Stosunki Polski ze Stanami Zjednoczonymi

Położenie Polski i Stanów Zjednoczonych

Stosunki Polski ze Stanami Zjednoczonymi - wzajemne relacje międzynarodowe pomiędzy Polską a Stanami Zjednoczonymi. Obejmują współpracę polityczną, militarną, gospodarczą, naukową i kulturalną. Kluczowe znaczenie ma amerykańskie przywództwo w NATO. Istotnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi wzajemnych relacji i współpracy jest również amerykańska Polonia, której liczebność ocenia się na 9,6 mln^[1].

Rys historyczny

Stosunki dyplomatyczne między Polską a Stanami Zjednoczonymi zostały nawiązane 2 maja 1919 r.^[1]

USA odegrały ważną rolę w procesie odzyskania przez Polskę niepodległości po I wojnie światowej, a w 1919 r. były pierwszym supermocarstwem, które uznało odrodzone państwo polskie^[1].

Korzystny układ sił w Europie po I wojnie światowej umożliwił powrót Polski na mapę Europy po ponad wieku zaborów. Podczas wojny, znane polskie osobistości takie jak Ignacy Jan Paderewski czy Henryk Sienkiewicz podróżowali do Stanów Zjednoczonych aby promować ideę niepodległej Polski. Wielu Amerykanów polskiego pochodzenia przyjechało do Europy, aby walczyć o suwerenną Polskę, czego najbardziej znanym przykładem jest Błękitna Armia Hallera. Utworzona pod dowództwem Generała Józefa Hallera zrzeszała ponad 20 tys. Amerykanów polskiego pochodzenia^[1].

Prezydent USA Woodrow Wilson był zwolennikiem odrodzenia wolnej Polski. W swoim przemówieniu do Kongresu 22 stycznia 1917 roku Wilson przedstawił niepodległość Polski jako uzasadniony cel wojenny. 8 stycznia 1918 roku prezydent Wilson ogłosił słynne „Czternaście Punktów”. Punkt 13 brzmiał^[1]:

„Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym.”

Polskie państwo zostało uznane przez Stany Zjednoczone de iure 22 stycznia 1919. W maju tego roku Polska i Stany Zjednoczone otworzyły swoje misje dyplomatyczne w Waszyngtonie i Warszawie. Datę złożenia listów uwierzytelniających przez pierwszego przedstawiciela USA w Warszawie, Hugh Gibsona (2 maja 1919 r.) uznaje się za formalną datę nawiązania relacji dyplomatycznych pomiędzy Polską i Stanami Zjednoczonymi^[1].

Bliskie relacje dyplomatyczne pomiędzy Polską i Stanami Zjednoczonymi były kontynuowane w kolejnych latach. W 1919 r. jedenastu amerykańskich lotników – Elliot Chess, Carl Clark, Merian C. Cooper, Edward Corsi, George Crawford, Cedric Fauntleroy, Edmund Graves, Arthur Kelly, Edwin Noble, Harmon Rorison i Kenneth Shrewsbury – stworzyło “Eskadrę Kościuszkowską”, która wzięła udział w obronie Polski przed najeżdżającymi bolszewikami. Amerykanie walczyli również podczas decydującej Bitwy Warszawskiej^[1].

Dyrektor Amerykańskiej Administracji Pomocy Herbert Hoover organizował pomoc humanitarną dla Polski podczas okresu głodu. Przyszły prezydent USA odegrał kluczową rolę jeśli chodzi o zapewnienie żywności, odzieży oraz leków dla setek tysięcy ludzi w potrzebie. W 1922 roku polski Sejm nadał Herbertowi Hooverowi honorowe obywatelstwo Polski^[1].

W 1926 roku, z okazji 150. rocznicy uzyskania niepodległości przez USA, Polacy przygotowali „Polską Deklarację o Podziwie i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych”. Kolekcja 111 tomów podpisów, życzeń, ilustracji i zdjęć została podpisana przez Prezydenta RP oraz 5,5 miliona obywateli ówczesnej Polski. Deklaracja została przekazana prezydentowi Calvinowi Coolidge’owi 14 października 1926 roku w Białym Domu^[1].

Współpraca polityczna w okresie III RP

Premier Tadeusz Mazowiecki i prezydent USA George H. W. Bush podczas spotkania w Białym Domu, 1990

Spotkanie przewodniczącej Izby Reprezentantów USA Nancy Pelosi i marszałek Sejmu RP Elżbiety Witek, 2020

Dwustronna współpraca polityczna realizowana jest w dopełniających się wzajemnie sferach: dialogu politycznego, bezpieczeństwa i obrony oraz inicjatyw wspierających demokratyczne przemiany na świecie^[1]. Od 1989 roku Polska starała się budować jak najbliższe relacje z USA postrzegając je jako lidera świata demokratycznego i licząc na wsparcie w procesie reform. Po przystąpieniu Polski do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) władze polskie dążyły do na dalszego zacieśniania stosunków, a docelowo do ustanowienia relacji strategicznych^[2]. Polska wniosła znaczący wkład w prowadzone przez USA i NATO operacje wojskowe w Iraku i Afganistanie^[1].

Od 2017 roku USA wspierają inicjatywę Trójmorza^[3].

We wrześniu 2018 roku przyjęto deklarację „Obrona wolności i budowanie dobrobytu poprzez polsko-amerykańskie partnerstwo strategiczne”, która nakreśliła perspektywy rozwoju współpracy dwustronnej, w szczególności w dziedzinie obronności (w tym wzmocnienia obecności wojsk amerykańskich w Polsce), energetyki, handlu i inwestycji. Rozszerzyła ona możliwości wsparcia administracji USA dla realizacji polskich priorytetów w dziedzinie bezpieczeństwa, w tym wzmocnienia amerykańskiej obecności wojskowej w Polsce, współpracy w sektorze energetycznym oraz pogłębienia wymiany handlowej i wzajemnych inwestycji^[1].

Jednym z ważnych tematów w stosunkach polsko-amerykańskich było zniesienie obowiązku wizowego dla obywateli polskich, co nastąpiło w 2019 roku wraz z włączeniem Polski do amerykańskiego programu ruchu bezwizowego^[4].

Ważnym aspektem stosunków polsko-amerykańskich jest obecność sił zbrojnych USA w Polsce w ramach zwiększenia bezpieczeństwa wschodniej flanki NATO. W ramach inicjatywy European Deterrence Initiative (EDI) do Polski i innych państw wschodniej flanki NATO trafiła Pancerna Brygadowa Grupa Bojowa. Licząca 3,5 tysiąca żołnierzy formacja wspomagana jest przez Brygadę Lotnictwa Bojowego oraz pododdziały logistyczne i wsparcia. W czerwcu 2019 podczas wizyty prezydenta Polski Andrzeja Dudy podpisano „Wspólną deklarację o współpracy obronnej w zakresie obecności sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych Ameryki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”^[1], zaś 15 sierpnia 2020 roku minister obrony narodowej Mariusz Błaszczak i sekretarz stanu USA Mike Pompeo podpisali umowę o wzmocnieniu trwałej obecności wojsk USA w Polsce^[5]. USA są także ważnym partnerem Polski w zakresie modernizacji sił zbrojnych (m.in. zakup czołgów M1 Abrams i myśliwców Lockheed Martin F-35 Lightning II)^[6].

Wizyty prezydentów USA w Polsce po 1989 roku

Spotkanie prezydenta USA Baracka Obamy i premiera Donalda Tuska w Warszawie, 2011

Przemówienie prezydenta USA Donalda Trumpa w Warszawie, 2017

Spotkanie prezydenta USA Joe Bidena i premiera Mateusza Morawieckiego, 2022

Współpraca gospodarcza

Wymiana handlowa i inwestycje

Według polskich danych statystycznych, obroty towarowe pomiędzy Polską i Stanami Zjednoczonymi wyniosły w 2019 r. 16,11 mld USD. Polski eksport towarowy do Stanów Zjednoczonych wzrósł w 2019 r. o 4,3% i osiągnął wartość 7,59 mld USD (wobec 7,28 mld USD w 2018 r.). Import towarów ze Stanów Zjednoczonych wyniósł w tym okresie 8,52 mld USD, co oznacza jego wzrost o 10,7% w porównaniu z rokiem 2018^[12].

Według danych GUS najważniejszą grupą towarów w polskim eksporcie do Stanów Zjednoczonych w 2019 r. były wyroby przemysłu elektromaszynowego (66,5% eksportu), w tym maszyny i urządzenia (45,9% udziału), pojazdy (9,8%) oraz przyrządy optyczne, pomiarowe, medyczne itp. (10,8%). Istotny udział w eksporcie miały także artykuły rolno-spożywcze (8,1%), wyroby różne (7,6%, przede wszystkim meble), wyroby przemysłu chemicznego (6,9%) oraz wyroby metalurgiczne (3,9%)^[12].

Czołową pozycją w polskim imporcie ze Stanów Zjednoczonych w 2019 r. były również wyroby przemysłu elektromaszynowego (58,1% łącznego importu), w tym maszyny i urządzenia (29,1%), pojazdy (21,6%) oraz przyrządy optyczne, pomiarowe, medyczne itp. (7,4%). Istotne znaczenie miały także dostawy wyrobów przemysłu chemicznego (17,7%), produktów mineralnych (5,6%), artykułów rolno-spożywczych (5,6%) oraz wyrobów metalurgicznych (5,1%)^[12].

Według danych Biura Analiz Ekonomicznych Departamentu Handlu USA wartość amerykańskich inwestycji bezpośrednich w Polsce na koniec 2018 r. wyniosła prawie 13 mld USD (wobec 12,6 mld USD w 2017 r. i 11,9 mld USD w 2016 r.)^[12].

Współpraca energetyczna

Sekretarz energii USA Rick Perry podczas wizyty w Polsce. Na zdjęciu z ambasador Georgette Mosbacher, Mikiem Sabelem z Venture Global LNG, prezesem PGNIG Piotrem Woźniakiem, wiceprezesem PGNIG Maciejem Woźniakiem i ministrem Piotrem Naimskim (2019)

Podstawą współpracy energetycznej obu państw jest porozumienie o strategicznym dialogu w obszarze energii podpisane w 2018 roku przez pełnomocnika Rządu ds. strategicznej infrastruktury energetycznej ministra Piotra Naimskiego i sekretarza energii Ricka Perry’ego. 12 marca 2019 roku w Houston miało miejsce pierwsze posiedzenie polsko-amerykańskiego strategicznego dialogu energetycznego.

W czerwcu 2019 roku Naimski i Perry podpisali porozumienie w zakresie strategicznej współpracy w zakresie energii jądrowej, zaś prezesi firm PGNiG i Venture Global LNG zawarli kontrakt w sprawie dostaw gazu LNG z USA do Polski^[13].

W październiku 2022 roku władze Polski poinformowały o wyborze amerykańskiego przedsiębiorstwa Westinghouse jako partnera w budowie elektrowni jądrowej w Polsce^[14].

Gospodarcze umowy dwustronne

• Traktat o stosunkach handlowych i gospodarczych między Rzecząpospolitą Polską i Stanami Zjednoczonymi Ameryki, sporządzony w Waszyngtonie, 21 marca 1990 r. (Dz.U. z 1994 r. nr 97, poz. 467 z 15.09.1994 r. z późniejszymi zmianami).
• Protokół dodatkowy między RP a Stanami Zjednoczonymi Ameryki do Traktatu o stosunkach handlowych i gospodarczych między RP i Stanami Zjednoczonymi Ameryki z 1990 r., podpisany w Brukseli, 12 stycznia 2014 r. (Dz.U. z 2005 r. nr 3, poz. 14 z 7.01.2005 r.).
• Umowa o zabezpieczeniu społecznym między RP a Stanami Zjednoczonymi Ameryki (Dz. U. nr 46 z dn. 23 marca 2009 r. poz. 374 i 376.).
• Konwencja między RP a Stanami Zjednoczonymi Ameryki w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu, podpisana w Warszawie, 13 lutego 2013 r. (Dz.U. z 30.08.2013 r. poz. 995).
• Wspólna deklaracja USA i Polski na temat 5G^[15]

Współpraca naukowa

USA są najważniejszym, obok krajów Unii Europejskiej, partnerem naukowym Polski. Podstawą współpracy w tej dziedzinie jest podpisana 23 kwietnia 2018 roku w Waszyngtonie polsko-amerykańska umowa o współpracy naukowo-technicznej. Umowa umożliwia nawiązanie bliższej współpracy między agencjami rządowymi dystrybuującymi fundusze na badania oraz wypracowanie mechanizmów współfinansowania polsko-amerykańskich projektów badawczych. Dopełnienie umowy jest podpisany w Waszyngtonie podpisano list intencyjny pomiędzy polskim resortami nauki i zdrowia a amerykańskim Departamentem Zdrowia i Opieki Społecznej o współpracy w zakresie zdrowia i nauk medycznych, które określa ramy współpracy dwustronnej w zakresie nauk biomedycznych i zdrowia.

Od 2013 roku przyznawana jest Polsko-Amerykańska Nagroda Naukowa, która jest przyznawana wspólnie przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej i Amerykańskie Stowarzyszenie na rzecz Postępu Nauk AAAS^[1].

Zobacz też

• Ambasadorowie Stanów Zjednoczonych w Polsce
• Ambasada RP w Waszyngtonie
• Ambasada Stanów Zjednoczonych w Warszawie

Przypisy