Storzan bezlistny

Storzan bezlistny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	epidendronowe
Rodzaj	storzan
Gatunek	storzan bezlistny
	Nazwa systematyczna
	Epipogium aphyllum Swartz; Summa Veg. Scand.: 32 (1814)

Storzan bezlistny^[4] (Epipogium aphyllum Sw.) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w Europie i Azji, wszędzie na rozproszonych obszarach. W Europie jest częstszy i występuje na większych obszarach. W Azji występuje tylko na niewielkich obszarach i na pojedynczych stanowiskach, ale sięgają one aż po Kamczatkę. Występuje zarówno na niżu, jak i w górach. Bogate stanowiska tego gatunku na Słowacji podawane są z Tatr i Niżnych Tatr^[5]. W Polsce jest bardzo rzadki i większość jego stanowisk podano z gór. Na niżu podawany był tylko ze stanowisk na Pomorzu Zachodnim i Gdańskim, jednak stanowiska te, podobnie jak stanowiska na Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej, na Pogórzu Dynowskim i Pogórzu Przemyskim pochodzą z przełomu XIX i XX w. i wymagają sprawdzenia^[6]. Obecnie stwierdzony w polskiej części Puszczy Białowieskiej, gdzie jest gatunkiem bardzo rzadkim^[7]. Dość liczne stanowiska podano z Sudetów (w Górach Bialskich, Bardzkich, Bystrzyckich, Kaczawskich, Orlickich, Sowich, Złotych, w Karkonoszach, w Rudawach Janowickich i w masywie Śnieżnika). W Karpatach podano około 20 jego stanowisk, ale większość z nich już nie istnieje. W Tatrach obecnie znane są tylko 2 stanowiska: przy szlaku na polanę na Stołach (2008 r.) i w dolnej części Doliny Chochołowskiej. W Pieninach znaleziono go w 1994 r. w dolinie Harczygrund, na pozostałych, dawniej podawanych stanowiskach wyginął. Ponadto podany został na stanowiskach na Gubałówce (1964 r.) i w Witowie (1999 r.). W Gorcach i na Babiej Górze na podawanych dawniej stanowiskach wyginął^[6].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, zgrubiała w nasadzie, o wysokości 3,5-30 cm^[6].
Liście: Posiada najczęściej 2, rzadziej 3 łuskowate, półprzezroczyste liście bezzieleniowe^[8].
Kwiaty: Wytwarza 2-5 kwiatów zwisających na krótkich szypułkach. Wyrastają z kątów przeźroczystych przysadek, są rozwarte, koloru brązowego z fioletowymi i żółtymi elementami. Działki okwiatu białe lub kremowe, pokryte fioletowobrązowymi smugami. Warżka posiada zwróconą do góry 3-łatkową, fioletową, workowatą ostrogę. Na środkowej łatce warżki występują szeregi czerwonych kropek. Ani szypułka, ani zalążnia nie są skręcone. Najwyżej położony kwiat w kwiatostanie storzana nie rozwija się^[8].
Część podziemna: Posiada rozgałęzione kłącze wytwarzające rozłogi. Korzeni brak^[6].
Owoc: Torebka o długości do 6 mm^[8].

Biologia i ekologia

Bylina, geofit. Jest gatunkiem pojawiającym się efemerycznie^[8]. Brak odnalezienia jego pędów na danym stanowisku nawet przez wiele lat nie znaczy, że w tym miejscu wyginął: rozwój łodyg i kwiatów może odbywać się również pod ziemią^[5]. Występuje w lasach iglastych, głównie świerkowych i jodłowych, ale także w grądach i kwaśnej buczynie. W górach sięga po regiel górny. Najwyżej położone w Polsce stanowisko tego gatunku znajdowało się w Dolinie Smytniej w Tatrach Zachodnich^[8]. Nie posiada chlorofilu i nie przeprowadza fotosyntezy. Jest rośliną myko-heterotroficzną – substancje pokarmowe pobiera z grzybów, na których pasożytuje. Rozwój rośliny od wykiełkowania do zakwitnięcia trwa nawet kilkanaście lat. Kwitnie w lipcu i sierpniu, zaledwie przez kilka dni. Po przekwitnięciu naziemna część rośliny zanika^[6]. Liczba chromosomów 2n = 68^[9].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Ma pojedyncze stanowiska na terenie całego kraju^[8].

Kategorie zagrożenia gatunku:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[10]: E (wymierający); 2016: CR (krytycznie zagrożony)^[11].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin^[12]: CR (critical, krytycznie zagrożony).

Część stanowisk znajduje się na chronionych obszarach parków narodowych: Tatrzańskiego i Pienińskiego. Stanowisko na Harczygrundzie w Pieninach jest monitorowane od 1995 r. Najbardziej zagrożone jest stanowisko w Witowie nad Czarnym Dunajcem, ale i na wielu innych stanowiskach gatunek ten jest zagrożony ze względu na skrajnie małą liczbę osobników^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-05] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-21].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b Daniel Dítě: Orchidey nerastú iba v trópoch [w:] Národné parky. Časopis Správy narodných parkov Slovenskej republiky nr 2/99, s. 2-3
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ W. Kwiatkowski; M. Stepaniuk; J. Buszko; Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków; Zakład Ornitologii PAN, Gdańsk; BPN; WWF Biuro Proj. BPN; WZR woj. podl.; Depart. Ochr. Przyr. MŚ (p. 4.3, 6.1) UNEP-GRID W-wa. – Standardowy Formularz Danych obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska" (PLC200004), aktualizacja 2011-09
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-05] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-21].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[DD-5] Daniel Dítě: Orchidey nerastú iba v trópoch [w:] Národné parky. Časopis Správy narodných parkov Slovenskej republiky nr 2/99, s. 2-3

[K-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[natura2000-7] W. Kwiatkowski; M. Stepaniuk; J. Buszko; Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków; Zakład Ornitologii PAN, Gdańsk; BPN; WWF Biuro Proj. BPN; WZR woj. podl.; Depart. Ochr. Przyr. MŚ (p. 4.3, 6.1) UNEP-GRID W-wa. – Standardowy Formularz Danych obszaru Natura 2000 "Puszcza Białowieska" (PLC200004), aktualizacja 2011-09

[C-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[klucz-9] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[10] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[11] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[12] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne