Stonawa

Stonawa
Stonava
	gmina
	(c) Photo: Marcin Konsek / Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0; Kościół pod wezwaniem Marii Magdaleny
Herb	Flaga
Państwo	Czechy
Kraj	morawsko-śląski
Powiat	Karwina
Kraina	Śląsk
Starosta	Andrzej Feber
Powierzchnia	13,86 km²
Populacja (2018); • liczba ludności	; 1851
• gęstość	117,3 os./km²
Kod pocztowy	735 34
	Szczegółowy podział administracyjny
Liczba obrębów ewidencyjnych	3
Liczba części gminy	1
Liczba gmin katastralnych	1
	Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego Stonawa
	Położenie na mapie Czech (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Stonawa
	49°49′N 18°32′E/49,817361 18,534333
	Strona internetowa
	Portal Czechy

Stonawa^[2] (cz. Stonava, niem. Steinau) – wieś gminna i gmina w Czechach, w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Karwina. Historycznie leży na Śląsku Cieszyńskim, dużą mniejszość stanowią Polacy (25,8% w 2001) i Słowacy (7,7%). Miejscowość znajduje się w Ostrawsko-Karwińskim Zagłębiu Węglowym, funkcjonuje tu kopalnia ČSM, spółki akcyjnej OKD, zatrudniająca również licznych górników z Polski.

Geografia

Miejscowość położona jest w Kotlinie Ostrawskiej, na wysokości ok. 190 m n.p.m. Przez miejscowość przepływa rzeka Stonawka, lewy dopływ Olzy. Na północy i wschodzie graniczy z Karwiną (z Kopalniami i Darkowem na północy, a z Łąkami na wschodzie), na zachodzie z Suchą Górną, a na południu z Olbrachcicami.

Historia

Po raz pierwszy miejscowość wymieniono w źródłach być może w 1388 roku jako Stozna (Stoena), natomiast pierwsza pewna wzmianka jako Stonawa pochodzi z 1432^[3]. Miejscową parafię pw. św. Marii Magdaleny założono na przełomie XIV i XV wieku i po raz pierwszy wzmiankowano w spisie parafii dekanatu cieszyńskiego w 1447 jako Stinavia^[4]^[5]. W okresie reformacji miejscowy kościół został przejęty przez ewangelików. Katolikom został zwrócony w 1654, jednak ich liczba była zbyt mała, aby reaktywować samodzielną parafię, stąd przez następne stulecia Stonawa stanowiła filię parafii w Karwinie. W XVIII wieku po raz pierwszy pojawiła się niemieckojęzyczna nazwa Steinau^[3].

Po zniesieniu poddaństwa miejscowość stanowiła gminę na Śląsku Austriackim, w powiecie sądowym Frysztat, najpierw w powiecie cieszyńskim, potem w samodzielnym powiecie politycznym Frysztat. Tradycyjnie zamieszkała była przez polskojęzycznych Lachów posługujących się odmianą gwary cieszyńskiej. Już pod koniec XVIII wieku w okolicy odnaleziono pokłady węgla, co przyczyniło się do rozwoju ekonomicznego i demograficznego okolicy, jak i samej Stonawy, szczególnie w drugiej połowie XIX wieku. W 1869 otwarto niezwykle ważną Kolej Koszycko-Bogumińską z przystankiem w Stonawie, jednak o nazwie Darków (zlikwidowanym w 1967). W 1850 roku wieś liczyła 1006 mieszkańców, a do 1910 wzrosła do blisko 4000 osób, m.in. dzięki znacznej imigracji z Galicji. Stonawscy ewangelicy przybyli natomiast głównie z pobliskich miejscowości, w 1858 założyli własny cmentarz. W 1900 wybudowano szkołę ewangelicką. W 1909 roku, kiedy funkcjonowała tu stacja kaznodziejska, luteranie stanowili około 20% mieszkańców. W 1910 roku katolicy wybudowali obecny kościół pw. Marii Magdaleny, stanowiący „perłę” architektury sakralnej w regionie. Kościół ewangelicki naprzeciwko cmentarza wybudowano w 1938. Samodzielny zbór Śląskiego Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania w Stonawie powstał dopiero w 1950.

Pod względem politycznym miejscowość była zdominowana przez socjalistów. W 1905 otwarto budynek Domu Robotniczego, jedynego w swoim rodzaju na Śląsku Cieszyńskim. W pierwszych powszechnych wyborach do parlamentu wiedeńskiego w latach 1907 i 1911 dwukrotnie wygrał tu ze znaczną przewagą nad konkurentami Tadeusz Reger z ramienia PPSD^[6]^[7].

Po I wojnie światowej doszło do wybuchu polsko-czechosłowackiego konfliktu granicznego. Według porozumienia lokalnych organów władzy, RNKC i ZNV, Stonawa, jako miejscowość blisko w stu procentach polskojęzyczna, w 3/4 orientacji narodowo-polskiej^[8], została podporządkowana administracji polskiej. Po wybuchu wojny polsko-czechosłowackiej 23 stycznia 1919 Stonawa została zajęta przez Czechosłowację. 26 stycznia 1919 roku zamordowano 20 żołnierzy 12 Wadowickiego Pułku Piechoty, co jest przez stronę polską uważane za największą czechosłowacką zbrodnię wojenną. Dziś w miejscowości znajduje się ich zbiorowa mogiła^[9]. 3 lutego 1919 wyznaczono nową linię demarkacyjną, która dawała Czechosłowacji kontrolę nad Koleją Koszycko-Bogumińską na północ od Cieszyna, wraz ze Stonawą. W następujących rokowaniach najpoważniejszą propozycją podziału była tzw. linia Tissiego lub linia Larischa, według której Stonawa miałaby być przydzielona Polsce, co nie zostało zrealizowane. Ostatecznie Stonawa znalazła się w granicach Czechosłowacji zgodnie z arbitralną decyzją podziału Rady Ambasadorów w lipcu 1920 roku.

W 1930 roku Stonawa liczyła rekordowe 4819 mieszkańców^[10]. W październiku 1938 roku, po zawarciu układu monachijskiego, Stonawa wraz z resztą tzw. Zaolzia została zaanektowana przez Polskę, następnie po wybuchu II wojny światowej należała do powiatu Teschen. Po wojnie wróciła pod władzę Czechosłowacji. W latach 50. XX wieku wykonano tu odwierty badawcze, które potwierdziły istnienie warstw węglonośnych pochodzących z okresu karbonu. Na tej podstawie zapadła decyzja o budowie kopalni ČSM w 1959. W 1961 roku w Stonawie żyło 4511 osób, a w 1970 roku jeszcze 4036, jednak w następnych latach liczba ta zaczęła drastycznie spadać, kiedy to zaczęła cierpieć na skutek szkód górniczych. Mieszkańcy wyprowadzali się przede wszystkim do nowych osiedli z wielkiej płyty budowanych w pobliskich miastach. W 1980 roku Stonawa liczyła 2516, a w 1991 roku 1714 mieszkańców^[10]. 20 grudnia 2018 r. w miejscowości doszło do katastrofy górniczej w kopalni ČSM.

Ludność

Rok	1850^[11]	1869^[10]	1880^[10]	1890^[10]	1900^[12]	1910^[13]	1921^[10]	1930^[10]	1950^[10]	1961^[10]	1970^[10]	1980^[11]	1991^[10]	2001^[14]	2018
Liczba ludności	1006	1516	2040	2339	3135^[a]	3952^[b]	3831	4819	4500	4511	4036	2569^[c]	1714	1809^[d]	1851

W powiecie Karwina jest to jedna z gmin o największym odsetku mniejszości polskiej. Polakiem jest także Andrzej Feber^[15], jej pięciokrotny starosta (wójt)^[16], były senator. Funkcjonuje tu niewielka Szkoła Podstawowa z Polskim Językiem Nauczania^[17]. Obok czeskiego odbywają się tu również msze i nabożeństwa w języku polskim w miejscowych parafii^[18] rzymskokatolickiej i zborze ewangelickim.

Ludzie związani ze Stonawą

Augustyn Łukosz – polski polityk urodzony w Stonawie
Władysław Santarius – duchowny luterański urodzony w Stonawie
Engelbert Guzdek – zbrodniarz wojenny, „Kat Powiśla”

Religia

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Galeria

Kościół luterański
(c) Czesil, CC BY-SA 3.0
Dom Robotników
(c) Czesil, CC BY-SA 3.0
Polska szkoła podstawowa
(c) Czesil, CC BY-SA 3.0
Zbiorowa mogiła polskich żołnierzy
Polski Dom PZKO

Uwagi

↑ W 331 domach na obszarze 1383 hektarów mieszkało 3135 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 226,7 os./km². 2456 (78,3%) mieszkańców było katolikami, 650 (20,7%) ewangelikami, a 29 (0,9%) wyznawcami judaizmu. Pod względem językowym 3081 (98,3%) było polsko-, 29 (0,9%) niemiecko-, a 4 (0,1%) czeskojęzycznymi.
↑ 420 domów, mieszkańców 3952, z czego 3916 było zameldowanych na stałe, 3876 (98,1%) było polsko-, 22 (0,6%) niemiecko-, a 18 (0,5%) czeskojęzycznymi. Podział według religii kształtował się następująco: 3072 (77,7%) katolików, 835 (21,1%) protestantów, 3 (0,1%) wyznawców judaizmu i 42 innych religii lub wyznań.
↑ 549 domów; 51,7% mieszkańców było narodowości czeskiej, 39,4% polskiej, 8,0% słowackiej.
↑ 25,8% ludności stanowili Polacy, Słowacy 7,7%, Ślązacy 0,7%, a Morawianie 0,6%. Wierzący stanowili 54,8%, z czego katolicy 79,4%.

