Stonka ziemniaczana
| Leptinotarsa decemlineata[1] | |
| Say, 1824 | |
 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | Leptinotarsa |
| Gatunek | stonka ziemniaczana |
| Zasięg występowania | |
 Kolor żółty – kolebka stonki, pomarańczowy – obecny zasięg; zielony – kolebka ziemniaka. | |
Stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata) – chrząszcz z rodziny stonkowatych, kosmopolityczny gatunek zawleczony do Europy[2]. Pospolity szkodnik upraw ziemniaków.
Opis
Przedplecze ma barwę żółtą i charakterystyczny rysunek z czarnych plam. Pokrywy skrzydeł mają barwę kremową z 10 czarnymi paskami. Ciało tego owada jest owalne, o wypukłym wierzchu i płaskim spodzie. Czułki są średniej długości i masywne. Oczy o budowie złożonej znajdują się po bokach głowy.
Pokarm
Żeruje na ziemniakach. Żywi się ich liśćmi, kwiatami i łodygami.
Rozmnażanie
Kilka dni po opuszczeniu zimowisk, chrząszcze przystępują do rozrodu. Samica składa jaja w dużych grupach na spodzie liści ziemniaczanych, aby ochronić je przed słońcem i deszczem. Żerujące na liściach larwy pozbawiają całkowicie liści swego żywiciela. Dla tego gatunku zero fizjologiczne wynosi 11,5 °C, a suma temperatur efektywnych 390 °C[3].
Występowanie
Ameryka Północna i Środkowa, Europa i Azja. Pochodzi z Kolorado (USA) i dlatego zwana była też żukiem z Kolorado, kolorado lub chrząszczem kolorado. Do Europy została zawleczona na przełomie XIX i XX wieku. Przyjmuje się, że owad przywędrował przypadkowo na pokładach statków przewożących żywność.
Plaga stonki w PRL
Jeszcze według Wielkiej ilustrowanej encyklopedii powszechnej, wydanej w latach 1929-1938, stonka ziemniaczana występowała w Polsce „tylko sporadycznie”[4]. Upowszechniła się i zaczęła stanowić poważny problem w latach 50[5]. Według propagandowego komunikatu Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych zamieszczonego 1 czerwca 1950 roku w Trybunie Ludu chrząszcz ten miał zostać zrzucony w masowych ilościach przez amerykańskie samoloty do Bałtyku, skąd wypełzł na wybrzeże i rozplenił się po całym kraju, rozpoczynając wymierzone w socjalistyczną Polskę dywersyjno-sabotażowe działania, polegające na zachłannej konsumpcji upraw ziemniaczanych[6].
Problemem zainteresowały się władze PRL: zostało wydane rozporządzenie Ministra Rolnictwa z 16 czerwca 1951 w sprawie zwalczania stonki ziemniaczanej[7] oraz uchwała Prezydium Rządu z 28 kwietnia 1951 w sprawie ochrony kraju przed stonką ziemniaczaną w 1951[8]. W sierpniu 1951 stonką zajęło się Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego[6]. W okresie lat 40. i 50., przed upowszechnieniem się chemicznych środków walki z owadami organizowano akcje zbierania chrząszczy i larw stonki[9]. W następnych latach stosowano środki zawierające DDT.
Występowanie stonki wykorzystywano do propagandy politycznej[10], głównie „mobilizacji mas”. Przez pierwsze dziesięciolecia PRL-u, a szczególnie lata 50., stonka ziemniaczana traktowana była jako główny powód niedoborów na rynku żywności. Występujące wówczas letnie plagi stonki („pasiastego dywersanta”) tłumaczone były społeczeństwu jako dywersja wrogów socjalizmu („Trybuna Ludu” w maju 1950 r. zatytułowała tekst nt. stonki: „Niesłychana zbrodnia imperialistów amerykańskich”), a 18 stycznia 1953 roku rząd PRL podjął uchwałę w sprawie walki społeczeństwa ze stonką ziemniaczaną (ówcześnie nazywanej „żukiem kolorado”).
Galeria
Jaja stonki ziemniaczanej na liściu ziemniaka
Żerujące larwy
Stonka ziemniaczana - żerujące larwy, późne stadium.
Holenderska kronika filmowa z 1947 o stonce
Ekspansja stonki w Europie w latach 1921-1964
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Leptinotarsa decemlineata, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ stonka ziemniaczana, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2012-09-06].
- ↑ Jan Boczek: Nauka o szkodnikach roślin uprawnych. Warszawa: Wydawnictwo SGGW, 1995, s. 17. ISBN 83-00-02905-2.
- ↑ Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna.
- ↑ Stonka ziemniaczana – coraz trudniejszy przeciwnik dla ziemniaków i rolnika., 31 marca 2022 [dostęp 2022-06-19] (pol.).
- ↑ a b Zdzisław Zblewski: Leksykon PRL-u. Kraków: Znak, 2000, s. 146. ISBN 83-7006-793-X.
- ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 36, poz. 278.
- ↑ M.P. z 1951 r. nr 40, poz. 500.
- ↑ Socjalistyczny bój ze stonką. [dostęp 2016-06-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-10)].
- ↑ Jak stonka rozpętała trzecią wojnę... - nowosci.com.pl, nowosci.com.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
Linki zewnętrzne
- Polskie kroniki filmowe o stonce ziemniaczanej w bazie Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej.
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Polygoon-Profilti (producent) / Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (beheerder), Licencja: CC BY-SA 3.0 nl
Newsreels in which Dutch subjects of a certain week are presented.; The potato crops in the Netherlands are threatened by the Colorado potato beetle (Leptinotarsa decemlineata). This insect multiplies itself quickly and eats the potato leafs, which causes the potatoes under the ground to die off. SHOTS: - a jute bag with patotoes is emptied in the storage crate at a greengrocer; - plate with steaming mealy potatoes is on the tble; - close ups of Colorado potato beetles, eating of the potato plant leaves; - potato crops are sprayed; on large farmlands by groups of sprayers with a communal motor sprayer; in an allotment garden on a smaller scale bij an allotment gardener and a hand sprayer; bare potato plants; - the masses of beetles that are washed ashore are cleared out by pupils or burned with flamethrowers by the army.
Autor: RunTheGauntlet, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata), żerujące larwy - późne stadium.
Autor: own scan of C.Żyromski, Licencja: CC BY-SA 1.0
Słowo Polskie, wydanie z 1950 roku
Autor: Fritz Geller-Grimm, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kartoffelkäfer, Colorado potato beetle, Verbreitung, distribution
Autor: Spedona, Licencja: CC BY-SA 4.0
Carte illustrant la propagation du doryphore (Leptinotarsa decemlineata) en Europe de 1921 à 1964.
Autor: Praca własna, Licencja: CC BY-SA 3.0
In 1997 Mihály Búzás and József Szolnoki erected the bronze statue for the colorado potato beetle in Hédervár.