Stawiski

Stawiski
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Stawiski
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

kolneński

Gmina

Stawiski

Prawa miejskie

1702-1871, 1919

Burmistrz

Agnieszka Rutkowska

Powierzchnia

13,28 km²

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


2229[1][2]
168,4 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 86

Kod pocztowy

18-520
(poczta: Stawiski)

Tablice rejestracyjne

BKL

Położenie na mapie gminy Stawiski
Mapa konturowa gminy Stawiski, w centrum znajduje się punkt z opisem „Stawiski”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Stawiski”
Położenie na mapie powiatu kolneńskiego
Mapa konturowa powiatu kolneńskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Stawiski”
Ziemia53°22′47,10″N 22°09′17,80″E/53,379750 22,154944
TERC (TERYT)

2006054

SIMC

0957548

Urząd miejski
pl. Wolności 13/15
18-520 Stawiski
Strona internetowa
BIP
Widok na Kościół św. Antoniego Padewskiego od strony rynku

Stawiskimiasto w woj. podlaskim, w powiecie kolneńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Stawiski. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. łomżyńskiego.

Miasto jest położone nad rzeką Dzierzbią, na historycznym Mazowszu[3].

Według danych z 1 stycznia 2018 Stawiski liczyły 2 229 mieszkańców[1].

W miejscowości znajduje się kościół, który jest siedzibą parafii św. Antoniego Padewskiego. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Jedwabne.

Historia

Pierwotnie wieś, założona przez Kurzątków herbu Awdaniec, którzy w latach 1407–1411 otrzymali puszczańskie włóki nad Dzierzbią. Wieś istniała najpóźniej od 1375[3]. Należała ona do różnych właścicieli. Kolejno do: Radzanowskich, Niszczyckich, Grabowieckich, Wegierskich, Zamoyskich herbu Grzymała, Skrodzkich, ponownie Zamoyskich, Drozdowskich, Karukowskich, Bikowskich i wreszcie w XX w. – Kisielnickich.

Z początku Stawiski leżały w ziemi wiskiej, w 1379 w wyniku zatwierdzenia podziału Mazowsza dokonanego przez Siemowita III między Janusza I a Siemowita IV zostały przyłączone do ziemi łomżyńskiej[3].

Wieś szlachecka Stawiska położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie kolneńskim ziemi łomżyńskiej[4].

Staraniem Fortunata Zamoyskiego około 1698–1702 uzyskały prawa miejskie. Wprowadzona wówczas zmiana nazwy na Fortunatowo nie utrzymała się. W latach 1870–1921 Stawiski nie posiadały praw miejskich.

Ośrodkiem rozplanowania miasta jest trapezoidalny rynek, który pierwotnie był placem targowym u zbiegu dróg z Łomży i Wizny. Przez zachodnią pierzeję rynku przebiegała szosa WarszawaSuwałki. Jest to dawny trakt handlowy, stanowiący oś układu urbanistycznego. Południową zabudowę przyrynkową wypełnia kościół i dawny klasztor franciszkanów, sprowadzonych do Stawisk w 1688 r. Na południe od rynku znajduje się zespół budynków stacji pocztowej z 1828 roku. W południowo-zachodniej części miasta mieściła się murowana synagoga wzmiankowana w 1739 r., zburzona w 1942 roku. W budynku synagogi mieści się dziś kino i remiza strażacka. Zniszczeniu uległ również kirkut, położony za miastem. Nagrobki i sarkofagi usytuowane na niewielkim wzniesieniu przed wjazdem do miasteczka, pozapadały się w ziemię i pozarastały. W pobliżu szosy w stronę Łomży na terenie dawnego cmentarzyska, zwanego Mogiłki znajduje się grodzisko. Informuje o tym przydrożna płyta.

Budowę kościoła rozpoczęto w 1788 r. i ukończono go w latach 1813–1818 z wyjątkiem wież. Otwarty w 1822 r. W 1927 roku dobudowano wieże. Zostały zniszczone w czasie II wojny światowej i odbudowane w latach 1951–1952. Kościół późnobarokowy, bazylikowy, trójnawowy. W głównym ołtarzu znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z końca XVII w., zasuwany obrazem św. Józefa z I poł. XIX w. W zwieńczeniu widoczna jest płaskorzeźba Chrystusa. Po bokach stoją rzeźby św. Piotra i Pawła z 1954 r. Ołtarze boczne wykonane w I poł. XVIII w., a przebudowane w obecnym stuleciu. W kościele istnieje nagrobek Stanisława Kisielnickiego, klasycystyczny wykonany z gipsu w 1869 r.

Klasztor, obecnie plebania, został zbudowany w 1791 r. przez franciszkanów. Zostali oni usunięci ze Stawisk w 1867 r. za poparcie powstania styczniowego. Połowę budynku klasztornego przekształcono i przeznaczono na cele świeckie. Początkowo mieściły się w nim koszary, potem szkoła, a około 1935 r. przerobiono kilka cel piętra na salę teatralną. Wyburzono łącznik między klasztorem a kościołem.

W czasie powstania kościuszkowskiego, 1–2 lipca 1794 r. gen. A. Karwowski zorganizował obóz wojsk powstańczych, a następnie starł się z Prusakami pod Lachowem. Stawiski w 1812 r. strawił pożar. Odbudowane miasto stało się ośrodkiem słynącym z wyrobu kożuchów, sukna i kapeluszy. Czynne były również garbarnie i farbiarnie.

Ponownie Stawiski zostały spalone w lipcu 1915 r. w czasie walk wojsk rosyjskich i pruskich. Pod Stawiskami stoczono bitwę z bolszewikami w lipcu 1920 r.