Przypisy

↑ Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích České republiky k 1.1.2018. 2018-01-01. [dostęp 2018-05-22]. (cz.).
↑ Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 11. Europa, Część I, 2009 Publikacja w formacie PDF.
↑ ^a ^b Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1984, s. 166. ISBN 82-00-00622-2.
↑ I. Panic, 2010, s. 412, 415.
↑ Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369–372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.).
↑ Niechaj mówią cyfry!. „Poseł Związku śląskich katolików”. XXXIV, s. 9, 1908. Cieszyn. [dostęp 2018-12-22].
↑ Zwycięstwo!. „Robotnik Śląski”. 24, s. 2, 16 czerwca 1911. Cieszyn: Związek Śląskich Katolików. [dostęp 2018-12-22].
↑ Map of the population of the Manufacturin District of Eastern Moravia and Silesia, according to the official results of the census of 1910
↑ Zaolzie – Polski Biuletyn Informacyjny [ostatnia edycja 2009-01-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Český statistický úřad: Historický lexikon obcí ČR 1869–2005 – 1. díl. czso.cz, 2008-08-20. s. 718–719. [dostęp 2010-10-14]. (cz.).
↑ ^a ^b Andělín Grobelný, Otakar Káňa, Vilém Plaček: Okres Karviná. Ostrava: Nakladatelství Profil, 1984, s. 129–130.
↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
↑ Sčítaní lidu, domů a bytů 2001. [dostęp 2010-09-16]. (cz.).
↑ Wojciech Trzcionka: O wójcie co śliwowicę pędzi. [w:] Gazeta Codzienna [on-line]. 7 sierpnia 2007, 7 sierpnia 2007. [dostęp 2012-12-23].
↑ Andrzej Feber: wójt małego Kuwejtu. [w:] ox.pl [on-line]. 23 września 2012, 23 września 2012. [dostęp 2012-12-23].
↑ PSP w Stonawie. Szkoła mała, ale działa!
↑ strona parafii.

Bibliografia

Czesława Rudnik. Stonawskie memento. „Zwrot”, s. 8–10, luty 2009.

Linki zewnętrzne

Stonawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 370 .

[uwaga1900-15] W 331 domach na obszarze 1383 hektarów mieszkało 3135 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 226,7 os./km². 2456 (78,3%) mieszkańców było katolikami, 650 (20,7%) ewangelikami, a 29 (0,9%) wyznawcami judaizmu. Pod względem językowym 3081 (98,3%) było polsko-, 29 (0,9%) niemiecko-, a 4 (0,1%) czeskojęzycznymi.

[uwaga1910-16] 420 domów, mieszkańców 3952, z czego 3916 było zameldowanych na stałe, 3876 (98,1%) było polsko-, 22 (0,6%) niemiecko-, a 18 (0,5%) czeskojęzycznymi. Podział według religii kształtował się następująco: 3072 (77,7%) katolików, 835 (21,1%) protestantów, 3 (0,1%) wyznawców judaizmu i 42 innych religii lub wyznań.

[uwaga1980-17] 549 domów; 51,7% mieszkańców było narodowości czeskiej, 39,4% polskiej, 8,0% słowackiej.

[uwaga2001-18] 25,8% ludności stanowili Polacy, Słowacy 7,7%, Ślązacy 0,7%, a Morawianie 0,6%. Wierzący stanowili 54,8%, z czego katolicy 79,4%.

[1] Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích České republiky k 1.1.2018. 2018-01-01. [dostęp 2018-05-22]. (cz.).

[2] Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 11. Europa, Część I, 2009 Publikacja w formacie PDF.

[nazwy-3] Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1984, s. 166. ISBN 82-00-00622-2.

[4] I. Panic, 2010, s. 412, 415.

[5] Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369–372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.).

[6] Niechaj mówią cyfry!. „Poseł Związku śląskich katolików”. XXXIV, s. 9, 1908. Cieszyn. [dostęp 2018-12-22].

[7] Zwycięstwo!. „Robotnik Śląski”. 24, s. 2, 16 czerwca 1911. Cieszyn: Związek Śląskich Katolików. [dostęp 2018-12-22].

[8] Map of the population of the Manufacturin District of Eastern Moravia and Silesia, according to the official results of the census of 1910

[9] Zaolzie – Polski Biuletyn Informacyjny [ostatnia edycja 2009-01-08].

[historyczne_statystyki-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Český statistický úřad: Historický lexikon obcí ČR 1869–2005 – 1. díl. czso.cz, 2008-08-20. s. 718–719. [dostęp 2010-10-14]. (cz.).

[r1980-11] Andělín Grobelný, Otakar Káňa, Vilém Plaček: Okres Karviná. Ostrava: Nakladatelství Profil, 1984, s. 129–130.

[12] Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).

[13] Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).

[spis2-14] Sčítaní lidu, domů a bytů 2001. [dostęp 2010-09-16]. (cz.).

[19] Wojciech Trzcionka: O wójcie co śliwowicę pędzi. [w:] Gazeta Codzienna [on-line]. 7 sierpnia 2007, 7 sierpnia 2007. [dostęp 2012-12-23].

[20] Andrzej Feber: wójt małego Kuwejtu. [w:] ox.pl [on-line]. 23 września 2012, 23 września 2012. [dostęp 2012-12-23].

[21] PSP w Stonawie. Szkoła mała, ale działa!

[22] strona parafii.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[a]

[b]

[c]

[d]

[15]

[16]

[17]

[18]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne