Stefan (Rudyk)

Stefan
Stepan Rudyk
Metropolita warszawski i całej Polski
Ilustracja
Kraj działania

Polska

Data i miejsce urodzenia

27 grudnia 1891
Majdan Lipowiecki

Data i miejsce śmierci

26 marca 1969
Warszawa

Miejsce pochówku

Cmentarz prawosławny w Warszawie

Metropolita warszawski i całej Polski
Okres sprawowania

1965–1969

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Inkardynacja

Diecezja warszawsko-bielska

Diakonat

do 1915

Prezbiterat

3 maja 1915

Nominacja biskupia

9 grudnia 1952

Chirotonia biskupia

22 marca 1953

Stefan, imię świeckie Stepan Rudyk (ur. 27 grudnia 1891 w Majdanie Lipowieckim, zm. 26 marca 1969 w Warszawie) – czwarty metropolita warszawski i całej Polski, zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (PAKP) w latach 1965–1969. Z pochodzenia Ukrainiec.

Absolwent seminarium duchownego w Orle. Od 1922 do 1939 pełnił obowiązki proboszcza różnych prawosławnych parafii przeznaczonych dla polskich żołnierzy tego wyznania. Po kampanii wrześniowej wycofał się razem z wojskami polskimi do Rumunii i został tam internowany. W 1941 został kapelanem oflagu w Dorsten. Dzięki interwencji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża umożliwiono mu zamieszkanie w Berlinie, a po dwóch latach – przyjazd do okupowanej Łodzi. W mieście tym przez dziesięć lat służył w soborze św. Aleksandra Newskiego. W 1953 został wyświęcony na biskupa wrocławskiego i szczecińskiego, którą to godność pełnił przez osiem lat. Następnie od 1961 do 1965 był biskupem białostockim i gdańskim, po czym sobór biskupów PAKP wybrał go na zwierzchnika PAKP.

Stojąc na czele Kościoła, metropolita Stefan kontynuował działania na rzecz nawracania na prawosławie ludności wyznania greckokatolickiego. Ponownie nawiązał również kontakty z innymi Kościołami autokefalicznymi, był wiceprzewodniczącym Polskiej Rady Ekumenicznej.

Życiorys

Przed II wojną światową

Urodził się w Majdanie Lipowieckim w powiecie jaworowskim w ukraińskiej rodzinie chłopskiej wyznania greckokatolickiego[1], był synem Piotra Rudyka i Anny zd. Troper. Jego ojciec był moskalofilem i z tego powodu został w czasie I wojny światowej internowany przez władze austriackie w obozie Talerhof koło Grazu, gdzie zmarł[2].

W 1911 Stepan Rudyk ukończył naukę w gimnazjum we Lwowie, po czym wyjechał do Rosji, gdzie rozpoczął naukę w prawosławnym Wołyńskim Seminarium Duchownym w Żytomierzu. Następnie przeniósł się do seminarium duchownego w Orle, które ukończył w 1915[3]. Ożenił się z Julianną Czornij. 3 maja 1915 przyjął święcenia kapłańskie od biskupa krzemienieckiego Dionizego (Waledyńskiego)[4] i został mianowany wikariuszem parafii św. Mikołaja w Krzemieńcu[2]. W tym samym miesiącu jeszcze objął probostwo w Ponikowicy Małej w powiecie brodzkim, jako jeden z prawosławnych misjonarzy biskupa chełmskiego Eulogiusza. Po ewakuacji wojsk rosyjskich w październiku 1915 pełnił posługę kapłańską wśród uchodźców w kolonii Nowiny w powiecie nowogródzko-wołyńskim. W sierpniu 1918 został mianowany proboszczem w Moskalówce w powiecie płoskirowskim, skąd w październiku 1921 przeszedł do Podzamcza w powiecie krzemienieckim[1].

25 sierpnia 1922 został przyjęty do Wojska Polskiego w charakterze urzędnika wojskowego IX rangi[5][3]. 8 stycznia 1924 został zatwierdzony w stopniu kapelana rezerwy w duchowieństwie wojskowym wyznania prawosławnego i pozostawiony w służbie czynnej[6]. Jego pierwszą parafią była wojskowa parafia św. Mikołaja w Toruniu. Ks. Stepan Rudyk zaangażował się w jej tworzenie, jak również w życie miejscowej społeczności rosyjskiej. Jego aktywność na rzecz Rosjan wzbudziła zastrzeżenia polskich władz wojskowych i doprowadziła w 1927 do przeniesienia go do Grudziądza[7]. Następnie duchowny służył w prawosławnych parafiach wojskowych w Katowicach (1927–1936) i Krakowie (1936–1939)[2]. Na stopień starszego kapelana został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1938 i 1. lokatą w duchowieństwie wojskowym wyznania prawosławnego[8]. W marcu 1939 był szefem duszpasterstwa prawosławnego Okręgu Korpusu Nr I[8].

II wojna światowa i lata powojenne

Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939, w wyniku nalotu bombowego na wojskowy szpital w Warszawie zginęła jego żona. Ks. Rudyk wycofał się razem z wojskami polskimi do Rumunii i został tam internowany. Przebywał w obozach Călimănești i Târgu Jiu. Następnie w 1941 został wydany Niemcom i przeniesiony do oflagu VI E w Dorsten w Westfalii w charakterze kapelana. Dzięki interwencji osieroconych synów ks. Rudyka, wspartych przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż, otrzymał w lutym 1942 zgodę na opuszczenie obozu i zezwolenie na zamieszkanie w Berlinie jako wikariusz parafii przy soborze Zmartwychwstania Chrystusa w Berlinie, należącym do eparchii berlińskiej i niemieckiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego poza granicami Rosji. Do Warszawy, na teren Generalnego Gubernatorstwa nie mógł wrócić jako były kapelan w Wojsku Polskim[2].

W latach 1943–1953 ks. Rudyk mieszkał w Łodzi, gdzie pełnił funkcje proboszcza parafii przy cerkwi św. Aleksandra Newskiego[2]. W 1943 uratował przed konfiskatą dzwony soboru, zamurowując je na wieży cerkwi. Dzwony te zostały przywrócone do użytku liturgicznego po wyzwoleniu Łodzi[9]. Jako kapłan-wdowiec złożył w 1948 wieczyste śluby mnisze, po czym został podniesiony do godności archimandryty[10]. Aktywnie uczestniczył w życiu rosyjskiej społeczności Łodzi[11]. Według zachowanych akt, 27 października 1948 podpisał zobowiązanie do współpracy z UB jako tajny współpracownik „Fidelis”[12]. Miał współpracować także z KGB[13].

Biskup

9 grudnia 1952 metropolita warszawski i całej Polski Makary (Oksijuk) przedstawił soborowi biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego trzy kandydatury duchownych do przyjęcia chirotonii biskupiej i objęcia katedry wrocławskiej i szczecińskiej: ks. Mikołaja Niesłuchowskiego, ks. Jana Lewiarza oraz archimandryty Stefana (Rudyka). Spośród przedstawionych propozycji biskupi wybrali właśnie archimandrytę Stefana[2].

Chirotonia archimandryty Stefana odbyła się 22 marca 1953 w katedrze metropolitalnej w Warszawie[2]. Aktu chirotonii dokonali metropolita warszawski i całej Polski Makary, arcybiskup białostocki i gdański Tymoteusz (Szretter) oraz biskup łódzki i poznański Jerzy (Korenistow)[14]. Oceniając w tym samym roku stan obejmowanej diecezji, biskup opisywał sytuację jako trudną, przede wszystkim z powodu braku dostatecznej liczby duchownych[15].

