Stołpce

Stołpce
Стоўбцы
ilustracja
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Białoruś

Obwód

 miński

Rejon

stołpecki

Populacja (2018)
• liczba ludności


16 946[1]

Nr kierunkowy

1717

Kod pocztowy

222660

Położenie na mapie obwodu mińskiego
Mapa konturowa obwodu mińskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Stołpce”
Położenie na mapie Białorusi
Ziemia53°29′N 26°44′E/53,483333 26,733333
Portal Białoruś

Stołpce (biał. Стоўбцы, Stoubcy, ros. Столбцы, Stołbcy) – miasto na Białorusi, w obwodzie mińskim, centrum administracyjne rejonu stołpeckiego, położona przy trasie linii kolejowej WarszawaBrześćBaranowiczeMińsk.

Miasto liczy 16,9 tys. mieszkańców (2018). Stołpce położone są około 70 km na południowy zachód od Mińska.

Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie mińskim województwa mińskiego[2].

Położenie

Stołpce leżą nad Niemnem.

Okoliczne miasta:
IwieWołożynDzierżyńsk
NowogródekCompass rose simple plain.svgUzda
BaranowiczeNieświeżKopyl

Demografia

Historia

Okres Wielkiego Księstwa Litewskiego

Miasteczko założono w 1593 roku staraniem Halszki Kmicianki Słuszkowej, wdowy po staroście krzyczewskim Mikołaju Słuszce[3]. W ciągu następnych 200 lat Stołpce stanowiły posiadłość rodziny Słuszków, następnie przechodząc do Czartoryskich. W okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów znajdowały się w powiecie mińskim województwa mińskiego.

Okres zaboru rosyjskiego

Po II rozbiorze (1793) znalazły się pod władzą rosyjską. W 1796 r. stały się centrum wołosti ujezdu (powiatu) mińskiego w guberni mińskiej.

W 1788 roku zbudowano przez Niemen drewniany most łączący Stołpce ze Świerżeniem.

Po powstaniu listopadowym władze rosyjskie skonfiskowały Stołpce Czartoryskim na rzecz skarbu państwa, a w 1833 roku zlikwidowały klasztor dominikanów(biał. (tar.)).

Po stłumieniu powstanie styczniowego (1863-1864) 12 maja 1868 r. władze rosyjskie przekształciły kościół św. Kazimierza(biał. (tar.)) w cerkiew prawosławną.

W 1867 roku było tu 301 domów i 2035 mieszkańców.

Podczas I wojny światowej w lutym 1918 Stołpce zostały zajęte przez wojska niemieckie.

Okres II Rzeczypospolitej

Były miastem stołecznym ówczesnego powiatu stołpeckiego w dawnym województwie nowogródzkim. W Stołpcach mieściła się graniczna stacja kolejowa przed granicą polsko-radziecką. Siedziba stacjonowania polskich wojsk lotniczych, istniało duże lotnisko wojskowe.

W nocy z 3 na 4 sierpnia 1924 roku miasto zostało napadnięte przez uzbrojoną grupę dywersantów sowieckich, wcześniej dostarczonych na granicę polsko-sowiecką ciężarówkami Armii Czerwonej. Dywersanci zabili 7 policjantów i urzędnika starostwa, sterroryzowali i ograbili miejscowość. Był to najgłośniejszy, lecz nie jedyny przypadek napaści zbrojnych grup z ZSRR na terytorium Polski. Bezpośrednio po nim władze polskie podjęły decyzję o utworzeniu Korpusu Ochrony Pogranicza[4].

Za II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Stołpce. W okresie od 17 maja do 30 września 1926 roku firma "J.Pawlikowski" z Warszawy wybudowała w Stołpcach nowy dworzec kolejowy. Do 17 września 1939 roku miasto było garnizonem macierzystym batalionu KOP „Stołpce”, 9 szwadronu kawalerii KOP[5] i placówki wywiadowcza KOP nr 5.

II wojna światowa

Po zbrojnej agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 r. wschodnie tereny II Rzeczypospolitej były kontrolowane przez Armię Czerwoną, a mieszkający tam Polacy poddani represjom. 10 lutego 1940 r. rozpoczęła się pierwsza, masowa deportacja ludności polskiej w głąb ZSRR. Transport ze Stołpców kompletowano przez tydzień[6]. Wywożono przede wszystkim osadników wojskowych, średnich i niższych urzędników państwowych, służbę leśną oraz pracowników PKP. Zabierano całe rodziny. Zesłańców ze Stołpców wywieziono do republiki Komi, gdzie pracowali głównie przy wyrębie lasu.

W czasie niemieckiej okupacji w latach 1943–1944 w Stołpcach działała podziemna polska szkoła. Tajne nauczanie prowadził były sędzia Sądu Grodzkiego A. Rhode (lub J. Rhode). Lekcje odbywały się według przedwojennego programu polskich szkół gimnazjalnych, co drugi dzień, w mieszkaniu J. Urbanowicza. Nauczyciel zginął na oczach swoich uczniów w okolicach dnia 6 lipca 1944 roku, podczas wielodniowego oblężenia miasta przez wojska sowieckie[7].

