Stopa (metryka)

Stopa (od łac. pes) – najmniejsza jednostka miary wierszowej. W antycznej wersyfikacji iloczasowej (w literaturze greckiej i łacińskiej) stopami były powtarzające się układy sylab długich i krótkich. W nowożytnej wersyfikacji – dla potrzeb literatury tworzonej w językach pozbawionych zjawiska iloczasu – pojęcie stopy zmodyfikowano, określając nim powtarzające się układy sylab akcentowanych i nieakcentowanych. We współczesnej wersologii stopę definiuje się jako element metrum, który nie istnieje samodzielnie[1]. Podstawową jednostką budowy utworu wierszowanego w tym ujęciu jest wers, natomiast stopa to dająca się wydzielić część abstrakcyjnego wzorca, a nie realny byt językowy. Adam Kulawik pisze, że stopa to "powtarzalny w swym kształcie sylabiczno-akcentowym segment metru"[2]. Niektórzy badacze – zwłaszcza Kazimierz Budzyk – w ogóle odrzucają teorię stopową, motywując swoją decyzję tym, że obiektem badań powinny być rzeczywiste zjawiska prozodyczne, a nie konstrukty myślowe[3].

Lista stóp

Legenda: duże S oznacza sylabę długą lub akcentowaną; małe s oznacza sylabę krótką lub nieakcentowaną.

Według liczby mor

  • Dwumorowa:
  • Trzymorowe:
  • Czteromorowe:
  • Pięciomorowe:
    • amfimakr (amfimacer, kretyk): SsS
    • antybakch (antybakchej, palimbakchej): SSs
    • bakch (bakchej): sSS
    • peon pierwszy: Ssss
    • peon drugi: sSss
    • peon trzeci: ssSs
    • peon czwarty: sssS
  • Sześciomorowe:
    • antyspast: sSSs
    • chorijamb: SssS
    • jonik a maiore: SSss
    • jonik a minore: ssSS
    • dyjamb: sSsS
    • dytrochej (dychorej): SsSs
    • molos (trymakr): SSS
  • Siedmiomorowe:
    • epitryt pierwszy: sSSS
    • epitryt drugi: SsSS
    • epitryt trzeci: SSsS
    • epitryt czwarty: SSSs
  • Ośmiomorowa:
    • dyspondej: SSSS

Według liczby sylab

  • Dwusylabowe:
  • Trzysylabowe:
    • amfibrach: sSs
    • amfimakr (amfimacer, kretyk): SsS
    • anapest: ssS
    • antybakch (antybakchej, palimbakchej): SSs
    • bakch (bakchej): sSS
    • daktyl: Sss
    • molos (trymakr): SSS
    • trybrach: sss
  • Czterosylabowe:
    • antyspast: sSSs
    • chorijamb: SssS
    • jonik a maiore: SSss
    • jonik a minore: ssSS
    • dyjamb: sSsS
    • dypirychej (tetrabrach, proceleusmatyk): ssss
    • dyspondej: SSSS
    • dytrochej (dychorej): SsSs
    • epitryt pierwszy: sSSS
    • epitryt drugi: SsSS
    • epitryt trzeci: SSsS
    • epitryt czwarty: SSSs
    • peon pierwszy: Ssss
    • peon drugi: sSss
    • peon trzeci: ssSs
    • peon czwarty: sssS

Najczęstsze stopy w poezji polskiej (na podstawie "Poetyki" Kulawika)

  • trochej: Ss
  • jamb: sS
  • daktyl: Sss
  • amfibrach: sSs
  • anapest: ssS
  • peon3: ssSs

Przypisy

  1. Wiktor Jarosław Darasz, Mały przewodnik po wierszu polskim, Kraków 2003, s. 88-89.
  2. Adam Kulawik, Wersologia. Studium wiersza, metru i kompozycji wersyfikacyjnej, Kraków 1999, s. 113.
  3. Taka jest teza monografii Budzyka Spór o polski sylabotonizm, Warszawa 1957.

Zobacz też