Stocznia Schichaua w Gdańsku

Ferdinand Schichau (1814-1896), założyciel stoczni

F. Schichau GmbH (niem. Schichau-Werft Danzig) – stocznia w Gdańsku, funkcjonująca w latach 1891-1945, założona przez Ferdinanda Schichaua. Była jedną z najważniejszych stoczni budujących okręty w Niemczech. Powstawały w niej statki oceaniczne, okręty wojenne i wielkie statki pasażerskie.

Historia

Krążownik "Nowik" zbudowany dla marynarki rosyjskiej – po zbudowaniu najszybszy krążownik świata

Niemiecki przemysłowiec Ferdinand Schichau (1814-1896) utworzył w 1854 stocznię w Elblągu. Ponieważ stocznia dobrze prosperowała, ale w miarę rozwoju zakładu położenie Elbląga nad rzeką stało się przeszkodą, tamującą możliwość budowy większych statków i okrętów, Schichau zdecydował otworzyć filię swojego przedsiębiorstwa w Gdańsku. 14 lutego 1889 zakupił w Gdańsku teren o powierzchni 50 ha, w sąsiedztwie Stoczni Cesarskiej i linii kolejowej. Nierówny i bagnisty teren wymagał niwelacji, podwyższenia i umocnienia^[1]. W 1890 Schichau przystąpił do budowy zakładu, która szła sprawnie. W pierwszym etapie wybudowano dwie pochylnie i basen wyposażeniowy, później zakład się rozwinął. Stocznia kooperowała z zakładem elbląskim. Już w 1891 wyposażono w stoczni kadłub torpedowca "Pelican" dla Austro-Węgier, zbudowany w Elblągu^[1].

Stocznia na planie z 1912

Stocznia w Gdańsku oficjalnie rozpoczęła działalność w styczniu 1892. Pierwszym okrętem zbudowanym w niej od początku była korweta "Gefion" dla marynarki Niemiec, zwodowana w obecności cesarza Wilhelma II 31 maja 1893^[1].

Stocznia szybko zyskała liczne zamówienia Marynarki Cesarskiej na okręty oraz armatorów prywatnych na duże statki handlowe. Od 1903 budowano też na eksport – głównie dla Rosji i państw skandynawskich. Na jej korzyść działała tania siła robocza na wschodzie ówczesnych Niemiec. W efekcie, przedsiębiorstwo Schichaua stało się na przełomie XIX i XX w. największą niemiecką stocznią prywatną, obok Germaniawerft Kruppa w Kilonii^[1].

Jako pierwsze duże okręty zbudowano pancerniki "Kaiser Barbarossa" i "Wettin". W 1908 wodowano krążownik lekki "Kolberg", jako pierwszy okręt napędzany turbinami parowymi zbudowanymi przez przedsiębiorstwo Schichaua. W 1915 zwodowano największy okręt tam zbudowany – drednot "Baden" (wyporność 32.200 ton). W 1917 zwodowano kadłub jeszcze większego krążownika liniowego "Graf Spee" (35.300 t), który jednak nie został ukończony.

Stocznia Schichaua w Gdańsku z ogromnym żurawiem o wysokości 60 m, który stał się charakterystycznym elementem panoramy Gdańska, ok. 1914

W 1905 na terenie stoczni stanął żuraw pływający Długi Henryk z charakterystycznym, mocno zakrzywionym ramieniem^[2]. W styczniu 1914 przy basenie wyposażeniowym stoczni stanął wielki, charakterystyczny dźwig, zwany młotowym, o wysokości 60 metrów i nośności 250 ton. Umożliwiał on przenoszenie na budowany statek dużych elementów i stał się charakterystycznym elementem panoramy miasta. Po zakończeniu działań wojennych na terenie Gdańska, w marcu 1945, dźwig został pocięty przez Rosjan i wywieziony do nieznanego miejsca^[3].

Po I wojnie światowej stocznia znalazła się na terenie Wolnego Miasta Gdańska, co pociągnęło zerwanie ścisłych więzi z zakładem w Elblągu. Zakaz budowy okrętów w Gdańsku oraz upadek rynku rosyjskiego źle wpłynęły na sytuację stoczni, lecz przetrwała ona, budując statki handlowe^[1]. W 1922 ukończono dla Wielkiej Brytanii statek pasażerski "Columbus", wodowany jeszcze w 1913, będący największym statkiem zbudowanym w Gdańsku (33.526 BRT, służył następnie jako Homeric^[4]. Drugi statek bliźniaczy, zwodowany w 1922, także pod nazwą Columbus, był przez kilka lat największym statkiem niemieckim^[1].

Pod koniec lat 20. produkcja zaczęła wzrastać. Z powodu niewykorzystanych jednak w pełni mocy, stocznia zajmowała się też remontami. Z powodu zakazu budowy okrętów, budowała jedynie pod koniec lat 30. jednostki pomocnicze dla niemieckiej marynarki Kriegsmarine, m.in. okręty zaopatrzeniowe.

Po wybuchu II wojny światowej i wcieleniu Gdańska do Niemiec w 1939, stocznia stała się jednym z głównych ośrodków produkcji okrętów podwodnych. Do czasu zdobycia miasta przez armię radziecką w stoczni zbudowano 64 U-Booty typu VII i 30 typu XXI (licząc te, które zostały wcielone do Kriegsmarine).

Prawdopodobnie stocznia przetrwała wojnę w dobrym stanie, ale potem jej wyposażenie zostało w całości wywiezione do ZSRR^[5].

Po II wojnie światowej Gdańsk został włączony do Polski, jednak dawna stocznia Schichaua została oficjalnie przekazana Polsce przez Rosjan (bez wyposażenia) dopiero 26 lipca 1945^[6]. Została przejęta przez państwo i połączona z sąsiadującą dawną państwową Stocznią Cesarską w Stocznię Gdańską. Obecna brama nr 3 Stoczni Gdańskiej jest dawną główną bramą Stoczni Schichaua, a tzw. basen Konopnickiej jest pierwszym basenem wyposażeniowym stoczni Schichaua.

Wodowanie w Stoczni Schichaua, 29 marca 1914

Dawna główna brama Stoczni Schichaua - później III brama Stoczni Gdańskiej przy ul. Jana z Kolna

Dawne (nieistniejące) budynki mieszkalne pracowników Stoczni Schichaua (Colonie Schichau) w Gdańsku Młyniskach, przy ul. Jana z Kolna

Dawne budynki mieszkalne pracowników Stoczni Schichaua (Schichau-Kolonie) w Gdańsku Młyniskach, przy ul. Twardej

Dawne budynki mieszkalne pracowników Stoczni Schichaua (Schichau-Kolonie) w Gdańsku Młyniskach, przy ul. Twardej

Okręty zbudowane w stoczni Schichaua (wybór)

Drednoty

• SMS Oldenburg zwodowany 1910, wyporność 24700 ton, 12 dział 305 mm
• SMS König Albert zwodowany 1912, wyporność 27000 ton, 10 dział 305 mm
• SMS Baden zwodowany 1915, wyporność 32200 ton, 8 dział 380 mm

Krążowniki liniowe

• SMS Lützow zwodowany 1913, wyporność 31500 t, 8 dział 305 mm
• SMS Graf Spee zwodowany 1917, ale nieukończony, wyporność 35300 t, 8 dział 350 mm

Przeddrednoty

• SMS Kaiser Barbarossa zwodowany 1900, wyporność 11785 t, 4 działa 240 mm, 18 dział 150 mm
• SMS Wettin zwodowany 1901, wyporność 12798 t,4 działa 240 mm, 18 dział 150 mm
• SMS Elsass (typu Braunschweig) zwodowany 1903, wyporność 14394 t, 4 działa 280 mm, 14 dział 170 mm
• SMS Lothringen (typu Braunschweig) zwodowany 1904, wyporność 14394 t, 4 działa 280 mm, 14 dział 170 mm
• SMS Schlesien zwodowany 1906, wyporność 14218 t, 4 działa 280 mm, 14 dział 170 mm

Krążowniki

• SMS Gefion zwodowany 1893
• Nowik – zwodowany 1900, wyporność 3080 t, 6 dział 120 mm (dla Rosji)
• SMS Kolberg zwodowany 1908, wyporność 4915 t, 12 dział 105 mm
• SMS Pillau zwodowany 1914, wyporność 5252 t, 8 dział 150 mm
• SMS Elbing zwodowany 1914, wyporność 5252 t, 8 dział 150 mm

Okręty podwodne z II wojny światowej

• typu VIIC: U-431, U-432, U-433, U-434, U-435, U-436, U-437, U-438, U-439, U-440, U-441, U-442, U-443, U-444, U-445, U-446, U-447, U-448, U-449, U-450, U-731, U-732, U-733, U-734, U-735, U-736, U-737, U-738, U-739, U-740, U-741, U-742, U-743, U-744, U-745, U-746, U-747, U-748, U-749, U-750, U-825, U-826, U-1191, U-1192, U-1193, U-1194, U-1195, U-1196, U-1197, U-1198, U-1199, U-1200, U-1201, U-1202, U-1203, U-1204, U-1205, U-1206, U-1207, U-1208, U-1209, U-1210

• typu VIIC/41: U-827, U-828

• typu XXI: U-3501, U-3502, U-3503, U-3504, U-3505, U-3506, U-3507, U-3508, U-3509, U-3510, U-3511, U-3512, U-3513, U-3514, U-3515, U-3516, U-3517, U-3518, U-3519, U-3520, U-3521, U-3522, U-3523, U-3524, U-3525, U-3526, U-3527, U-3528, U-3529, U-3530

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Nitka: Przedsiębiorstwo stoczniowe F. Schichau. Elbląg-Piława-Gdańsk-Ryga-Królewiec. Zarys dziejów 1837-1945 w: Morze, Statki i Okręty nr 6/2007

Linki zewnętrzne

• Historia Stoczni Schichaua. rzygacz.webd.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-17)].
• Zdjęcia i mapka stoczni Schichaua. rzygacz.webd.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-05)].
• Powstanie stoczni