Na pamiątkę walki o odzyskanie niepodległości w 1918 r. i walk w 1920 roku, wystawiono w 1924 r. na rynku, na cementowym cokole wizerunek Orła Białego rwącego się do lotu.

W czasie II wojny światowej na terenie miasta istniało getto żydowskie.

Stawiski na zdjęciu lotniczym z okresu II wojny światowej.
Zalew w Stawiskach
Głaz narzutowy – pomnik przyrody znajdujący się w lesie kilkaset metrów na południe od miasta

12 grudnia 1882 r. urodził się w Stawiskach Akiba Rubinstein, jeden z najwybitniejszych szachistów świata. W latach dwudziestych przeniósł się do Brukseli, gdzie zmarł 14 marca 1961 r.

W czasie II wojny światowej działała placówka AK pod dowództwem kpt. Władysława Steczkowskiego „Biały Orzeł”

Demografia

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 3.017 osób, 1.071 było wyznania rzymskokatolickiego, 1 prawosławnego, 24 ewangelickiego, 1 ormiano-gregoriańskiego a 1.920 mojżeszowego. Jednocześnie 1.119 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 1 niemiecką, 1.896 żydowską a 1 ormiańską. Było tu 248 budynków mieszkalnych[5].

Według danych na dzień 30 czerwca 2012, miasto miało 2419 mieszkańców[6].

  • Piramida wieku mieszkańców Stawisk w 2014 roku[1].


Piramida wieku Stawiski.png

Zabytki

Brama Kisielnickich
  • Teren części miasta, nr rej.: 112 z 29 kwietnia 1958[7].
  • Zespół klasztorny franciszkanów, XVII-XIX w.[7]:
  • Cmentarz rzymskokatolicki, nieczynny, za miastem, 2 połowa XIX w., nr rej.: 329 z 14 września 1987[7].
  • Cmentarz żydowski, 1 połowa XIX w., nr rej.: 375 z 2 sierpnia 1988[7].
  • Cmentarz żydowski z okresu II wojny światowej, w lesie „Płaszczatka”, nr rej.: 426 z 31 grudnia 1991[7].
  • Park dworski z układem alejowym oraz aleja lipowa wzdłuż granicy parku, przy drodze ŁomżaGrajewo, XIX w., nr rej.: 75 z 29 kwietnia 1980 oraz 176 z 21 lipca 1981[7].
  • Zespół poczty, ul. Łomżyńska 21, 2 ćwierć XIX w., nr rej.: A-290 z 18 czerwca 1987[7]:
    • poczta (budynek główny),
    • wozownia,
    • stajnia.

Transport

Obwodnica Stawisk

Przez Gminę Stawiski przebiega ważny szlak komunikacji drogowej, wiodący na Pojezierze Suwalsko-Augustowskie. Przez miasto przebiegają następujące drogi:

  • S61 – obwodnica omijająca miasto od zachodu i północnego zachodu, stanowiąca fragment drogi krajowej nr 61 łączącej Warszawę z Augustowem;
  • 647 – kierunek Kolno, łącząca się z drogą S61 na węźle Stawiski;
  • 648 – kierunek Nowogród.

Oświata

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w Stawiskach (ul. Polowa 12)

Zespół Szkolno-Przedszkolny

Gimnazja

Szkoły ponadgimnazjalne

  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Stawiskach (ul.Polowa 26)

Szkoły filialne

Kultura

Szerzeniem kultury zajmuje się Gminny Ośrodek Kultury i Sportu, w skład którego wchodzi Biblioteka Publiczna. Jednym z jego zadań jest organizacja różnego typu imprez o zasięgu gminnym. W GOKiS-ie odbywają się m.in. Walentynki, Dzień Dziecka, Powitanie lata, Święto Niepodległości, Mikołajki, Ferie dla dzieci. W Gminnym Ośrodku Kultury odbywają się również zajęcia taneczne, muzyczne, teatralne, czytelnicze w bibliotece, świetlicowe, zajęcia z harcerzami oraz Kołem Seniora.

Sport

W Stawiskach działa założona w 2008 r. drużyna piłkarska GKS Stawiski grająca w A-klasie.

Zobacz też

Przypisy

  1. a b c Stawiski w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  3. a b c Z dziejów Stawisk, Stawiski 2016, s. 6.
  4. Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
  5. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 43.
  6. GUS-Główny Urząd Statystyczny (pol.). stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-21].
  7. a b c d e f g Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Stawiski (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Stawiski, Polska
Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Powiat kolneński location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu kolneńskiego, Polska
Stawiski (powiat kolneński).jpg
Autor: Sylwester Górski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stawiski (powiat kolneński)
Stawiski Herb.svg
Autor: User:Guziec, Licencja: CC BY 2.5
Herb Stawisk
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Stawiski nocą.jpg
Autor: Guziec, Licencja: CC BY 2.5
Stawiski nocą
Stawiski - zdjęcia lotnicze z okresu II wojny światowej.jpg
W tle kościół pw. św. Antoniego Padewskiego oraz Wielka Synagoga.
Zalew w Stawiskach.jpg
Autor: PanSG, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zalew w Stawiskach
Głaz narzutowy - pomnik przyrody (Stawiski).jpg
Autor: PanSG, Licencja: CC BY-SA 4.0
Głaz narzutowy - pomnik przyrody znajdujący się w lesie kilkaset metrów na południe od miasta.
Piramida wieku Stawiski.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Stawisk, 2014
Obwodnica Stawisk (powiat kolneński).JPG
Autor: PanSG, Licencja: CC BY-SA 4.0
Obwodnica Stawisk (powiat kolneński)