Stefan Przanowski

Stefan Przanowski

fot. B. Dorys ok. 1936
Data i miejsce urodzenia	12 kwietnia 1874 Słupca, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	17 lutego 1938 Kraków, Polska
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski
Zawód, zajęcie	inżynier-mechanik
Edukacja	Szkoła Realna w Łowiczu
Alma Mater	Politechnika w Karlsruhe
Rodzice	Edward Przanowski, Józefa z Lewickich
Małżeństwo	1) Maria z Narkiewiczów 2) Zofia z Grabowskich
Dzieci	Wojciech Przanowski (1922-1962) Izabela Wasiak (1927-1990)
Krewni i powinowaci	Jan Przanowski (brat) Władysław Przanowski (brat) Jan Przanowski (1909-1980) (bratanek)
Odznaczenia

Grób ministra Stefana Przanowskiego na Starych Powązkach w Warszawie

Stefan Przanowski (ur. 12 kwietnia 1874 w Słupcy, zm. 17 lutego 1938 w Krakowie) – polski inżynier-mechanik, przemysłowiec, działacz gospodarczy, minister aprowizacji, minister przemysłu i handlu.

Życiorys

Syn Edwarda Przanowskiego (1845-1929), żołnierza Powstania Styczniowego, inżyniera powiatowego w Słupcy i Łęczycy, brat Władysława Przanowskiego (1880-1937), inżyniera i pedagoga, założyciela i dyrektora Państwowego Instytutu Robót Ręcznych w Warszawie, brat Jana Przanowskiego (1873-1941), adwokata, posła na Sejm RP w latach 1930–1935.

Absolwent Gimnazjum Realnego w Łowiczu i Politechniki w Karlsruhe. Po pobycie w Niemczech przeniósł się do Warszawy, gdzie zarządzał kilkoma przedsiębiorstwami (m.in. „Biura technicznego Breitkopf i Przanowski, d. Leon Jantzen”).

W czasie I wojny był członkiem Komitetu Obywatelskiego Miasta stołecznego Warszawy i Zarządu Miasta Warszawy, kierował Sekcją Żywnościową. Zaangażował się także w działalność polityczną w ramach Międzypartyjnego Koła Politycznego. Należał do Polskiej Partii Postępowej. 7 grudnia 1917 wszedł do rządu Jana Kucharzewskiego jako minister aprowizacji. Ustąpił ze stanowiska wraz z całym gabinetem, w proteście przeciw pokojowi brzeskiemu.

W latach 1920–1921 w rządzie Wincentego Witosa objął ministerstwo przemysłu i handlu. Jako zwolennik wolnego rynku zlikwidował działające wcześniej urzędy etatystyczne: węglowy, naftowy, zbożowy. Nazywany był papieżem polskiego liberalizmu.

W 1921 dla uczczenia zasług inż. Stefana Przanowskiego – ówczesnego ministra przemysłu i handlu w Kopalni Soli w Wieliczce jednej z grot solnych nadano nazwę – komora Przanowski^[1].

W czerwcu 1922 w czasie przesilenia rządowego desygnowany na premiera, gabinetu nie stworzył, gdyż nie uzyskał poparcia Naczelnika Państwa – Józefa Piłsudskiego. W 1922 kandydował do Sejmu RP z listy Centrum Mieszczańskiego, nie uzyskał jednak mandatu (wobec słabego wyniku całej listy); Przanowski wycofał się z polityki i pozostał przy działalności gospodarczej.

Przez wiele lat (1918-1930) był dyrektorem naczelnym, a następnie – od 1934 do śmierci w 1938 – prezesem Rady Nadzorczej Towarzystwa Akcyjnego Fabryk Metalowych „Norblin, Bracia Buch i T.Werner” w Warszawie.

Zaliczano Przanowskiego do najbardziej wpływowych przemysłowców i działaczy gospodarczych; zachował niezależność od kapitału obcego; był członkiem rad nadzorczych wielu spółek przemysłowych i banków:

• Banku Polskiego,
• Banku Śląskiego,
• Banku Dyskontowego,
• Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (prezes Rady),
• Giełdy Pieniężnej w Warszawie,
• Górnośląskich Zjednoczonych Hut „Królewska” i „Laura” w Katowicach.

Był członkiem Prezydium Rady Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów „Lewiatan”, wiceprezesem Izby Przemysłowo-Handlowej w Warszawie, wiceprezesem i członkiem Rady Polskiego Związku Przemysłowców Metalowych.

Wraz z Kołem Karlsruheńczyków przy Stowarzyszeniu Techników należał od 1924 do Polskiej Korporacji Akademickiej ZAG „Wisła”.^[2]

Mieszkał w Warszawie przy Alejach Ujazdowskich 36 (Kamienica pod Gigantami); w 1924 nabył majątek ziemski (ponad 600 ha), wraz z pałacem^[3], w Nowej Wsi koło Starogardu Gdańskiego na Pomorzu.

W małżeństwie z Zofią z Grabowskich miał syna Wojciecha (1922-1962), żołnierza Powstania Warszawskiego, inżyniera-mechanika^[4] i córkę Izabelę Wasiak – polonistkę, nauczycielkę, wydawcę drugiego obiegu.

Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 170-6-25)^[5]; nagrobek^[6] ozdobiony płaskorzeźbą „Smutek” – autorstwa Leona Szacsznajdera.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1927)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1924)^[7]
• Złoty Krzyż Zasługi (1937)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Korony Rumunii (1922)

Przypisy

Bibliografia

• Przanowski Stefan (1874–1938), [w:] Polski Słownik Biograficzny. Wrocław: Ossolineum, 1985 tom XXVIII/4, s. 640–642 (autor biogramu: Ryszard Szwoch).
• Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku.
• Encyklopedia Warszawy (suplement).
• Słownik biograficzny techników polskich, tom 10 (autor biogramu: Józef Piłatowicz).
• Ministrowie Polski Niepodległej 1918-1945, pod red. Marka Baumgarta, Henryka Walczaka i Adama Wątora. Szczecin: Wyd. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2001, s. 327–329, ISBN 83-7241-146-8.

Linki zewnętrzne

• biogram Stefana Przanowskiego w iPSB
• fotografia Stefana Przanowskiego – autorstwa Benedykta Dorysa;

• fotografia: Pierwsze posiedzenie gabinetu Jana Kucharzewskiego w listopadzie 1917 r., pierwszy od lewej: Stefan Przanowski;
• Pogrzeb byłego ministra przemysłu i handlu Stefana Przanowskiego w Warszawie. Uroczystości na Cmentarzu Powązkowskim;
• Wprost Online – Przemysław Waingertner; [1];
• informacja o przekazaniu przez Przanowskiego nieruchomości w Starogardzie Gdańskim na cele charytatywne.