W 1958 biskup Stefan stanął na czele powołanego przez PAKP Komitetu Misyjnego, którego celem miało być nawracanie ludności ukraińskiej wyznania greckokatolickiego na prawosławie[16]. Szczególne starania czynił również na rzecz organizacji nauki religii dla dzieci i młodzieży, na terenie poszczególnych parafii[17]. Zdaniem Piotra Gerenta nie należy przeceniać rozmiarów tejże misji. Nie dochodziło bowiem do przypadków zmuszania grekokatolików do przyjmowania prawosławia, zaś w ówczesnej rzeczywistości politycznej ludność ukraińska i łemkowska na zachodzie Polski miała wybór jedynie między katolicyzmem obrządku łacińskiego i prawosławiem[18]. Działania Komitetu Misyjnego objęły także Podkarpacie, gdzie Urząd ds. Wyznań postanowił przekazywać prawosławnym dawne greckokatolickie świątynie, także w miejscowościach, do których po 1956 wrócili grekokatolicy. Wierni ci w zamyśle władz polskich mieli przejść do PAKP. Koordynacją działań Komitetu Misyjnego na Podkarpaciu zajmował się ks. Jan Lewiarz[19].

W 1961 podniesiony do godności arcybiskupa, jednocześnie został przeniesiony do diecezji białostocko-gdańskiej[3].

Według zachowanych dokumentów, w 1963 SB dopuszczała możliwość skierowania go do ZSRR w celu rozpracowywania osób, którymi interesowało się KGB[12]. Rok później wskazano go jako jednego z najcenniejszych tajnych współpracowników SB spośród zwerbowanych do współpracy polskich duchownych prawosławnych[20]. W 1966, gdy był już metropolitą warszawskim i całej Polski, został opisany jako tajny współpracownik „niewykorzystywany ze względu na zajmowane stanowisko”[12].

Metropolita warszawski i całej Polski

26 maja 1965 został wybrany na metropolitę warszawskiego i całej Polski[21]. Wybór ten został dokonany po trzech latach od śmierci jego poprzednika na katedrze warszawskiej, metropolity Tymoteusza. Fakt, iż Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny przez trzy lata nie posiadał zwierzchnika wynikał z postawy władz państwowych, które nie dopuszczały do dokonania chirotonii czwartego hierarchy i uzyskania tym samym kanonicznie wymaganej liczby biskupów w Kościele autokefalicznym. Dopiero w 1964 władze pozwoliły na wyświęcenie czwartego biskupa – ks. Mikołaja Niesłuchowskiego, który przyjął imię zakonne Nikanor[22].

Według informacji Rzeczypospolitej o wyborze arcybiskupa Stefana na metropolitę zdecydowało poparcie dla jego kandydatury ze strony władz państwowych, które nie dopuściły do objęcia zwierzchnictwa w PAKP przez pełniącego obowiązki (locum tenens) metropolii warszawskiej od 1962 do 1965 arcybiskupa Jerzego (Korenistowa) z powodu jego antykomunistycznych poglądów. Stefan (Rudyk) został uznany za jedynego możliwego dla komunistów kandydata na metropolitę, gdyż posiadał doświadczenie w pracy kościelnej oraz wykazywał się całkowitą lojalnością wobec władz[13][12]. Jego wybór został pozytywnie przyjęty przez wiernych PAKP[21].

Na początku sprawowania przez niego urzędu stosunki między Kościołami katolickim i prawosławnym w Polsce zdecydowanie się pogorszyły. Hierarchia prawosławna, pod wyraźnym wpływem Urzędu ds. Wyznań, razem z władzami państwowymi skrytykowała bowiem list polskiego episkopatu do biskupów niemieckich[23]. Podczas prawosławnych uroczystości tysiąclecia państwa polskiego 22 lipca 1966 w soborze św. Marii Magdaleny wygłosił mowę, w której dziękował władzom PRL za przyniesienie polskim prawosławnym prawdziwej wolności[24]. W okresie kierowania przez niego PAKP Kościół negatywnie odnosił się do możliwości nawiązania bliższego dialogu ekumenicznego z Kościołem rzymskokatolickim i sceptycznie oceniał efekty oraz deklaracje Soboru Watykańskiego II[25].

