Staszkówka

Staszkówka

wieś
Centrum wsi – droga z Ciężkowic do Moszczenicy
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	gorlicki
Gmina	Moszczenica
Liczba ludności (2021)	1523
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	38-321[1]
Tablice rejestracyjne	KGR
SIMC	0450476
Położenie na mapie gminy Moszczenica Staszkówka
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Staszkówka
Położenie na mapie województwa małopolskiego Staszkówka
Położenie na mapie powiatu gorlickiego Staszkówka
49°45′23″N 21°01′26″E/49,756389 21,023889

Staszkówka – wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Moszczenica. Miejscowość leżąca wśród wzniesień Pogórza Ciężkowickiego. W 1915 roku miejsce ciężkich walk w czasie ofensywy gorlickiej.

Geografia

Położenie

Staszkówka położona jest w południowo-wschodniej części województwa małopolskiego, w północnej części powiatu gorlickiego, 20 km na północny-zachód od Gorlic. Najbliższej położonym miastem od Staszkówki są Ciężkowice. Staszkówka sąsiaduje z siedmioma miejscowościami: Moszczenicą od strony wschodniej, ze Zborowicami od zachodu, Ostruszą i Turzą od północy oraz z Siedliskami, Biesną i Łużną od strony południowej^[2].

Pod względem geograficznym miejscowość leży na Pogórzu Ciężkowickim, w Zewnętrznych Karpatach Zachodnich. Obszar wsi położony jest na szeregu podłużnych wzgórz o wysokości ok. 400 m, ciągnących się od wschodu na zachód. Najwyższym wzniesieniem na terenie wsi jest wzgórze Patria (Mentlówka) o wysokości 437 m^[3]). Pasma wzgórz o szerokich i łagodnych zboczach przecinają wąskie doliny. Powierzchnia wsi wynosi 1114 ha^[4].

Części wsi

Historia

Według miejscowej tradycji osada w tym miejscu istniała już w X wieku. Przez osadę miał przechodzić św. Wojciech, udający się z misją do Prus. Upamiętnia to studzienka oraz figura świętego znajdujące się obok kościoła parafialnego.

Cmentarz wojenny nr 118

Kościół św. Wojciecha

Pierwsza zachowana wzmianka o Staszkówce datowana jest na 1382 rok. W XIV wieku we wsi istniała już parafia, z zachowanych zapisków wynika, że początki miejscowego kościoła sięgają XII wieku^[7]. Staszkówka należała do dóbr królewskich oddawanych w dzierżawę rodom szlacheckim. W XVI wieku była drobną, jednowioskową tenutą dzierżawioną przez Staszkowskich herbu Bogoria^[8]. W XVI wieku we wsi istniała szkoła, a w XVII wieku szpital dla ubogich^[9]. Miejscowość znajdowała się w powiecie bieckim w woj. krakowskim^[8].

W 1772 roku, po I rozbiorze Polski, wieś znalazła się na obszarze zaboru austriackiego. W 1773 roku obszar Galicji podzielono na cyrkuły; Staszkówka znalazła się w cyrkule pilzneńskim, a po kolejnej reformie administracyjnej (w 1782) w cyrkule jasielskim. W 1784 roku majątek Staszkówka, jako była królewszczyzna, został włączony do dóbr kameralnych^[10]. Trzy lata później rząd przekazał dobra staszkowskie spadkobierczyniom hrabiego Antoniego Bilskiego, jako część rekompensaty za przejęcie jego dóbr na ziemi halickiej^[11]. W 1846 roku, podczas rabacji galicyjskiej, zbuntowani chłopi napadli na dwór, niszcząc i rabując spichlerz oraz browar^[2]. Po 1848 roku, w wyniku zniesienia poddaństwa, nastąpiła radykalna przebudowa stosunków panujących na wsi.

W czasie I wojny światowej Staszkówka przez kilka miesięcy pozostawała w strefie działań wojennych. Pierwsi żołnierze armii rosyjskiej pojawili się w Staszkówce 15 listopada 1914 roku. 13 grudnia do wsi wróciły wojska austro-węgierskie, 31 grudnia okolicę znów opanowała armia rosyjska. Później linia frontu się ustabilizowała, ale ciągle dochodziło do drobnych utarczek. Wrogie wojsko dopuszczało się grabieży, rekwirowano konie, bydło, nierogaciznę oraz żywność i paszę. Wypędzano mieszkańców z domów, w których zakwaterowano żołnierzy. W marcu 1915 roku od ostrzału żołnierzy węgierskich spłonął drewniany kościół. W czasie pożaru zniszczeniu uległ słynący łaskami obraz Matki Boskiej Staszkowskiej. 2 maja 1915 rozpoczęła się wielka ofensywa sprzymierzonych armii austro-węgierskiej i niemieckiej (bitwa pod Gorlicami), która przyniosła wsi wyzwolenie. W czasie zaciętych, krwawych walk we wsi spłonęło 118 domów, 89 zostało rozbitych, a 29 mieszkańców straciło życie. Materialnym świadectwem tamtych wydarzeń są cztery cmentarze wojenne, na których pochowano łącznie 1770 poległych żołnierzy^[2].

Po zakończeniu wojny we wsi zapanowała wielka bieda. Skutki wojny były widoczne przez długie lata. Dopiero w latach 1928-1930 wybudowano nowy kościół, który stanął w miejscu spalonej drewnianej świątyni. Budowla powstała według projektu architektonicznego Józefa Baruta. W latach 1943-45 Józef Edward Dutkiewicz namalował nowy obraz Matki Bożej Staszkowskiej^[7].

Po II wojnie światowej duży majątek dworski został rozparcelowany pomiędzy chłopów. W 1950 roku we wsi powstał Ludowy Klub Sportowy „Sokół”, a w 1956 roku utworzono Ochotniczą straż Pożarną. W 1968 roku otwarto Wiejską Bibliotekę Publiczną, która zastąpiła działający od 1949 roku punkt biblioteczny^[2]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Współczesność

Zespół Szkół
im. Jana Pawła II

Staszkówka ma charakter wsi rolniczej z dominacją niewielkich indywidualnych gospodarstw rolnych. W 2020 roku na terenie wsi zarejestrowane było 68 podmiotów gospodarczych, z czego 58 stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, główne w branży budowlanej. W 2021 roku wieś liczyła 1523 mieszkańców^[12].

W Staszkówce znajduje się Zespół Szkół im. Jana Pawła II, składający się ze szkoły podstawowej i przedszkola. W 2020 roku do przedszkola uczęszczało 64 dzieci, a do szkoły podstawowej 160 uczniów. Działa punkt lekarski, filia gminnego Ośrodka Kultury i Biblioteki, Ochotnicza Straż Pożarna, Ludowy Klub Sportowy „Sokół” i Uczniowski Klub Sportowy „Trójka”. W skład infrastruktury sportowej wchodzi stadion oraz kompleks sportowy zbudowany w ramach programu „Orlik 2012”^[13].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Wojciecha. Kościół parafialny jest trójnawową świątynią zbudowaną w stylu neogotyckim z układem bazylikowym. Do jej budowy użyto cegły oraz kamienia. W neobarokowym ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Bożej Staszkowskiej^[14].

Położenie cmentarza wojennego nr 116
Staszkówka-Dawidówka

Do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego wpisano cztery cmentarze z okresu I wojny światowej:^[15]

• cmentarz wojenny nr 116
• cmentarz wojenny nr 117
• cmentarz wojenny nr 118
• cmentarz wojenny nr 119

Na cmentarzu nr 118 znajduje się pomnik Patria, wzniesiony ku czci poległych żołnierzy. Ma kształt czterech, wielkich rozmiarów, kamiennych, prostopadłościennych pylonów, pomiędzy którymi przejścia z lotu ptaka układają się w kształt krzyża. Potężne pylony wieńczą cztery stylizowane miecze zwrócone ostrzem ku górze. Cztery olbrzymie kamienne bloki widoczne są od strony wsi Zborowice, Sędziszowa, Siedliska i Łużna nawet z odległości kilku kilometrów.

Przypisy