Statek filozofów

Statek filozofów

Философский пароход

Statek filozoficzny „Oberbürgermeister Haken”
Państwo	Rosyjska FSRR
Miejscowość	Piotrogród - Szczecin
Data	wrzesień 1922
Uczestnicy	intelektualiści Rosji Radzieckiej
Położenie na mapie Rosji Statek filozofów
59,933348°N 30,276837°E/59,933348 30,276837

Statek filozofów (ros. философский пароход, w dosłownym przekładzie „parowiec filozoficzny”) – zbiorowa nazwa dwóch rejsów niemieckich statków „Oberbürgermeister Haken” i „Preußen” w 1922, wynajętych przez rząd sowiecki w celu deportacji (po uprzednim pozbawieniu obywatelstwa) z Rosji bolszewickiej grupy intelektualistów różnych dyscyplin, oskarżonych o wrogość do państwa sowieckiego i nieakceptowanie oficjalnej ideologii tego państwa. W tej grupie, wśród filozofów, znaleźli się Nikołaj Bierdiajew, Siergiej Bułgakow, Iwan Iljin, Iwan Łapszyn, Siemion Frank, Lew Karsawin i Nikołaj Łosski^[1]. Setki rosyjskich intelektualistów, uznanych za wrogów nowego reżimu^[2], zostało deportowanych do Szczecina z inicjatywy Włodzimierza Lenina, który w ten sposób pozbył się z Rosji czołowych myślicieli, mogących stanowić intelektualną opozycję wobec bolszewików^[3]. Pozwolono im zabrać tylko płaszcz letni, zimowy, dwie pary spodni, pończochy i 20 dolarów^[3]. Ta deportacja dysydentów, dla której w literaturze przyjęła się nazwa „statek filozofów”^[4], stała się ważnym etapem w powstaniu filozofii marksistowsko-leninowskiej jako oficjalnej ideologii powstałego w grudniu 1922 ZSRR^[5]. Taka masowa deportacja intelektualistów się nie powtórzyła^[2] i w późniejszym okresie władze ZSRR represjonowały intelektualistów w kraju „przez roztrzelanie lub obozy koncentracyjne”^[6], np. uwięzienie w Gułagu^[2].

Marmurowa tablica na petersburskim nabrzeżu. Inskrypcja: „Wybitne osobistości rosyjskiej filozofii, kultury i nauki zostały wypędzone na emigrację z tego miejsca jesienią 1922 roku. Tablica ufundowana przez Petersburskie Towarzystwo Filozoficzne, odsłonięcie 15 listopada 2003 roku”^[7]

Wielka Encyklopedia Rosyjska opisuje wydarzenie jako przedsięwzięcie w ramach rewolucji kulturalnej w ZSRR^[8], uzasadnione m.in. w pracy Lenina „O znaczeniu wojującego materializmu” (ros. О значении воинствующего материализма)^[4]. W tym artykule, opublikowanym w marcu 1922 roku w rosyjskim czasopiśmie „Pod Sztandarem Marksizmu(ros.)” (1922, № 3), Lenin na przykładzie Pitirima Sorokina wyciągał wniosek:

Po rozpadzie ZSRR zmienił się oficjalny stosunek do leninizmu. W 2003 r. na petersburskim nabrzeżu stanęła marmurowa tablica informująca, że z tego nabrzeża udali się w 1922 r. na wygnanie wybitni filozofowie i przedstawiciele kultury i nauki Rosji. 15 lutego 2015 roku na wystawie „Postęp i higiena” Andy Rottenberg w Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie Wadim Zacharow przedstawił swą instalację „Restauracja Statek Filozofów” z 2014 roku, którą zapowiada opis – „Restauracja z historią, z tradycjami, o narodowym charakterze 1922–2014”^[3].

Przypisy

Bibliografia

• Mikołaj Łosski: Historia filozofii rosyjskiej. Przełożył: Henryk Paprocki. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2000, seria: Daimonion. ISBN 83-88524-00-3. (pol.)
• А. Г. Мысливченко: Философия в советской и постсоветской России. 1. «Советский период». W: А.Г. Мысливченко и др.: Русская философия. Энциклопедия. Под общ. ред. М. А. Маслина. Moskwa: Мир философии, 2020, s. 770–775. ISBN 978-5-9909860-9-1. (ros.)