Stefan Szolc-Rogoziński

Stefan Szolc-Rogoziński
Karol Stefan Scholtz
Ilustracja
Stefan Szolc-Rogoziński
Data i miejsce urodzenia

14 kwietnia 1861
Kalisz

Data i miejsce śmierci

1 grudnia 1896
Paryż

Zawód, zajęcie

podróżnik, etnograf

Narodowość

polska

Rodzice

Ludwik August Adolf Scholtz i Malwina Rogozińska

Małżeństwo

Helena Boguska

Karol Stefan Szolc-Rogoziński (ur. 14 kwietnia 1861 w Kaliszu, zm. 1 grudnia 1896 w Paryżu) – polski podróżnik, badacz Kamerunu, członek Królewskiego Towarzystwa Geograficznego (1885); w 1882 zorganizował pierwszą polską wyprawę badawczą do Afryki.

Życiorys

Urodzony w Kaliszu w rodzinie ewangelickiej jako najstarszy z czterech synów Ludwika Scholtza (1832–1894), tamtejszego przemysłowca oraz Malwiny z Rogozińskich (1840–1877), córki znanego warszawskiego adwokata. Rodzicami Ludwika byli Carl Scholtz (1799–1880) i Fryderyka (Fridericke, 1805–1864), córka przemysłowca Beniamina Repphana (1769–1831). Wymienione osoby są pochowane na kaliskim cmentarzu ewangelickim[1].

Pod wpływem matki będącej z pochodzenia Polką, rodzina Scholtzów powoli ulegała polonizacji, choć nadal językiem domowym był język niemiecki. W tym też języku powstały napisy na nagrobkach dwóch tragicznie zmarłych braci Rogozińskiego: Emila i Teodora. Najmłodszy z braci, Kazimierz prowadził korespondencję ze Stefanem w języku polskim i tak jak on uważał się za Polaka. Ponadto, Stefan już jako pełnoletni młodzieniec spolonizował swoje nazwisko na „Szolc” oraz dodał panieńskie nazwisko matki[2].

Jako młody chłopiec pobierał nauki w Kaliszu u miejscowych guwernerów. W 12. roku życia rozpoczął naukę w niemieckim gimnazjum we Wrocławiu. Tam też poznał swojego przyjaciela Klemensa Tomczeka[3].

Szolc-Rogoziński był poliglotą: bardzo dobrze znał języki rosyjski, niemiecki, francuski, angielski, dobrze radził sobie z włoskim i hiszpańskim. Ponadto w trakcie pobytu w Afryce Zachodniej opanował kilka lokalnych języków.

W 1878 wstąpił, wbrew woli ojca, jako ochotnik do rosyjskiej Akademii Marynarki Wojennej w Kronsztadzie. 29 kwietnia 1880 zdał egzamin i otrzymał stopień oficera. Wkrótce wypłynął w pierwszy rejs, do Władywostoku, na pokładzie żaglowca krążownika „Generał Admirał”. Była to jego pierwsza podróż dookoła świata, w trakcie której zwiedził Maroko i Algier[4].

W maju 1881, po przybyciu do Paryża, został przyjęty do Paryskiego Towarzystwa Geograficznego. W Neapolu opracował plany wyprawy w głąb Kamerunu. Święta Bożego Narodzenia 1881 roku spędził w rodzinnym Kaliszu. Próbował uzyskać pomoc finansową od ojca, co mu się nie udało. Przeznaczył na wyprawę pieniądze ze spadku po matce, która zmarła w 1877. Rozpoczął w Warszawie akcję zbierania funduszy. Popierali go np. Filip Sulimierski, redaktor „Wędrowca”, Henryk Sienkiewicz i Bolesław Prus. Rogoziński propagował swoją wyprawę jako misję narodową, mającą zwrócić uwagę świata na Polaków. Podróżnik kupił we Francji statek „Łucja Małgorzata” i 13 grudnia 1882 opuścił na jego pokładzie Hawr. Nad statkiem łopotała bandera francuska i flaga armatora, z herbem Warszawy – Syrenką. Towarzyszyli mu geolog Klemens Tomczek i meteorolog Leopold Janikowski.

