Stepan Fedak (wojskowy)

Stepan Fedak ps. Smok, ukr. Степан Федак (Смок) (ur. 11 maja 1901 we Lwowie, data i miejsce śmierci nieznane) – ukraiński wojskowy, wykonawca nieudanego zamachu na Józefa Piłsudskiego, w czasie II wojny światowej tajny współpracownik NKWD, a później kolaborant III Rzeszy.

Życiorys

Był synem lwowskiego adwokata Stepana Fedaka. Ukończył austro-węgierską Akademię Wojskową w Wiener Neustadt. Był żołnierzem Legionu Ukraińskich Strzelców Siczowych, następnie walczył w szeregach Ukraińskiej Armii Halickiej i Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej. W 1920 roku wstąpił do Ukraińskiej Organizacji Wojskowej.

Jako członek UWO 25 września 1921 roku dokonał we Lwowie nieudanego zamachu na marszałka Piłsudskiego i wojewodę Kazimierza Grabowskiego, lekko raniąc tego ostatniego. Został zatrzymany w miejscu zamachu i tylko dzięki interwencji policji nie został zlinczowany przez tłum[1].

Proces Fedaka i innych ukraińskich działaczy, których oskarżono o zorganizowanie zamachu, toczył się przed sądem okręgowym we Lwowie w październiku i listopadzie 1922 roku[2]. W czasie śledztwa i procesu Fedak zaprzeczał jakoby miał zamiar zabić Piłsudskiego; twierdził, że celem zamachu był wojewoda Grabowski[3]. Ostatecznie wyrokiem z 18 listopada 1922 roku został uznany winnym usiłowania zabójstwa wojewody i skazany na karę sześciu lat pozbawienia wolności. W tym samym procesie skazano jeszcze pięciu Ukraińców, wszystkim jednak zaliczono na poczet zasądzonych kar czas pobytu w areszcie śledczym[2] (4 stycznia 1923 zostali oni zwolnieni za kaucją z lwowskiego więzienia przy ul. Stefana Batorego)[4]. Według wspomnień żony marszałka, Piłsudski skutecznie zabiegał o łagodny wymiar kary dla Fedaka[5].

Bardzo szybko na mocy amnestii wyrok Fedaka został zmniejszony o jedną trzecią. Latem 1924 roku, na skutek zabiegów jego ojca, władze zgodziły się warunkowo zwolnić skazanego z odbywania ostatnich trzynastu miesięcy kary – pod warunkiem, że przez cały ten czas będzie przebywać poza granicami Polski[6].

Z dokumentów byłych sowieckich służb specjalnych wynika, że Fedak był przez pewien czas tajnym współpracownikiem NKWD, posługującym się pseudonimem „Bohun”. W latach 1939–1940 miał przebywać w Moskwie, gdzie „był wzywany do organów MSW”[7].

Następnie związał się z OUN-M[8]. Po rozpoczęciu wojny niemiecko-sowieckiej towarzysząc wojskom niemieckim znalazł się we Lwowie, a następnie w Kijowie[7]. Uczestniczył w śledztwie w sprawie śmierci Omelana Senyka i Mykoły Sciborskiego, liderów OUN-M, których 30 sierpnia 1941 roku zabito w zamachu w Żytomierzu[9]. Podczas masowych egzekucji w Babim Jarze (29–30 września 1941) był tłumaczem Sonderkommando 4a, jednostki odpowiedzialnej za przeprowadzenie masakry kijowskich Żydów[8][10]. Część źródeł podaje, że zimą 1941/42 roku wraz z tym samym oddziałem przebywał w Charkowie, prawdopodobnie uczestnicząc w egzekucjach tamtejszych Żydów[11].

Pod koniec wojny zaginął bez śladu w Berlinie[12].

Przypisy

  1. ↑ Mazur 2005 ↓, s. 411–413.
  2. ↑ a b Mazur 2005 ↓, s. 414.
  3. ↑ Mazur 2005 ↓, s. 411, 415.
  4. ↑ Lwów. „Kurier Warszawski”, s. 7, Nr 5 z 5 stycznia 1923. 
  5. ↑ Aleksandra Piłsudska, Wspomnienia, s. 241; cyt. za: Bohdan Urbankowski, Józef Piłsudski. Marzyciel i strateg, Warszawa 1997, t. 2, s. 592.
  6. ↑ Echa zamachu na wojewodę i Naczelnika Państwa. „Kurjer Lwowski”. 189, s. 5, 18 sierpnia 1924. 
  7. ↑ a b Radczenko 2018 ↓, s. 609.
  8. ↑ a b Radczenko 2018 ↓, s. 595.
  9. ↑ Radczenko 2018 ↓, s. 590, 595.
  10. ↑ Yuri Radchenko: Babyn Yar: A site of massacres, (dis)remembrance and instrumentalisation (ang.). neweasterneurope.eu, 2016-10-11. [dostęp 2016-10-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-14)].
  11. ↑ Radczenko 2018 ↓, s. 595–596.
  12. ↑ Mazur 2005 ↓, s. 417.

Bibliografia

  • Grzegorz Mazur. Zamach na marszałka Józefa Piłsudskiego. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia”. 60, 2005. ISSN 0239-4251. 
  • Jurij Radczenko. „Niemcy znaleźli u nich zrabowane żydowskie rzeczy i dlatego ich rozstrzelali”: Kureń Bukowiński, Holokaust w Kijowie i świadectwo Marty Zybaczynskiej. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. 14, 2018. Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN. ISSN 1895-247X.