Stefan Szmakfefer

Stefan Szmakfefer

Andrzej, Mat, Bej, Bohdan, Tatar, Lach, Szach, Wuj

podpułkownik
Data i miejsce urodzenia	4 sierpnia 1902 Petersburg
Data śmierci	27 grudnia 1976
Przebieg służby
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Armia Krajowa Ruch Oporu Armii Krajowej
Jednostki	32 pułk piechoty
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa, działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Odznaczenia

Stefan Szmakfefer (ur. 22 lipca^?/ 4 sierpnia 1902 w Petersburgu, zm. 27 grudnia 1976) – oficer Wojska Polskiego, żołnierz podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego.

Życiorys

Syn Stefana i Amelii z domu Staden. W Winnicy ukończył gimnazjum, od 1918 r. należał do Polskiej Organizacji Wojskowej^[1]. W 1920 r. rodzina przeprowadziła się do Częstochowy, a potem do Warszawy. W 1921 r. Szmakfefer rozpoczął studia na Politechnice Warszawskiej na Wydziale Budowy Maszyn, w tym czasie został też członkiem Korporacji Akademickiej „Patria". W 1923 r. przerwał studia z powodów finansowych^[2].

Został powołany do odbycia służby wojskowej, w 1925 r. ukończył szkołę podchorążych w Śremie jako podporucznik. Powrócił do cywila i zatrudniła się jako poborca podatkowy. Od 1930 r. pracował w Komisariacie Rządu, w 1934 r. objął stanowisko wicestarosty. W 1937 r. objął stanowisko zastępcy naczelnika Wydziału Społeczno-Politycznego. Odpowiadał za nadzór nad referatami zajmującymi się legalnymi partiami politycznymi, stowarzyszeniami, związkami zawodowymi ale również organizacjami komunistycznymi i narodowościowymi. W zakresie jego obowiązków było również nadzorowanie pracy tajnych agentów ulokowanych w tych środowiskach^[3].

Po wybuchu II wojny światowej otrzymał przydział do 32 pułku piechoty ale, z racji zajmowanego stanowiska, pozostał w Warszawie i pełnił funkcję oficera łącznikowego pomiędzy Komendą Miasta a Stefanem Starzyńskim. W listopadzie 1939 r. ukrył się w klasztorze ojców kapucynów w Zakroczymiu^[4]. Na przełomie 1941 i 1942 r. nawiązał kontakt z polskim podziemiem. Objął stanowisko szefa wywiadu Armii Krajowej działającego na obszarach włączonych do III Rzeszy. Z terenu powiatu pułtuskiego prowadził działalność wywiadowczą na terenie Podokręgu Północnego Obszaru Warszawskiego AK oraz pograniczu Prus Wschodnich i południowej części Pomorza. Zbierał informacje dotyczące niemieckich struktur okupacyjnych jak również kwestii gospodarczych, politycznych, innych organizacji podziemnych działających na tych terenach. Działał bardzo aktywnie w podległym terenie, maskował swą tożsamość za pomocą szeregu pseudonimów – „Andrzej”, „Mat”, „Bej”, „Bohdan”, „Tatar”, „Lach”, „Szach” czy też „Wuj”. Pod koniec 1944 r., już w stopniu kapitana, został mianowany na zastępcę komendanta Podokręgu Północnego AK^[5].

Po rozwiązaniu Armii Krajowej pozostał w konspiracji, to samo zalecił swoim podwładnym^[6]. Doprowadził do powstania w okolicach Przasnysza Samoobrony Społecznej (SOS), w której zorganizował zarówno placówki terenowe jak i oddziały zbrojne^[7]. W późniejszym czasie na podległych mu terenach stworzył Inspektorat Mazowiecki Ruchu Oporu Armii Krajowej^[8]. Dzięki jego aktywności organizacja nawiązała kontakt z władzami polskimi w Londynie. Drogą radiową przekazywał informacje dotyczące sytuacji w Polsce. Przygotował instrukcję funkcjonowania ROAK jako konspiracyjnej organizacji wojskowej działającej na trzech płaszczyznach: walki zbrojnej, wywiadowczej i samopomocowej^[9].