Miejscowa ludność żydowska skoncentrowana w tutejszym getcie(ros.) (ponad 3500 ludzi) została wymordowana przez nazistów do końca stycznia 1943 r.

Zabytki

  • Cerkiew prawosławna św. Anny, barokowo-klasycystyczna z 1825 r. fundacji Czartoryskich.
  • Pozostałości dwóch kolonii dla urzędników z około 1925 roku, proj. Kazimierz Saski
  • cmentarz polski

Galeria

Osoby związane ze Stołpcami

  • W roku 1644 zmarł tu ojciec Fabian Maliszowski – przeor dominikanów.
  • W roku 1889 w Stołpcach urodził się Jerzy Sobolewski – białoruski publicysta i pisarz.
  • W roku 1923 urodziła się tu polska śpiewaczka operowa i operetkowa – Halina Mickiewiczówna.
  • W roku 1936 urodził się tu białoruska polityk emigracyjna, formalnie głowa „państwa” na uchodźstwie Iwonka Surwiłła.

Przypisy

  1. Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т..., www.belstat.gov.by [dostęp 2019-03-09].
  2. Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 100.
  3. А. Латушкін. Заснаванне г. Стоўбцы (Свержна) // Верхняе Панямонне, Вып. 1, Мінск 2012, с. 7-29
  4. Tomasz Głowiński: Geneza Korpusu Ochrony Pogranicza. W: Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924–1939. s. 11.
  5. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
  6. Bogna Janke, Stołpce, 10 lutego 1940. Deportacja Polaków z Kresów, Bogna Janke, 9 lutego 2020 [dostęp 2020-04-14] (pol.).
  7. Tajne nauczanie polskie w czasie okupacji niemieckiej 1941–1944. W: Oświata... s. 76–77.

Bibliografia

  • Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
  • Верхняе Панямонне, Вып. 1. Мінск: І.П. Логвінаў, 2012, s. 154. ISBN 978-985-6991-72-4.
  • Tomasz Głowiński: Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924–1939. Wyd. 1. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2008/2009, s. 175. ISBN 978-83-88178-71-9.
  • Agnieszka Grędzik-Radziak: Oświata i szkolnictwo polskie na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej i współczesnej Białorusi 1939–2001. Toruń: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2007, s. 441. ISBN 978-83-60738-09-2.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Stowbtsy7.JPG
Autor: Szeder László, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Stowbtsy, St. Anne church
Compass rose simple plain.svg
A simple compass rose with 8 points
Minsk oblast location map.svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 4.0
Позиционная карта Минской области

Цилиндрическая равноугольная проекция с координатами краёв:

  • С: 55.09° с.ш.
  • Ю: 52.31° с.ш.
  • З: 25.86° в.д.
  • В: 29.64° в.д.
Stoǔpcy, kamianica (17.03.2009).jpg
Autor: Gedymin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Residential one-story houses of the Polish period
Stowbtsy9.JPG
Autor: Szeder László, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Stowbtsy, Neman river (railway bridge)
Stoŭpcy, Carkoŭnaja-Rubiaževickaja. Стоўпцы, Царкоўная-Рубяжэвіцкая (1920-39).jpg
Стоўпцы (Stoŭpcy), вуліца Царкоўная (vulica Carkoŭnaja) у бок скрыжаваньня з Рубяжэвіцкай (vulica Rubiaževickaja). Царква Сьвятой Ганны
Stoŭpcy, Mienskaja, Sud. Стоўпцы, Менская, Суд (1930-39).jpg
Стоўпцы (Stoŭpcy), вуліца Менская (vulica Mienskaja). Гродзкі суд
Stowbtsy5.JPG
Autor: Szeder László, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Stowbtsy, Street view
Stoŭpcy, Vakzalnaja. Стоўпцы, Вакзальная (S. Ucieŭski, 1933).jpg
Стоўпцы (Stoŭpcy), вуліца Вакзальная (vulica Vakzalnaja). Чыгуначная станцыя
Church of Saint Anne, Stoŭbcy 08.JPG
Autor: Tatiana Matlina, Licencja: CC BY-SA 3.0
Saint Anna's orthodox church in Stoŭbcy
Flag of Stoǔbcy.svg
Flag of Stowbtsy and Stowbtsy district
Stoŭpcy, Padhornaja, Starostva. Стоўпцы, Падгорная, Староства (1930-39).jpg
Стоўпцы (Stoŭpcy), вуліца Падгорная (vulica Padhornaja). Будынак староства
Stowbtsy3.JPG
Autor: Szeder László, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Stowbtsy Raion Administration Building
Church of Saint Kazimir in Stoŭbcy.JPG
Autor: Tatiana Matlina, Licencja: CC BY-SA 3.0
Church of Saint Kazimir in Stoŭbcy, 1999 of construction