Stefan Szpinger

Stefan Szpinger
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1893
Toruń

Data i miejsce śmierci

11 marca 1976
Łódź

Zawód, zajęcie

księgarz, wydawca

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Order Czerwonego Sztandaru

Stefan Szpinger (ur. w 1893 w Toruniu, zm. 11 marca 1976 w Łodzi) – polski księgarz, wydawca i działacz społeczny. Syn Julii (z domu Filipowskiej) i Mieczysława[1][2].

Biogram

Dzieciństwo i młodość

Ojciec Stefana, Mieczysław Szpinger, był architektem projektującym niemieckie twierdze, w związku z czym rodzina kilkakrotnie zmieniała miejsce zamieszkania. Stefan Szpinger urodził się w Toruniu (zabór pruski) i uczęszczał do szkół niemieckich: do szkoły powszechnej w Magdeburgu, a do gimnazjum w Kłodzku, dzięki czemu nauczył się biegle języka niemieckiego[1]. Po zakończeniu nauki, w roku 1909 wyjechał do Krakowa na praktykę w księgarni Gebethnera i Wolffa[3], a następnie w roku 1910 do Drukarni i Księgarni św. Wojciecha w Poznaniu[4]. Po zakończeniu rocznej praktyki, pomimo korzystnej oferty dalszej pracy, wyjechał do Paryża, gdzie przebywał w latach 1911–1912[5]. Po kilku tygodniach od przyjazdu znalazł pracę w antykwariacie międzynarodowym „F. Licht & Co.”[6] Nawiązał kontakty ze środowiskiem polskim, między innymi Konstancją Dygat (której wnukiem był Stanisław Dygat) i rodziną Józefa Chełmońskiego[7]. Otrzymywana pensja wystarczała mu na utrzymanie i korzystanie z atrakcji miasta[8]. W roku 1912 porzucił pracę po wygraniu znacznej sumy pieniędzy (dwuletni zarobek w księgarni) w podparyskim kasynie w Enghien-les-Bains i zamierzał wyjechać z kolegami do Brazylii[9]. Plany te nie powiodły się i Szpinger przyjął ofertę pracy w głównej siedzibie Gebethnera i Wolffa w Warszawie. Wkrótce został stamtąd przeniesiony do filii firmy w Łodzi[a], gdzie miał rozwinąć dział zagraniczny[12].

Lata 1914–1924

W roku 1914 wybuchła I wojna światowa i Szpinger jako obywatel niemiecki został internowany (dzięki czemu uniknął poboru do armii niemieckiej) i wywieziony w głąb Rosji, do guberni wiatskiej (obecnie obwód kirowski). Po roku dostał się do Moskwy, gdzie z kolegą, Benonem Perzyńskim, uruchomił księgarnię polską. Po wybuchu rewolucji październikowej przyłączył się do bolszewików i jako członek Rosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) brał udział w walkach, pełniąc funkcję komisarza wojennego w oddziale 1 Armii Konnej[13].

Po wyjściu z wojska kierował spółdzielczością w Republice Niemieckiej ZSRR, a następnie pracował w ministerstwie handlu zagranicznego (Wniesztorgu) w Moskwie, zajmując się importem cukru[14]. W roku 1924 wyjechał służbowo do Amsterdamu, a wracając do Moskwy, wraz z żoną i synem odwiedził rodzinę w Polsce. Przy okazji wyrobił sobie nowe dokumenty, gdyż dotąd legitymował się starym paszportem niemieckim z roku 1912. Stał się w ten sposób obywatelem polskim i nie uzyskał zgody władz polskich na wyjazd do Związku Sowieckiego[15].

Lata 1924–1939

W Polsce znalazł zatrudnienie jako kierownik lwowskiej filii spółki księgarskiej przy Towarzystwie Szkoły Ludowej, gdzie pracował przez 15 lat. W tym okresie działał w Związku Księgarzy Polskich (w latach 1930–1938 był sekretarzem małopolsko-wołyńskiego koła związku)[2]. W lipcu 1939 roku przeniósł się do Poznania, ponownie do Drukarni i Księgarni św. Wojciecha, jako zastępca i planowany następca jednego z dyrektorów, Stefana Gąsiorowskiego[16].

Lata 1939–1944

Po rozpoczęciu II wojny światowej i zdobyciu Poznania w roku 1939 Niemcy przejęli polskie księgarnie w zarząd powierniczy i rozpoczęli masową akcję niszczenia ich zasobów. Szpingerowi udało się przekonać powiernika Drukarni i Księgarni św. Wojciecha, że sprzedaż posiadanych przez nią książek w Warszawie (znajdującej się wówczas w granicach Generalnego Gubernatorstwa) może dać milionowe zyski. Z powodu słabego nadzoru niemieckiego, Szpingerowi i współpracownikom udało się ocalić w ten sposób ogromne, cenne zasoby księgarni – około 300–400 ton książek[17] (duże ilości zapasów księgarni zostały jednak zniszczone[18]).

W styczniu 1940 roku Szpinger wraz z rodziną został wysiedlony z Poznania i zamieszkał w Krakowie[19], a następnie w Lublinie i Warszawie[20].

Ze Szpingerem skontaktował się w tym czasie Rudolf Wegner, którego poznańskie Wydawnictwo Polskie zostało także zajęte przez Niemców, a książki przeznaczone na przemiał. Pomimo wielkich trudności i ryzyka, Szpinger zdołał zorganizować kolejną operację wywozu książek do Warszawy. Był to także bardzo duży transport, około 300 ton książek i papieru[21]. Swą bezinteresowną pomocą zdobył uznanie i przyjaźń Wegnera, który mianował go kierownikiem wydawnictwa i udzielił pełnomocnictwa do prowadzenia wszelkich spraw[22]. 13 lipca 1941 roku Rudolf Wegner zmarł na zawał serca[23]. Wydawnictwo przejęły żona Wanda i córka Irena Rybotycka, a kierował nim nadal Szpinger, który między innymi zakończył rozmowy z Marią Rodziewiczówną, uzyskując dla Wydawnictwa Polskiego wyłączność na wydawanie jej dzieł.

W trakcie powstania warszawskiego książki z magazynów wydawnictwa Wegnera uległy całkowitemu zniszczeniu[11][24]. Szpinger czas powstania spędził w Warszawie jako cywil. Po jego upadku rodzina Szpingerów została aresztowana i wywieziona do Sędziszowa, skąd transport uchodźców został przygarnięty przez gospodarzy z okolicznych wsi. Stamtąd Szpingerowie ponownie przenieśli się do Krakowa[25].

Szpinger podjął wkrótce próbę ratowania książek Wydawnictwa Polskiego. Uzyskał odpowiednie zezwolenia i pojechał do Warszawy; na miejscu okazało się jednak, że magazyny wydawnictwa Wegnera uległy całkowitemu zniszczeniu[11][26]. Misja nie była jednak całkiem nieudana. Wraz z towarzyszącym mu Zygmuntem Wdowiszewskim wywieźli do Milanówka część cennego księgozbioru Biblioteki Przeździeckich z ulicy Foksal[27].

Po roku 1945

Po zakończeniu wojny Szpinger zamieszkał w Łodzi i zajmował się w dalszym ciągu głównie księgarstwem[2]. Założył Wydawnictwo „Żagiel” Stefan Szpinger i Ska[28], działające w latach 1945–1950[2]. Następnie pracował jako kierownik działu importu Domu Książki, a w roku 1952 objął kierownictwo Księgarni Muzycznej i pozostał na tym stanowisku do przejścia na emeryturę w roku 1963[2].

Od roku 1949 był członkiem Stronnictwa Demokratycznego, a od roku 1967 – PZPR. Był radnym łódzkiej rady narodowej i działaczem ZBOWiD-u[2].

Rodzina

W roku 1921 ożenił się z rosyjską pianistką Eugenią Karpow. Miał z nią trzech synów. Najstarszy, urodzony w 1922 roku, zmarł w wieku 17 lat. Dwaj pozostali urodzili się w czasie wojny[29].

Twórczość

  • Z Pierwszą Konną. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1967, 1971.
  • Na szerokiej drodze. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1974.

Odznaczenia

Odznaczenia państwowe[2]:

Uwagi

  1. ↑ Księgarnia przy ulicy Piotrkowskiej była dawniej filią Gebethnera i Wolffa, w 1901 roku została jednak sprzedana Rudolfowi Wegnerowi i Zygmuntowi Rychlińskiemu, od których z kolei przejął ją w roku 1905 Stanisław Miszewski, a w roku 1912 wróciła do Gebethnera i Wolffa[10][11].

Przypisy

  1. ↑ a b Szpinger 1974 ↓, s. 11–20.
  2. ↑ a b c d e f g Józef Irzyniec. Stefan Szpinger (1893–1976). „Księgarz”. 4, s. 77–78, 1976. 
  3. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 23–24.
  4. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 33–34.
  5. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 38.
  6. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 53.
  7. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 55–56.
  8. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 58–70.
  9. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 72–73, 76–77.
  10. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 85–86.
  11. ↑ a b c A. Michalewska. Działalność wydawnicza Rudolfa Wegnera. „Roczniki Biblioteczne”. XXII, s. 117–135, 1978. 
  12. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 78, 81, 85.
  13. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 96, 98–100.
  14. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 100–101.
  15. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 107–113.
  16. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 114, 138.
  17. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 151–154, 175.
  18. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 162.
  19. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 154–160.
  20. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 164, 167.
  21. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 167–175.
  22. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 167–177.
  23. ↑ Irena Rybotycka: Przemówienie Ireny Rybotyckiej, fundatorki nagrody. W: Nagroda literacka im. Rudolfa Wegnera. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy, 1989. ISBN 0-948668-87-3.
  24. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 214–215.
  25. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 195–206.
  26. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 207–215.
  27. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 213–219.
  28. ↑ Magdalena Rzadkowolska. Wydawcy książek w Łodzi w latach 1945–1956. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia”. 10, s. 94–106, 2012. 
  29. ↑ Szpinger 1974 ↓, s. 100, 179–180.

Bibliografia

  • Stefan Szpinger: Na szerokiej drodze. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1974.

Media użyte na tej stronie

SU Order of the Red Banner ribbon.svg
Ribbon bar of the Order of the Red Banner. The Soviet Union (USSR).