Starał się stworzyć konspirację wojskową nie mającą związków z nurtem poakowskim oraz z nurtem obozu narodowego. Było to bardzo utrudnione z uwagi na problemy kadrowe oraz brak źródeł finansowania. Wobec tych trudności i działalności Urzędu Bezpieczeństwa zdecydował się zaprzestanie działalności na Mazowszu i o przeniesieniu się na Ziemie Odzyskane^[10]. W sierpniu 1945 r. podjął pracę w Zakładach Przemysłu Arsenowego w Złotym Stoku^[11]. W maju lub czerwcu 1946 r. został aresztowany pod zarzutem kontaktów z oficerami obcych wywiadów. Po miesiącu został zwolniony z braku dowodów. Przeniósł się do Brzegu Dolnym, gdzie znalazł zatrudnienie w zakładach „Rokita". 27 sierpnia 1948 r. został ponownie aresztowany, tym razem pod zarzutem szkodnictwa gospodarczego, zastrzeżenia władz komunistycznych budziły również jego kontakty z ambasadami Wielkiej Brytanii i USA od których miał kupować samochody^[12]. Charakter podejrzeń zmienił się gwałtownie, kiedy UB pozyskała informacje o jego przedwojennej działalności. Jako były urzędnik państwowy był oskarżany o zwalczanie Komunistycznej Partii Polski. Śledczy nie weszli w posiadanie informacji na temat jego działalności podczas okupacji, dzięki temu został skazany jedynie na dwa i pół roku więzienia. Po zaliczeniu okresu aresztowania w poczet kary więzienie opuścił na początku 1950 r.^[13]

Po raz trzeci został aresztowany 3 czerwca 1950 r. Tym razem funkcjonariusze bezpieki już dysponowali pełnią wiedzy na temat jego działalności w strukturach AK. Szmakfefer w trakcie przesłuchań przyznał się do działalności konspiracyjnej, natomiast całkowicie wypierał się udziału w konspiracji antykomunistycznej. Na podstawie zebranych materiałów został obarczony odpowiedzialnością za likwidację desantu radzieckich spadochroniarzy oraz o współpracę z Gestapo mającą na celu zwalczanie komórek PPR i AL. Sąd Wojewódzki w Warszawie rozpatrywał jego sprawę w lipcu 1951 r., jednakże uznał, że charakter zarzutów sprawia iż sprawa powinna być rozpatrywana przez sąd wojskowy. Prokuratura wojskowa zamknęła śledztwo 14 stycznia 1952 r. i sporządziła akt oskarżenia. Ponownie został oskarżony o udział w likwidacji desantu i współpracę z Gestapo. Nowym zarzutem był udział w organizacji antykomunistycznej^[14].

Rozpatrzeniem jego sprawy zajął się Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie, który uznał że sprawę należy przekazać do Poznania gdyż tam przebywała większość świadków. Przed WSR w Poznaniu świadkowie odwołali swe zeznania jako wymuszone siłą, ponadto sąd nie był w stanie pozyskać z MBP dokumentacji, która mogła zawierać informacje o działalności Szmakfefer. Pomimo braku dowodów 9 lutego 1953 r. został skazany na karę podwójnego dożywocia. Wyrok został zatwierdzony przez Naczelny Sąd Wojskowy 13 marca 1953 r. Został osadzony w więzieniu we Wronkach^[15].

Jego sprawę ponownie rozpatrzono w 1955 r. na wniosek Prezesa Najwyższego Sądu Wojskowego. 5 października 1955 r. zmniejszono mu wyrok do dwunastu lat więzienia, a dzięki amnestii skrócono do ośmiu. 2 maja 1956 r. kara została złagodzona do czerech lat i sześciu miesięcy, co równało się z wypuszczeniem Szmakfefera na wolność^[16].

Powrócił do Złotego Stoku i złożył wniosek o rehabilitację. Jako "wróg ludu" został objęty inwigilacją przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Ząbkowicach Śląskich, którą prowadzono do 1958 r.^[17]

Życie prywatne

Pierwszą jego żoną była Helena, z którą rozwiódł się w 1946 r. Z drugą żoną, Lucyną Ignaczewską, miał córkę Aksenę^[18].

Upamiętnienie

Na murach klasztoru oo. Kapucynów w Zakroczymiu 20 lutego 2022 r. została odsłonięta tablica upamiętniająca Stefana Szmakfefera. Minister Obrony Narodowej pośmiertnie awansował go na stopień podpułkownika^[19]. Decyzją Prezydenta RP Andrzeja Dudy otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski^[20].

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Łabuszewski: Stefan Szmakfefer człowiek widmo. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021. ISBN 978-83-8229-317-3. OCLC 802069587.
• Kazimierz Krajewski (red.): Ruch Oporu Armii Krajowej. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021. ISBN 978-83-8229-284-8. OCLC 1294168491.