Sterniczka zwyczajna

Sterniczka zwyczajna
Oxyura leucocephala[1]
(Scopoli, 1769)[2]
Ilustracja
Samica
Ilustracja
Samiec
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

sterniczki

Rodzaj

Oxyura

Gatunek

sterniczka zwyczajna

Synonimy
  • Anas leucocephala Scopoli, 1769[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 EN pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

     lęgowiska

     występuje przez cały rok

     przeloty

     zimowiska

     sezonowość występowania niepewna

     prawdopodobnie wymarła

Sterniczka zwyczajna[4], sterniczka[4][5], sterniczka białogłowa[6] (Oxyura leucocephala) – gatunek średniej wielkości ptaka z podrodziny sterniczek (Oxyurinae) w rodzinie kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący zachodnią część basenu Morza Śródziemnego oraz południowo-wschodnią Europę i dalej pasem w środkowej Azji aż po północne Chiny, dochodząc do 56°N. Populacja śródziemnomorska osiadła, pozostałe ptaki zimują w okolicach Morza Kaspijskiego, na Bliskim Wschodzie, w Pakistanie i sporadycznie w północno-zachodnich Indiach. Im dalej na zachód, tym zasięg staje się bardziej wyspowy. W Polsce pojawia się sporadycznie[7] (do 2014 odnotowano 19 stwierdzeń[8]). W Europie Środkowej widywana od października do marca. Nie wyróżnia się podgatunków[9].

Morfologia

Rozmiary
Długość ciała 43–48 cm, rozpiętość skrzydeł 62–70 cm; masa ciała samic 510–900 g, samców 553–865 g[10].
Cechy gatunku
Ptak o charakterystycznej sylwetce, w której wyróżnia się zadarty ku górze długi ogon w kształcie klina i dużą głowę. W czasie pływania ogon może z poziomem tworzyć kąt 45–50 stopni, ale zdarza się sterniczce ciągnąć go po wodzie. Podrażnione ptaki wznoszą ogon pionowo lub nawet przeginają go na grzbiet. Obie płci mają też mocny dziób z wypukłością u nasady, w środku zwężony, a na końcu rozszerzony i płaski z zagiętym paznokciem. Samiec większy od samicy, o białej głowie z ciemną plamą na szczycie głowy i potylicy przechodzącą w czarną obrożę okalającą kolor biały, który sięga również na górną część szyi. Pierś rdzawobrązowa, skrzydła i boki brązowe z ciemnym poprzecznym prążkowaniem, ogon ciemnobrązowy, brzuch białawy. Dziób błękitny, nogi szare. W szacie spoczynkowej kaczor bardziej matowo ubarwiony. Samica i młodociane podobne do samca, ale nieco jaśniejsze, o głowie brązowej, z białą plamą pod okiem przedzieloną poprzecznym brązowym pasem od nasady dzioba do karku, oraz o szarym dziobie. Gdy nie są przez nic niepokojone, pływają spokojnie na powierzchni. W razie niebezpieczeństwa zanurzają się głębiej, tak, że ponad wodą widać tylko głowę.
Podobna do niej jest sterniczka jamajska (Oxyura jamaicensis), ale jej samiec jest mniej biały na policzkach i pas na policzku samicy jest mniej widoczny.

Tryb życia

Biotop
Płytkie, zarośnięte jeziora słodkowodne lub słonawe i oczka wodne w strefie stepu, również te słonawe. Preferuje jeziora gęsto zarośnięte trzciną, ale posiadające również fragmenty wolne od roślinności.
Gniazdo
Samica buduje pływającą platformę ukrytą w trzcinie w pobliżu wody. Składa się z trzcin i innych wodnych, gnijących roślin. Zdarza się często, że zajmuje gniazdo łyski albo perkoza, wtedy jednak wykańcza je po swojemu. Wynika to z tego, że sterniczka potrzebuje głębokiego gniazda, gdzie jaja leżą jedno nad drugim. Budową prawdopodobnie zajmuje się samica (choć nie zaobserwowano jeszcze tej czynności).
Jajo sterniczki zwyczajnej
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju i czerwcu 6 do 13 wyjątkowo dużych i szarych (czasem lekko zielonkawych) jaj o średnich wymiarach 66 x 50 mm i masie dochodzącej do 100 g.
Para sterniczek z młodymi
Okres lęgowy
Jaja wysiadywane są przez okres 23 do 26 dni przez samicę, przy czym z dość znacznymi przerwami. W końcowym okresie zarodki mają tak rozwinięty mechanizm termoregulacji, że jaja bez ogrzewania mogą przeżyć nawet tydzień. Korzystają przy tym z ciepła wydzielanego przez butwiejące rośliny, którymi wyścielone jest gniazdo. Pisklęta wykluwają się już w pełni ukształtowane, ze sztywnym ogonem. Wodzone są prawdopodobnie tylko przez kaczkę. Usamodzielniają się podczas pierzenia (wiek 58–70 dni) lub nieco wcześniej.
Pożywienie
Rośliny wodne uzupełnione drobnymi zwierzętami. To głównie młode pędy, pączki i nasiona roślin wodnych uzupełniane owadami wodnymi, mięczakami i skorupiakami.

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody sterniczka zwyczajna od 2000 roku klasyfikowana jest w kategorii EN (gatunek zagrożony wyginięciem); wcześniej – od 1994 roku miała status gatunku narażonego (VU)[3].

Wiele pierwotnych miejsc lęgowych uległo wyschnięciu w wyniku obniżenia się wód gruntowych i susz. Z tej przyczyny dla zachowania tej zagrożonej kaczki dużą rolę odgrywają sztuczne zbiorniki wodne. Zanik lokalnych populacji lęgowych np. we Włoszech, Maroku i Grecji oraz zmniejszenie liczebności w wyniku polowań i niszczenia siedlisk obserwuje się już od XIX wieku. Tylko intensywne działania na rzecz ochrony gatunku w Hiszpanii dały wzrost populacji lęgowych.

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[11].

Zobacz też

Przypisy

  1. Oxyura leucocephala, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b G.A. Scopoli: Annus I. Historico-Naturalis. Descriptions avium musei proprii earumque rariorum, quas vidit in vivario augustiss. imperatoris, et in museo excell. comitis Francisci annib. turriani. Lipsiae: Sumtib. Christ. Gottlob Hilscheri, 1769, s. 65. (łac.).
  3. a b BirdLife International, Oxyura leucocephala, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [online], wersja 2020-1 [dostęp 2020-07-06] (ang.).
  4. a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Oxyurinae Swainson, 1831 - sterniczki (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-06].
  5. Busse i in. 1991 ↓, s. 233.
  6. D. Lepage: Sterniczka (Oxyura leucocephala) (Scopoli, 1769). Avibase. [dostęp 2013-11-11].
  7. Busse i in. 1991 ↓, s. 234.
  8. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 31. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2014. „Ornis Polonica”. 56, s. 99–136, 2015. 
  9. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-07-28]. (ang.).
  10. C. Carboneras & G.M. Kirwan: White-headed Duck (Oxyura leucocephala), version 1.0. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red. red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.whhduc1.01. [dostęp 2020-07-06]. (ang.). Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji
  11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)

Bibliografia

  • Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
  • Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
  • Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
OxyuraLeucocephala.png
Autor: SanoAK: Alexander Kürthy, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa rozšírenia potápnice bielohlavej (Oxyura leucocephala) podľa IUCN 2018.2
legenda: Hniezdiaci, výskyt v letnom období (#00ff00), Hniezdiaci, celoročný výskyt (#008000), Migrujúci (#00ffff), Nehniezdiaci (#007fff), Na potuľkách (závislosť na sezóne nejasná) (#FF00FF), Pravdepodobne vyhynutý (#FF8080)
Oxyura leucocephala, Clot-de-Galvany, Alicante 2.jpg
Autor: Ferran Pestaña from Barcelona, España, Licencja: CC BY-SA 2.0
Malvasía cabeciblanca - Ànec cap-blanc - White-headed Duck - Oxyura leucocephala, female, Clot-de-Galvany, Alicante, España
Oxyura leucocephala MHNT.ZOO.2010.11.11.3.jpg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 4.0
Egg of white-headed duck Collection of Jacques Perrin de Brichambaut.
Closed Access logo alternative.svg
Autor: Jakob Voß, influenced by original art designed at PLoS, modified by Wikipedia users Nina and Beao, Licencja: CC0
Closed Access logo, derived from PLoS Open Access logo. Alternative version.
Status iucn3.1 EN pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5