Stefan Bałuk

Stefan Klemens Bałuk

Starba, Kubuś, Michał Bałucki,
Michał Zawistowski

Stefan „Starba” Bałuk Warszawa, 15 sierpnia 2008
generał brygady
Data i miejsce urodzenia	15 stycznia 1914 Warszawa
Data i miejsce śmierci	30 stycznia 2014[1][2] Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	1939-1945
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne Armia Krajowa Wolność i Niezawisłość
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa: kampania wrześniowa, powstanie warszawskie działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Późniejsza praca	fotografik
Odznaczenia

Por. „Kubuś” z powstania warszawskiego

Stefan Bałuk na warszawskim Żoliborzu, 27 sierpnia 2008

Stefan Bałuk z dyplomem Honorowego Obywatela M. St. Warszawy, 27 sierpnia 2008

Grób Stefana Bałuka na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Stefan Klemens Bałuk ps. Starba, Kubuś, Michał Bałucki, Michał Zawistowski (ur. 15 stycznia 1914 w Warszawie, zm. 30 stycznia 2014^[1][2] tamże) – polski fotografik, fotoreporter wojenny, jeden z 91 cichociemnych – uczestników powstania warszawskiego, generał brygady Wojska Polskiego w stanie spoczynku.

Życiorys

Syn Władysława Bałuka i Marii Uszyńskiej. W 1933 r. zdał maturę w Rakowicach pod Krakowem, po czym wstąpił ochotniczo do Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu, lecz został przedterminowo zwolniony ze względów zdrowotnych po odbyciu trzymiesięcznego kursu. Uzyskał absolutorium w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. W chwili wybuchu II wojny światowej był na III roku wydziału prawa na Uniwersytecie Warszawskim.

Po ataku Niemiec na Polskę, 6 września 1939 r. zgłosił się ochotniczo do kadry 9 batalionu pancernego w Lublinie, przekształconego w Ośrodek Zapasowy Broni Pancernej nr 2. Z jednostką tą wycofywał się na wschód. Wykonał wówczas, we Lwowie, swoje pierwsze wojenne zdjęcia, przedstawiające budynki zbombardowane przez Luftwaffe. Podczas próby ewakuacji na Węgry aresztowany przez wojska radzieckie, po czym zwolniony; kolejny raz aresztowany w Worochcie, zdołał uciec i następnie przedostać się przez Węgry, Rumunię i Bejrut do Francji (20 grudnia 1939). Został wcielony do formowanego tam Wojska Polskiego – 10 Brygady Kawalerii Pancernej płk. Maczka, następnie 10 pułku strzelców konnych^[3]. Po klęsce Francji ewakuowany do Wielkiej Brytanii, służył początkowo w 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej szkolącej się w Szkocji.

Cichociemny

W lutym 1942 zgłosił się do służby w kraju. Uczestnik szkoleń cichociemnych, przeszkolony ze specjalnością w wywiadzie (legalizacja dokumentów, m.in. od 16 maja do 18 listopada 1942 uczestnik Oficerskiego Kursu Doskonalącego Administracji Wojskowej w Glasgow, będącego kamuflażem polskiej szkoły wywiadu Zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 29 grudnia 1942 w Audley End, awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 1 grudnia 1942. Zrzucony do okupowanej Polski w nocy 9/10 kwietnia 1944, w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Weller 2”, w ekipie skoczków nr XXXIX, z samolotu Liberator BZ-965 „S” (1586 Eskadra PAF). Start z lotniska Campo Casale w Brindisi (Włochy), zrzut na placówkę „Imbryk”, w okolicach miejscowości Dąbrówka, 15 km od stacji kolejowej Tłuszcz. Razem z nim skoczyli: kpt. Benon Łastowski ps. Łobuz, mjr Tadeusz Runge ps. Osa oraz kurier Delegatury Rządu na Kraj kpr. Henryk Waniek ps. Pływak^[4].

Po aklimatyzacji do realiów okupacyjnych przydzielony do Wydziału Legalizacji i Techniki Oddziału II Komendy Głównej Armii Krajowej, dowodzonego przez Stanisława Jankowskiego „Agatona” i zajmującego się produkcją fałszywych dokumentów i wywiadem. Specjalnością Stefana Bałuka była mikrofotografia. Robił również wiele zdjęć okupowanej Warszawy, m.in. pomnika Lotnika na placu Unii Lubelskiej z wymalowaną na cokole „kotwicą” – znakiem Polski Walczącej. Przed wybuchem powstania warszawskiego sporządził dokumentację fotograficzną niemieckich umocnień w Warszawie.

Walczył w powstaniu warszawskim w plutonie „Agaton” batalionu „Pięść” Zgrupowania „Radosław” na Woli, Starówce i Żoliborzu. Jego dowódca Stanisław Jankowski, dowódca plutonu „Agaton” mawiał o nim, że „o swoją lajkę i zapas filmów dbał równie jak o stena i magazynki, które dostał w Kampinosie”^[5]. Dokumentował też życie powstańcze na zdjęciach. Jego laboratorium fotograficzne mieściło się w kamienicy przy ul. Chłodnej 20. Uczestniczył w kilku śmiałych wypadach w celu nawiązania łączności, m.in. 13/14 sierpnia przedarł się przez pozycje niemieckie w rejonie Dworca Gdańskiego na Żoliborz, dostarczając kwarce do radiostacji płk. Niedzielskiemu „Żywicielowi”, a następnie do Zgrupowania Kampinos, gdzie wykonał wiele zdjęć^[6].

27 sierpnia przeszedł kanałami z meldunkiem dowódcy Starego Miasta do gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, za co został odznaczony Orderem Virtuti Militari^[7]. Otrzymał także, dwukrotnie, Krzyż Walecznych. Powstanie zakończył w stopniu porucznika. Po kapitulacji powstania w niewoli niemieckiej – internowany kolejno w oflagach Lamsdorf oraz Gross-Born, z którego uciekł 27 stycznia 1945. W lutym 1945 r. powrócił do Warszawy^[3].

W pierwszych latach Polski „ludowej” działał w antykomunistycznym ruchu oporu w szeregach Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, zajmując się tworzeniem dokumentów, jako kierownik Wydziału Legalizacji „Agaton II”. 1 listopada 1945 r. aresztowany przez siły bezpieczeństwa, był przesłuchiwany przez oficera MBP Józefa Różańskiego, późniejszego dyrektora departamentu śledczego. W 1946 skazany na 2,5 roku więzienia za uczestnictwo w Armii Krajowej. Zwolniony z więzienia na mocy amnestii z 1947 r. Pracował jako taksówkarz, po czym w 1950 rozpoczął pracę fotografika. Od 1952 r. zatrudniony w Dziale Serwisu Centralnej Agencji Fotograficznej. Był współautorem pierwszego albumu o powstaniu warszawskim „Miasto nieujarzmione”, który ukazał się w 1957 roku. W 1972 r. przeszedł na emeryturę.

Prowadził aktywną działalność kombatancką, m.in. zainicjował budowę pomnika Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego (odsłonięty w 1999 r.), a także pomnika Cichociemnych Spadochroniarzy AK (2013) – oba znajdują się przed Sejmem RP w Warszawie – oraz utworzenia Klubu Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari (2001 r.), którego został prezesem^[8].

Autor wielu wystaw i albumów historycznych i krajoznawczych. Wystąpił w filmie dokumentalnym pt. Cichociemni z 1989^[9].

Członek Związku Polskich Artystów Fotografików (legitymacja nr 370). Awansowany w stanie spoczynku na kolejne stopnie wojskowe, m.in. w 1999 r. na podpułkownika w stanie spoczynku, a 10 listopada 2006 na stopień generała brygady w stanie spoczynku^[10]. Honorowy obywatel Tuszowa Narodowego (2006) i Warszawy (2008). Został członkiem komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010^[11]. W 2010 roku objął urząd Kanclerza Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Mieszkał w Warszawie, na Żoliborzu.

Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach^[12] (FIV-tuje-14)^[13].

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski – 2014, pośmiertnie^[14]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 2004^[15]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2000^[16]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Medal „Zasłużony dla Fotografii Polskiej”^[17]
• Krzyż Walecznych – dwukrotnie: 15 i 23 sierpnia 1944
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
• Krzyż Armii Krajowej
• Warszawski Krzyż Powstańczy
• Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego
• Odznaczenie pamiątkowe 3 DSK
• Znak Spadochronowy Armii Krajowej
• Odznaka 10 Pułku Strzelców Konnych

Twórczość, opracowania

• Stefan Bałuk. Wspomnienia Spadochroniarza. „Kalendarz Warszawski”. 1948. s. 185-196. 
• Cztery pory roku (album fotograficzny; praca zbiorowa; Redakcja i wybór materiału fotograficznego Barbara i Stefan Bałukowie; Opracowanie graficzne Kazimierz Mann; Polonia 1955; także wersje obcojęzyczne)
• Miasto nieujarzmione (album fotografii; scenariusz i teksty Jerzy Piórkowski; zebranie materiału fotograficznego i redakcja ilustracyjna Stefan Bałuk; fotografie: Stefan Bałuk, Stanisław Barański, Jerzy Beeger, Seweryn Braun, Tadeusz Bukowski, Jerzy Chojnacki, Wiesław Chrzanowski, Lucjan Fajer, Lech Gąszewski, Eugeniusz Haneman, Jan Lipczewski, Stefan Plater, Stefan Rassalski, Jerzy Szymborski, Jerzy Świderski, Stanisław Wolski, Ludwik Zaturski; obwoluta, projekt oprawy i karty tytułowe Jan Młodożeniec; Państwowe Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1957)
• Polski czyn zbrojny 1939–1945 (wespół z Marianem Michałowskim; Wydawnictwo POLONIA, Warszawa 1989)
• Polacy na frontach II wojny światowej: 1939–1945 (album fotograficzny; Teksty, dobór i oprac. materiałów ilustracyjnych Stefan Starba Bałuk i Marian Michałowski; fotografie różnych autorów; Ars Print Production s.c., Warszawa 1995, ISBN 83-902052-5-4 [wersja pol.]; ISBN 83-902052-7-0 [wersja ang.])
• 200 lat ubezpieczania 1803-2003. Geneza, powołanie, czas (koncepcja albumu Zbigniew Gluza; red. prowadzący, wybór i oprac. tekstów Agnieszka Knyt; projekt graficzny, wybór zdjęć Danuta Błahut-Biegańska; autor zdjęć i plakatów Stefan Bałuk i inni; Ośrodek „Karta” 2003, ISBN 83-88288-41-5)
• Życie dla Niepodległej: w hołdzie gen. Władysławowi Sikorskiemu. 125 rocznica urodzin (1881-2006) (Towarzystwo Społeczno-Kulturalne im. gen. Wł. E. Sikorskiego, Mielec-Tuszów Narodowy 2007, ISBN 83-88308-64-5)
• Byłem cichociemnym... (wspomnienia z lat 1939–1947; Wydawnictwo AKSON, Warszawa 2007, ISBN 978-83-7452-021-8)
• Commando. Cichociemni (książka o historii cichociemnych dla żołnierzy oddziałów specjalnych WP; Wydawnictwo AKSON, Warszawa 2008, ISBN 978-83-7452-029-4)

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Kopf: Z kamerą w powstańczej Warszawie 1944. Warszawa: Związek Polskich Artystów Fotografików, 1994. ISBN 83-900225-2-4.
• Władysław Jewsiewicki: Powstanie warszawskie 1944 okiem polskiej kamery. Warszawa: Interpress, 1989. ISBN 83-223-2531-2.
• Daniel Passent. Człowiek z chmur. „Polityka”. 4 (2638), 2008. Warszawa. ISSN 0032-3500. 

Linki zewnętrzne

• Warszawa walczy 1939–1945 w bazie filmpolski.pl – film m.in. ze zdjęciami S. Bałuka
• Stefan Bałuk – biogram. www.1944.pl. [dostęp 2014-01-17].
• Stefan Bałuk – Archiwum Historii Mówionej. ahm.1944.pl. [dostęp 2014-01-17].
• Jubileusz gen. bryg. w st. spocz. Stefana „Starby” Bałuka. bbn.gov.pl, 2009-01-20. [dostęp 2014-01-17].
• http://elitadywersji.org/stefan-baluk-cichociemny/ biogram