Jako metropolita utworzył fundusz socjalny duchowieństwa, a także rozpoczął prace nad nowym statutem wewnętrznym PAKP (ukończone już po jego śmierci, w 1970)[26]. Zainicjował remont soboru metropolitalnego w Warszawie[27] oraz kilkudziesięciu innych świątyń prawosławnych na terenie Polski[26]. Kontynuował działalność na rzecz rozwijania struktur prawosławnych w województwie rzeszowskim, nie zdołał jednak przejąć na potrzeby PAKP dawnego greckokatolickiego soboru w Przemyślu ani utworzyć odrębnej diecezji obejmującej Podkarpacie. Działania te, oprócz zapewniania opieki duszpasterskiej ludności prawosławnej, stanowiły również kontynuację jego wcześniejszych starań na rzecz nawrócenia na tę religię grekokatolików[21]. Centrum prawosławnej misji na Rzeszowszczyźnie pozostawał Sanok.

Grób metropolity Stefana na cmentarzu prawosławnym na warszawskiej Woli

W 1966, w ramach porządkowania spraw personalnych, metropolita Stefan odwołał z miejscowej parafii Trójcy Świętej kierującego nią od ośmiu lat ks. Jana Lewiarza, stawiając mu szereg zarzutów natury organizacyjnej i osobistej. Nie wycofał się z nich nawet wtedy, gdy za pozostaniem duchownego na Rzeszowszczyźnie opowiedział się Urząd ds. Wyznań[28].

Szczególną uwagę poświęcał nadzorowi nad życiem parafialnym; regularnie dokonywał osobistych wizytacji w parafiach, organizował dekanalne i diecezjalne konferencje duchowieństwa, które miały podnieść jego poziom duchowy i dyscyplinę. Wprowadził również obowiązek odbycia po przyjęciu święceń kapłańskich praktyki duszpasterskiej w soborze w Warszawie[29].

W czasie sprawowania przez niego godności metropolity warszawskiego i całej Polski PAKP ponownie nawiązał szersze kontakty z innymi autokefalicznymi Kościołami prawosławnymi. Stefan (Rudyk) wziął również udział w przygotowaniach do soboru panprawosławnego. Odbył wiele podróży zagranicznych, pełnił też funkcję wiceprzewodniczącego Polskiej Rady Ekumenicznej[21].

Zmarł nagle 26 marca 1969 w Warszawie. Poprzedniego dnia, w święto Zwiastowania, odsłużył Świętą Liturgię w soborze metropolitalnym w Warszawie. Wieczorem zaczął skarżyć się na ból. Następnego dnia rano czuł się lepiej i podjął zwykłą pracę w kancelarii metropolitalnej, po czym udał się do szpitala, gdzie został skierowany na operację przepukliny. W czasie przygotowań do niej doznał zawału serca i mimo natychmiastowej pomocy lekarskiej zmarł w szpitalu przy ul. Brzeskiej w Warszawie[30].

Pochowany na cmentarzu prawosławnym na warszawskiej Woli[4].

Jego kuzynem był biskup Pantelejmon (Rudyk)[31]. Stefan (Rudyk) biegle posługiwał się językami ukraińskim, rosyjskim i rumuńskim[32].

Przypisy

  1. ↑ a b Stefan Rudyk, www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g P. Gerent: Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Adam Marszałek, 2007, s. 154. ISBN 978-83-7441-468-5.
  3. ↑ a b c S. Dudra: Kościół Prawosławny na ziemiach zachodnich i północnych Polski po II wojnie światowej. Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2007, s. 71. ISBN 83-89712-37-7.
  4. ↑ a b Śp. Metropolita Stefan (Rudyk), www.prawoslawie.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
  5. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 30 z 2 września 1922 roku, s. 648.
  6. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1433.
  7. ↑ Z. Karpus: Rosjanie i Ukraińcy w Toruniu w latach 1920–1939., [w:] M. Wojciechowski (red.): Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX wieku. Toruń 1993, Wydawnictwo UMK, ISBN 83-231-0456-5.
  8. ↑ a b Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 408.
  9. ↑ A. Matreńczyk, Z łódzkiego sierocińca, „Przegląd Prawosławny”, 5 (311), Białystok, s. 55, ISSN 1230-1078.
  10. ↑ S. Dudra: Kościół Prawosławny na ziemiach zachodnich i północnych Polski po II wojnie światowej. Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2007, s. 26. ISBN 83-89712-37-7.
  11. ↑ A. Matreńczyk, Profesor Zyzykin i jego rodzina, „Przegląd Prawosławny”, 1 (307), Białystok, s. 17, ISSN 1230-1078.
  12. ↑ a b c d M. Krzysztofiński, K. Sychowicz, W kręgu „Bizancjum”, „Aparat represji w Polsce Ludowej (1944–1989)”, nr 1, 2008, s. 86.
  13. ↑ a b Cezary Gmyz: Historia inwigilacji Cerkwi (pol.). Rzeczpospolita, 15 stycznia 2009. [dostęp 2010-12-09].
  14. ↑ S. Dudra: Kościół Prawosławny na ziemiach zachodnich i północnych Polski po II wojnie światowej. Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2007, s. 27. ISBN 83-89712-37-7.
  15. ↑ P. Gerent: Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Adam Marszałek, 2007, s. 170. ISBN 978-83-7441-468-5.
  16. ↑ Mirosław Czech: Niedola grekokatolików w PRL (pol.). Gazeta Wyborcza, 26 lipca 2009. [dostęp 2010-12-09].
  17. ↑ P. Gerent: Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Adam Marszałek, 2007, s. 178. ISBN 978-83-7441-468-5.
  18. ↑ P. Gerent: Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Adam Marszałek, 2007, s. 407. ISBN 978-83-7441-468-5.
  19. ↑ A. Brożyniak, R. Ziobroń, Prawosławie w Bieszczadach po II wojnie światowej, [w:] red. J. Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiński, Bieszczady w Polsce Ludowej 1944–1989, Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Rzeszowie, Rzeszów 2009, ISBN 978-83-7629-111-6, s. 335 i następne.
  20. ↑ R. Michalak: Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach 1945–1989. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2014, s. 124. ISBN 83-7431-046-4.
  21. ↑ a b c d A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 268. ISBN 83-7431-046-4.
  22. ↑ A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. s. 267–268.
  23. ↑ M. Krzysztofiński, K. Sychowicz, W kręgu „Bizancjum”, „Aparat represji w Polsce Ludowej (1944–1989)”, nr 1, 2008, s. 86–87.
  24. ↑ R. Michalak: Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach 1945–1989. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2014, s. 332. ISBN 83-7431-046-4.
  25. ↑ R. Michalak: Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach 1945–1989. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2014, s. 338. ISBN 83-7431-046-4.
  26. ↑ a b Kościół Prawosławny w niepodległej Polsce (pol.). [dostęp 2010-12-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-30)].
  27. ↑ Ks. Sawicki D., Historia Katedry Metropolitalnej w Warszawie, [w:] Wiara i poznanie. Księga pamiątkowa dedykowana Jego Eminencji Profesorowi Sawie (Hrycuniakowi) prawosławnemu metropolicie warszawskiemu i całej Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2008, ISBN 978-83-7431-160-1, s. 456.
  28. ↑ A. Brożyniak, R. Ziobroń, Prawosławie w Bieszczadach po II wojnie światowej, [w:] red. J. Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiński, Bieszczady w Polsce Ludowej 1944–1989, Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Rzeszowie, Rzeszów 2009, ISBN 978-83-7629-111-6, s. 364–366.
  29. ↑ metropolita Sawa (Hrycuniak): Bogosłowie, istorija i żizn’ Cerkwi. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2008, s. 131. ISBN 978-83-60311-12-7.
  30. ↑ metropolita Sawa (Hrycuniak): Bogosłowie, istorija i żizn’ Cerkwi. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2008, s. 129, 133. ISBN 978-83-60311-12-7.
  31. ↑ S. Dudra: Kościół Prawosławny na ziemiach zachodnich i północnych Polski po II wojnie światowej. Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2007, s. 67. ISBN 83-89712-37-7.
  32. ↑ P. Gerent: Prawosławie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989. Toruń: Adam Marszałek, 2007, s. 155. ISBN 978-83-7441-468-5.

Bibliografia

Biskupi białostoccy i gdańscy
Metropolici warszawscy i całej Polski

Media użyte na tej stronie

Metropolita Stefan (Rudyk).JPG
Prawosławny metropolita warszawski i całej Polski Stefan
Grób metropolity Stefana.JPG
Autor: Loraine, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób metropolity warszawskiego i całej Polski Stefana (Rudyka)