U wybrzeży Kamerunu w zatoce Ambas kupił wyspę Mondoleh (za czarny tużurek, cylinder i trzy skrzynki dżinu). Stanowiła ona potem miejsce wypadowe wypraw. Badał wybrzeże Kamerunu, dorzecze rzeki Mungo oraz odkrył jezioro Barombi Mbo (dawniej: Jezioro Słoniowe). W Kamerunie założył w 1882 polską kolonię. Ta jednak nie przetrwała długo, już w 1884 przybyli na te tereny Niemcy i Anglicy. Zdecydował wówczas o poddaniu kolonii Brytyjczykom, jednak w niedługim czasie Kamerun i polską kolonię przejęli Niemcy. 20 maja 1884 zmarł Klemens Tomczek. 12 grudnia tego samego roku Rogoziński wraz z Janikowskim zdobyli szczyt Fako (dziś: wulkan Kamerun, 4095 m n.p.m.) – najwyższy szczyt Kamerunu. Kupił plantację na wyspie Fernando Po, jednak nie przyniosła ona zysków, które pozwoliłyby sfinansować następne wyprawy.

Od 1885 członek brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa Geograficznego w Londynie.

29 sierpnia 1888 r.[5][6], podczas kolejnego pobytu w kraju, ożenił się z literatką Heleną Janiną Boguską, piszącą pod pseudonimem „Hajota”. W latach 1892–1893 podróżował po Egipcie. W 1893 powrócił do kraju, jednakże z nadzieją na następne wyprawy pojechał do Paryża. Tam w wieku 35 lat zginął tragicznie pod kołami omnibusu. Czasopismo „Wędrowiec” zamieściło wspomnienie pośmiertne o Rogozińskim, w którym o podróżniku w jak najlepszych słowach wypowiada się towarzysz jego pierwszej wyprawy – Leopold Janikowski[7].

Polski podróżnik został pochowany na paryskim cmentarzu Bagneux. Początkowo opiekę nad mogiłą sprawował najmłodszy brat Kazimierz. Współcześnie nie zachował się nagrobek, ani żadna tablica informująca o pochowanym tu Rogozińskim. W 2017 roku starania o rekonstrukcję nagrobka podróżnika podjęło Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, jednak Zarząd Cmentarzy Paryskich nie wyraził na to zgody[8].

Rezultaty polskiej wyprawy badawczej do Afryki Zachodniej

Po powrocie do kraju w 1893 r. Rogoziński zaczął porządkować swoje zbiory etnograficzne, w skład których wchodziło 370 okazów z Kamerunu, Gabonu i Fernando Po. Ponadto pokłosiem pionierskich badań terenowych pierwszej polskiej wyprawy badawczej do Afryki Zachodniej były zbiory przyrodnicze, antropologiczne, kartograficzne i inne[2]. Liczne eksponaty etnograficzne trafiły do Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie, zaś te antropologiczne zostały przekazane krakowskiej Akademii Umiejętności. Obecnie większość obiektów pochodzących w afrykańskiej wyprawy Rogozińskiego znajduje się w zbiorach krakowskiego Muzeum Etnograficznego[9].

Prawdopodobnie przekazał też wiele zebranych przez siebie eksponatów do Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie[10].

Po powrocie do kraju wygłaszał liczne odczyty w kraju i za granicą (Wlk. Brytania, Francja) mające na celu popularyzację wiedzy o Afryce Zachodniej. Dokonania i dorobek polskiego podróżnika stały się zalążkiem polskiej afrykanistyki.

Ekspedycje śladami Stefana Szolca-Rogozińskiego

W styczniu 2016 r. śladami XIX-wiecznych polskich podróżników udali się Maciej Klósak (pomysłodawca i kierownik wyprawy), Dariusz Skonieczko, Władysław Rybiński oraz Tomasz Grzywaczewski – członkowie Expédition Africaine Rogoziński „Vivat Polonia 2016”[11]. Ich celem była wizyta oraz badania w Kamerunie (region Limbe, Kumby, Yaoundé i Foumban) oraz w Nigerii (Kalabar). W czasie trwającej trzy tygodnie wyprawy jej członkowie zostali przyjęci m.in. przez sułtana Ibrahima Mbombo Njoyę XIX oraz króla Amou N’Doufou V, którego przodek – Amou N’Doufou II ponad 130 lat wcześniej gościł Rogozińskiego.

