Stołpce

Stołpce

Стоўбцы

Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	miński
Rejon	stołpecki
Populacja (2018) • liczba ludności	16 946[1]
Nr kierunkowy	1717
Kod pocztowy	222660
Położenie na mapie obwodu mińskiego Stołpce
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Stołpce
53°29′N 26°44′E/53,483333 26,733333
Portal Białoruś

Stołpce (biał. Стоўбцы, Stoubcy, ros. Столбцы, Stołbcy) – miasto na Białorusi, w obwodzie mińskim, centrum administracyjne rejonu stołpeckiego, położona przy trasie linii kolejowej Warszawa – Brześć – Baranowicze – Mińsk.

Miasto liczy 16,9 tys. mieszkańców (2018). Stołpce położone są około 70 km na południowy zachód od Mińska.

Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie mińskim województwa mińskiego^[2].

Położenie

Stołpce leżą nad Niemnem.

Okoliczne miasta:
Iwie	Wołożyn	Dzierżyńsk
Nowogródek		Uzda
Baranowicze	Nieśwież	Kopyl

Demografia

Historia

Okres Wielkiego Księstwa Litewskiego

Miasteczko założono w 1593 roku staraniem Halszki Kmicianki Słuszkowej, wdowy po staroście krzyczewskim Mikołaju Słuszce^[3]. W ciągu następnych 200 lat Stołpce stanowiły posiadłość rodziny Słuszków, następnie przechodząc do Czartoryskich. W okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów znajdowały się w powiecie mińskim województwa mińskiego.

Okres zaboru rosyjskiego

Po II rozbiorze (1793) znalazły się pod władzą rosyjską. W 1796 r. stały się centrum wołosti ujezdu (powiatu) mińskiego w guberni mińskiej.

W 1788 roku zbudowano przez Niemen drewniany most łączący Stołpce ze Świerżeniem.

Po powstaniu listopadowym władze rosyjskie skonfiskowały Stołpce Czartoryskim na rzecz skarbu państwa, a w 1833 roku zlikwidowały klasztor dominikanów(biał. (tar.)).

Po stłumieniu powstanie styczniowego (1863-1864) 12 maja 1868 r. władze rosyjskie przekształciły kościół św. Kazimierza(biał. (tar.)) w cerkiew prawosławną.

W 1867 roku było tu 301 domów i 2035 mieszkańców.

Podczas I wojny światowej w lutym 1918 Stołpce zostały zajęte przez wojska niemieckie.

Okres II Rzeczypospolitej

Były miastem stołecznym ówczesnego powiatu stołpeckiego w dawnym województwie nowogródzkim. W Stołpcach mieściła się graniczna stacja kolejowa przed granicą polsko-radziecką. Siedziba stacjonowania polskich wojsk lotniczych, istniało duże lotnisko wojskowe.

W nocy z 3 na 4 sierpnia 1924 roku miasto zostało napadnięte przez uzbrojoną grupę dywersantów sowieckich, wcześniej dostarczonych na granicę polsko-sowiecką ciężarówkami Armii Czerwonej. Dywersanci zabili 7 policjantów i urzędnika starostwa, sterroryzowali i ograbili miejscowość. Był to najgłośniejszy, lecz nie jedyny przypadek napaści zbrojnych grup z ZSRR na terytorium Polski. Bezpośrednio po nim władze polskie podjęły decyzję o utworzeniu Korpusu Ochrony Pogranicza^[4].

Za II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Stołpce. W okresie od 17 maja do 30 września 1926 roku firma "J.Pawlikowski" z Warszawy wybudowała w Stołpcach nowy dworzec kolejowy. Do 17 września 1939 roku miasto było garnizonem macierzystym batalionu KOP „Stołpce”, 9 szwadronu kawalerii KOP^[5] i placówki wywiadowcza KOP nr 5.

II wojna światowa

Po zbrojnej agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 r. wschodnie tereny II Rzeczypospolitej były kontrolowane przez Armię Czerwoną, a mieszkający tam Polacy poddani represjom. 10 lutego 1940 r. rozpoczęła się pierwsza, masowa deportacja ludności polskiej w głąb ZSRR. Transport ze Stołpców kompletowano przez tydzień^[6]. Wywożono przede wszystkim osadników wojskowych, średnich i niższych urzędników państwowych, służbę leśną oraz pracowników PKP. Zabierano całe rodziny. Zesłańców ze Stołpców wywieziono do republiki Komi, gdzie pracowali głównie przy wyrębie lasu.

W czasie niemieckiej okupacji w latach 1943–1944 w Stołpcach działała podziemna polska szkoła. Tajne nauczanie prowadził były sędzia Sądu Grodzkiego A. Rhode (lub J. Rhode). Lekcje odbywały się według przedwojennego programu polskich szkół gimnazjalnych, co drugi dzień, w mieszkaniu J. Urbanowicza. Nauczyciel zginął na oczach swoich uczniów w okolicach dnia 6 lipca 1944 roku, podczas wielodniowego oblężenia miasta przez wojska sowieckie^[7].

Miejscowa ludność żydowska skoncentrowana w tutejszym getcie(ros.) (ponad 3500 ludzi) została wymordowana przez nazistów do końca stycznia 1943 r.

Zabytki

• Cerkiew prawosławna św. Anny, barokowo-klasycystyczna z 1825 r. fundacji Czartoryskich.
• Pozostałości dwóch kolonii dla urzędników z około 1925 roku, proj. Kazimierz Saski
• cmentarz polski

Galeria

• 

  Budynek administracji rejonu

• 

  Ulica miasta

• 

  Most kolejowy na rzece Niemen

• 

  Cerkiew św. Anny

• 

  Dom z czasów II RP

• 

  Kościół św. Kazimierza (nowy)

• 

  Kościół Dominikanów 1751-1770

• 

  Kościół Dominikanów - ołtarz

• 

  Kościół Dominikanów - wnętrze

Osoby związane ze Stołpcami

• W roku 1644 zmarł tu ojciec Fabian Maliszowski – przeor dominikanów.
• W roku 1889 w Stołpcach urodził się Jerzy Sobolewski – białoruski publicysta i pisarz.
• W roku 1923 urodziła się tu polska śpiewaczka operowa i operetkowa – Halina Mickiewiczówna.
• W roku 1936 urodził się tu białoruska polityk emigracyjna, formalnie głowa „państwa” na uchodźstwie Iwonka Surwiłła.

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Верхняе Панямонне, Вып. 1. Мінск: І.П. Логвінаў, 2012, s. 154. ISBN 978-985-6991-72-4.
• Tomasz Głowiński: Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924–1939. Wyd. 1. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2008/2009, s. 175. ISBN 978-83-88178-71-9.
• Agnieszka Grędzik-Radziak: Oświata i szkolnictwo polskie na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej i współczesnej Białorusi 1939–2001. Toruń: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2007, s. 441. ISBN 978-83-60738-09-2.

Linki zewnętrzne

• Stołpce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 365 .
• Верхняе Панямонне: альманах лакальнай гісторыі
• Stołpce na Radzima.org
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona