Stolica Polski

Stolica Polski – główna siedziba administracyjna Polski, której funkcję pełni obecnie Warszawa.

Pierwszą konstytucją, w której określono stolicę Polski, była Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 1952 (art. 90)[1].

Historia

Średniowiecze

W średniowieczu termin „stolica Polski” miał ograniczone i inne od współczesnego znaczenie. Suwereni (np. Mieszko I) nie mieli stałych siedzib, skąd sprawowaliby władzę. Byli w ciągłej podróży i wszelkie sprawy wagi państwowej czy lokalnej były rozpatrywane w miejscu, w którym akurat przebywali[2]. Np. w 1257 roku Bolesław Wstydliwy wydał akt lokacyjny Krakowa na wiecu nieopodal wsi Kopernia (koło Pińczowa). Dopiero w późnym średniowieczu, wobec stale zwiększającej się roli i zakresu władzy centralnej, w stolicy na stałe rezydowali urzędnicy „centralni” np. kanclerz.

Zgodnie z regestem dokumentu Dagome iudex z ok. 991, którego wystawcą był Mieszko I, za jedyną formalną stolicę państwa polskiego uważano wówczas Gniezno. Dodatkowo na ten fakt wskazuje umieszczenie w Gnieźnie relikwii św. Wojciecha i zorganizowanie zjazdu gnieźnieńskiego oraz koronacje królewskie w Gnieźnie.

Za rządów Kazimierza Odnowiciela w związku ze zniszczeniem Gniezna w 1038 przez najazd księcia czeskiego Brzetysława I stolicę przeniesiono do Krakowa. Za panowania Władysława Hermana i Bolesława III Krzywoustego funkcję stolicy pełnił Płock, jednak późniejsi władcy wrócili do Krakowa.

W średniowiecznej Kronice polskiej Galla Anonima spisanej w latach 1112–1116 Wrocław obok Krakowa oraz Sandomierza zaliczony został do jednej z trzech stolic Królestwa Polskiego[3]. Wynika to z faktu funkcjonowania na terenie ówczesnej Polski trzech księstw – Polski (Wielkopolska i Małopolska), Śląska i księstwa sandomierskiego. Kolejne księstwa – mazowieckie i pomorskie powstały już po okresie sporządzania kroniki przez Galla Anonima.

Podczas panowania Przemysła II (1295-1296) stolicę stanowił Poznań.

Kraków był pierwszym miastem stołecznym[4]

Czasy nowożytne

Zygmunt August jako pierwszy przeprowadził się na stałe z dworem i urzędami centralnymi do Warszawy – stało się to we wrześniu 1568 r.[5] Konstytucja sejmu lubelskiego z 1569 r. określiła miasto na Mazowszu jako stałe miejsce zwoływania Sejmów. Po śmierci ostatniego Jagiellona sytuacja z powrotem uległa zmianie – Henryk Walezy rezydował z powrotem w Krakowie, a Stefan Batory wolał m.in. Grodno.

Warszawa wraz z Zamkiem Królewskim w XVIII wieku na obrazie Bernarda Bellotta

W początkowych latach panowania Zygmunt III Waza również wolał Kraków, jednak ciągłe podróże na Sejmy oraz sprawy szwedzkie sprawiały, iż przez długi okres był on w nim nieobecny. W 1596 r. rozpoczął on proces wyjazdu dworu królewskiego do Warszawy, która ze względu na centralne położenie stała się ważnym łącznikiem między głównymi centrami politycznymi Polski i Litwy, Krakowem i Wilnem, do Warszawy przeniesiono z Krakowa także urzędy centralne, tj. urząd marszałkowski, kanclerski i podskarbiński, które zostały umieszczone w rozbudowanym po 1598 na rozkaz króla Zamku Królewskim. Znaczenie ku podjęciu tej decyzji miała także polityka wewnętrzna monarchy – nowa stolica z nową elitą oraz otoczenie składające się przeważnie z drobnej katolickiej szlachty były atrakcyjniejsze niż bogata i średnia szlachta małopolska, wywodząca się ze znanych rodów oraz często innowiercza[5]. Mniej istotnym powodem był pożar w 1595 r. na Wawelu podczas eksperymentu alchemicznego w obecności króla[6]. Proces przenoszenia dworu trwał do 25 maja 1609. Dwór królewski spławiano do Warszawy Wisłą. Kraków jednak nadal pozostawał oficjalną stolicą Rzeczypospolitej[6][7]; tam też koronowali się kolejni władcy (z wyjątkiem Stanisława Leszczyńskiego i Stanisława Augusta Poniatowskiego). Warszawę uznawano za „miasto rezydencjonalne Jego Królewskiej Mości”[7].

Za panowania Wettynów głównym miastem rezydencjonalnym królów było Drezno, a poza Warszawą rolę nieformalnej stolicy pełniła Wschowa w Wielkopolsce, w której królowie okresowo rezydowali, zwoływali posiedzenia senatu oraz przyjmowali zagranicznych dyplomatów[8][9].

XIX wiek

W czasie zaborów powstawały na ziemiach polskich kraje i księstwa z różnym zakresem autonomii. W latach 1807–1815 Warszawa była stolicą Księstwa Warszawskiego, a od 1807 do 1814 Gdańsk był stolicą Wolnego Miasta Gdańska (oba kraje były zależne od Francji). W 1815 powstały Królestwo Polskie (kongresowe) ze stolicą w Warszawie, Wolne Miasto Kraków ze stolicą w Krakowie oraz Wielkie Księstwo Poznańskie ze stolicą w Poznaniu. Przez cały okres zaborów istniało Królestwo Galicji i Lodomerii ze stolicą we Lwowie, w którym od 1867 roku Polacy cieszyli się najszerszą autonomią pod zaborami. Jeszcze w II RP pełna nazwa Lwowa brzmiała Królewskie Stołeczne Miasto Lwów.

XX wiek

W momencie odzyskiwania niepodległości istniało kilka lokalnych ośrodków władzy m.in. w Lublinie (Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej Ignacego Daszyńskiego), Krakowie (Polska Komisja Likwidacyjna), Poznaniu (Naczelna Rada Ludowa), Cieszynie (Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego).

Od września 1939 do listopada Rząd RP na uchodźstwie rezydował w Paryżu, następnie w Angers, a po klęsce Francji w czerwcu 1940 – w Londynie. (6 lipca 1945, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone wycofały uznanie dyplomatyczne Rządu RP na uchodźstwie, uznając natomiast Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej).

Pałac Prezydencki w Warszawie

W czasie II wojny światowej tymczasową siedzibą komunistycznych władz centralnych był Lublin (w okresie lipiec 1944 – styczeń 1945 roku), przez 9 dni w 1944 roku siedzibą PKWN był Chełm, gdzie ukazał się Manifest Lipcowy oraz przez kilka miesięcy Łódź, która miała zostać stolicą powojennej Polski na stałe, z uwagi na ogromne zniszczenia Warszawy[10].

Obecną, administracyjną stolicą Polski jest Warszawa. Od 1952 r. zapis o stołeczności Warszawy znajduje się w konstytucji – art. 29 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483).

Stolice Polski chronologicznie

MiastoLata sprawowania funkcji stołecznychDodatkowe informacje
Gniezno966 – 1038umownie
Kraków1038 – 1079umownie
Płock1079 – 1138umownie
Kraków1138 – 1295
Poznań1295 – 1296umownie (w okresie panowania Przemysła II)
Kraków1296 – 1596[a]
Warszawa[b]1596 – 1795De iure stolicą był Kraków
Warszawa1807 – 1832Stolica księstwa Warszawskiego i kongresowego Królestwa Polskiego
Kraków1815 – 1846Stolica Rzeczypospolitej Krakowskiej
Warszawa1917 – 18 listopada 1918Stolica Królestwa Polskiego
Lublin7 listopada – 11 listopada 1918Siedziba Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej
Warszawa1918 – 1939
Paryż[c]30 września – listopad 1939Siedziba rządu na uchodźstwie
Angers[d]listopad 1939 – 17 czerwca 1940Siedziba rządu na uchodźstwie
Londyn[e]17 czerwca 1940 - 22 grudnia 1990[f]Siedziba rządu na uchodźstwie
Chełm[g]22 lipca 1944 – 1 sierpnia 1944Miejsce utworzenia Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego
Lublin[h]1 sierpnia 1944 – styczeń 1945Siedziba PKWN
Łódź[i]1945 – 1948Tymczasowa siedziba władz Polski.
Warszawa1948 – dziśObecna stolica

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ De iure do 1795.
  2. ↑ De iure stolicą był Kraków.
  3. ↑ De iure stolicą była Warszawa.
  4. ↑ De iure stolicą była Warszawa.
  5. ↑ De iure stolicą była Warszawa.
  6. ↑ De facto do 5 lipca 1945, kiedy rząd na uchodźstwie utracił status podmiotu prawa międzynarodowego.
  7. ↑ De iure stolicą była Warszawa.
  8. ↑ De iure stolicą była Warszawa.
  9. ↑ De iure stolicą była Warszawa.

Przypisy

  1. ↑ Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. z 1952 r. nr 33, poz. 232).
  2. ↑ Wielkopolska – nasza kraina, Włodzimierz Łęcki (red.), Paweł Anders, t. II, Poznań: Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury, 2004, s. 39, ISBN 83-89738-09-0, OCLC 749728646.
  3. ↑ „Kronika polska, Gall Anonim”, seria „Kroniki polskie”, Zakł. Nard. Ossolińskich, Wrocław, ISBN 978-3-939991-64-9, s. 71.
  4. ↑ Leszek Mazan, Mieczysław Czuma: Jacy? Tacy! Czyli 100 pytań i odpowiedzi o Krakowie. Kraków: Anabasis, 2002. ISBN 83-85931-09-0.
  5. ↑ a b M. Wrede, Warszawa i Zamek Królewski: na drodze do nowego centrum Rzeczypospolitej, w: Mówią Wieki Nr 7/2016, s. 29–33.
  6. ↑ a b Warszawa – czy to naprawdę stolica?. [dostęp 2010-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-04)].
  7. ↑ a b Oficjalny portal Warszawy. [dostęp 2003-11-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2003-11-07)].
  8. ↑ Wschowa opowiada historię o królewskich wizytach. [dostęp 2017-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-07)].
  9. ↑ Wschowa.
  10. ↑ Łódź stolicą Polski – Topografie [dostęp 2017-11-26].
Polska – tematy i zagadnienia
Historia
Geografia
Prawo i ustrój polityczny
Demografia,
bezpieczeństwo
i życie społeczne
Kultura
Gospodarka
Herb Polski.svg
  • Zobacz też: portal Polska i wikiprojekt Polski kanon Wikipedii

Media użyte na tej stronie