą rocznicę odzyskania niepodległości. Tablica ta pierwotnie umieszczona była na fasadzie kaplicy, została przeniesiona do wnętrza w latach 70. XX wieku.

Na zewnętrznej ścianie kaplicy w 2002 roku uroczyście wmurowano tablicę poświęconą Józefowi Szalayowi, z tekstem w 2 językach: po polsku i po węgiersku. Tablica została ufundowana przez ówczesnego konsula generalnego Węgier w Krakowie Istvána Kovácsa, a zaprojektowana przez Bronisława Chromego.

W ramach I etapu renowacji kaplicy, w 2013 roku odwodniono ją wraz z zabezpieczeniem fundamentów budynku, natomiast w 2014 roku odnowiono elewację oraz wymieniono dach. W II etapie, w 2015 roku zostanie wykonany remont całego wnętrza kaplicy, remont schodów zewnętrznych wraz z wejściem do krypty. Po realizacji odnowienia wnętrza kaplicy będzie możliwe wykorzystywanie obiektu do nabożeństw.

Przypisy

  1. ↑ Stanisław Zachwieja: Szczawnica: odnowią stary cmentarz szalayowski. 2010-02-21. [dostęp 2012-08-11].

Bibliografia

  • Barbara Alina Węglarz: Spacerkiem po starej Szczawnicy i Rusi Szlachtowskiej. Wyd. 3. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2011, s. 119–121. ISBN 978-83-62460-17-5.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda miejsce kultu.svg
Symbol miejsca kultu do legendy mapy
PL Szczawnica Tablica Szalaya.JPG
Autor: Happa, Licencja: CC BY 3.0
Tablica poświęcona Szalayowi na kapicy przy starym cmentarzu przy ul. Głównej w Szczawnicy
Szczawnica location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map