Jeden z ważniejszych punktów ekspedycji stanowiła uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej ufundowanej przez Adama Rybińskiego oraz Andrzeja de Virion, potomków rodziny Branickich – sponsorów wyprawy Rogozińskiego, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie oraz Miasto Kalisz. Zaprojektowana przez artystę Bogdana Wajberga płyta zawisła w Limbe na ścianie pałacu Chief’a Ekoka Molindo, praprawnuka króla Akemy, od którego Rogoziński kupił część wyspy Mondoleh. W ten sposób symbolicznie oddano cześć Rogozińskiemu i jego towarzyszom.

Podróżnikom na terenie Kamerunu towarzyszyła delegacja z Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie w składzie: Adam Czyżewski, Elżbieta Czyżewska, Mariusz Raniszewski.

Wyprawa „Vivat Polonia 2016” została wyróżniona przez amerykański The Explorers Club nadaniem Flagi[12].

Projekt „Vivat Polonia 2016” stanowił kontynuację pierwszej autorskiej ekspedycji „Kamerun 2014” (Maciej Klósak, Dariusz Skonieczko, Agata Kosmalska, Julian Kernbach), której celem było dotarcie do wybranych miejsc związanych z postacią Rogozińskiego na terenie Kamerunu, Gabonu oraz Gwinei Równikowej[13].

Upamiętnienie

Ławka pomnikowa Stefana Szolca-Rogozińskiego przy Moście Kamiennym w Kaliszu
  • W Gliwicach, Krakowie, Poznaniu, Przemyślu, Pruszczu Gdańskim, Warszawie[14] i Wrocławiu istnieją ulice nazwane jego nazwiskiem.
  • W Kaliszu, oprócz ulicy nazwanej jego nazwiskiem, przy Głównym Rynku wmurowana jest płaskorzeźba z jego wizerunkiem, obok portretów Adama Asnyka, Marii Dąbrowskiej i Marii Konopnickiej.
  • Imię Stefana Szolc-Rogozińskiego nosi 62 Kaliska Drużyna Harcerzy Starszych „Brzoza”.
  • Rok 2017 został ogłoszony przez Radę Miejską Kalisza – rokiem Stefana Szolca-Rogozińskiego. Z tej okazji odbyło się szereg wydarzeń kulturalnych, mających upamiętnić postać tego wielkiego polskiego podróżnika. Również Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej włączyło się w owe działania, organizując wystawę czasową: „Z Kalisza do Kamerunu”[15][16]. Otwarcie wystawy miało miejsce 24 listopada 2017 roku, jej zamknięcie przewidziano na luty 2018. Jedną z inicjatyw mających przypomnieć postać polskiego odkrywcy było pojawienie się pod koniec 2017 roku przy kaliskim Moście Kamiennym odlanego z brązu pomnika podróżnika. Stefan Szolc-Rogoziński siedząc na kamiennej ławeczce wskazuje przechodniom drogę do Kamerunu. Napis na kamiennej podłodze brzmi: „Stefan Szolc-Rogoziński. 1861–1896. Kaliski podróżnik. Badacz Kamerunu.”
  • Dwie powieści przygodowo-historyczne Bolesława Mrówczyńskiego: „W poszukiwaniu tajemniczego Bajongu” (1955) i „Góra bogów” (1956).
  • W 2017 r. ukazał się pierwszy komiks poświęcony postaci podróżnika „Stefan Szolc-Rogoziński – rejs ku przygodzie” do którego rysunki wykonał Adam Polkowski, a scenariusz napisali M. Klósak, A. Polkowski, Przemysław Kaczmarek oraz D. Skonieczko. Natomiast w 2018 r. nakładem wydawnictwa „Szara Godzina” ukazała się powieść „Stefan Szolc-Rogoziński. Zapomniany odkrywca Czarnego Lądu” autorstwa M. Klósaka oraz D. Skonieczko.

Publikacje

Przypisy

  1. ↑ Stanisław Małyszko: Zabytkowe cmentarze przy Rogatce w Kaliszu. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2012, s. 130. ISBN 978-83-62689-09-5.
  2. ↑ a b Janusz Kamocki, Rogoziński (Szolc-Rogoziński) Karol Stefan, [w:] PSB, t. 31, 1988, s. 470–473.
  3. ↑ Wojciech Zjawiony, Z Kalisza do Kamerunu. Etnograficzne wyprawy Stefana Szolc-Rogozińskiego i ich pokłosie, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu, 2017, s. 4.
  4. ↑ W. i T. Słabczyńscy, Słownik podróżników polskich, Warszawa 1992, s. 259.
  5. ↑ Wielka Genealogia Minakowskiego.
  6. ↑ akt ślubu nr. 223/1888 ASC par. rz-kat. św. Aleksandra w Warszawie.
  7. ↑ Redakcya, Światła i cienie, „Wędrowiec”, 34 (50), 1896, s. 465–466.
  8. ↑ Wojciech Zjawiony, Z Kalisza do Kamerunu. Etnograficzne wyprawy Stefana Szolc-Rogozińskiego i ich pokłosie, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, 2017, s. 9.
  9. ↑ Janusz Kamocki, Zbiory afrykanistyczne w muzeach polskich, „Etnografia Polska”, 10, 1966, s. 477.
  10. ↑ O nas, www.ethnomuseum.pl [dostęp 2017-11-14] (pol.).
  11. ↑ Maciej Klósak, Hołd Stefanowi Szolcowi-Rogozińskiemu. Śladami kaliskiego podróżnika, „Rocznik Kaliski”, t. XLIII, s. 187–203.
  12. ↑ Maciej Klósak, Tomasz Grzywaczewski, Dariusz Skonieczko, Władysław Rybiński, Raport dla The Explorers Club z wyprawy „Vivat Polonia 2016”, Nowy Jork 2017.
  13. ↑ Maciej Klósak, O Stefanie Szolc-Rogozińskim z perspektywy ekspedycji do Kamerunu, „Rocznik Kaliski”, t. XLI, s. 205–212.
  14. ↑ Uchwała nr 32 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 5 grudnia 1977 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 31 stycznia 1978 r., nr 1, poz. 1, s. 1.
  15. ↑ Wojciech Zjawiony, Z Kalisza do Kamerunu. Etnograficzne wyprawy Stefana Szolc-Rogozińskiego i ich pokłosie, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu, 2017.
  16. ↑ „Z Kalisza do Kamerunu. Etnograficzne wyprawy Stefana Szolca-Rogozińskiego i ich pokłosie”. muzeumwkaliszu.pl. [dostęp 2022-07-12]. [zarchiwizowane z tego adresu].

Bibliografia

  • M. Jarnecki, Stefan Szolc-Rogoziński (1861-1896). Z Kalisza do Kamerunu, 2013.
  • J. Kamocki, Rogoziński (Szolc-Rogoziński) Karol Stefan, [w:] PSB, t. 31, 1988, s. 470–473.
  • J. Kamocki, Zbiory afrykanistyczne w muzeach polskich, „Etnografia Polska”, 10, 1966, s. 475–486.
  • M. Klósak, O Stefanie Szolc-Rogozińskim z perspektywy ekspedycji do Kamerunu, „Rocznik Kaliski”, t. XLI, s. 205–212.
  • M. Klósak, Hołd Stefanowi Szolcowi-Rogozińskiemu. Śladami kaliskiego podróżnika, „Rocznik Kaliski”, t. XLIII, s. 187–203.
  • M. Klósak, D. Skonieczko, Stefan Szolc-Rogoziński. Zapomniany odkrywca Czarnego Lądu, Katowice 2018.
  • M. Klósak, T. Grzywaczewski, D. Skonieczko, W. Rybiński, Raport dla The Explorers Club z wyprawy „Vivat Polonia 2016”, Nowy Jork 2017.
  • W. i T. Słabczyńscy, Słownik podróżników polskich, Warszawa 1992.
  • W. Zjawiony, Z Kalisza do Kamerunu. Etnograficzne wyprawy Stefana Szolc-Rogozińskiego i ich pokłosie, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu, 2017.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie