Stosunki polsko-norweskie

Norway Poland Locator.png

Stosunki norwesko-polskie – wzajemne relacje polityczne, kulturalne i gospodarcze pomiędzy Norwegią a Polską.

Historia

Już w czasach piastowskich Polska musiała utrzymywać kontakty z Norwegią skoro w X wieku córka Mieszka I Świętosława wyszła za mąż za króla Dani i Norwegii Swena Widłobrodego, a królem Norwegii został ich młodszy syn Knut Wielki[1]. W okresie Hanzy rozwinęły się kontakty handlowe i kulturalne między polskimi miastami nad Bałtykiem. Gdańsk od 1361 roku należał do Hanzy, a w 1379 roku odnotowano w dokumentach pierwszego gdańskiego kupca, którego statek zawinął do Bergen. Do Norwegii wożono zboże i skóry, a do Polski przywożono stamtąd suszone ryby (sztokfisz)[2].

Pod koniec XVIII wieku Polska utraciła niepodległość, jednak zasługi w pracy na rzecz Norwegii mieli przybywający tam Polacy. W norweskich archiwach możemy odnaleźć ślady takich osób. Dwaj z nich to powstańcy listopadowi[3]. W 1838 roku do Norwegii przyjechał Aleksander Waligórski. Jako inżynier został Dyrektorem ds. Kanałów. Przez 17 lat pobytu kierował budową kanałów – między innymi kanału żeglugowego w Moss, budowami nowych tras kolejowych, a wspólnie z Haraldem Wergelandem w 1847 stworzył pierwszą mapę drogową Norwegii. W 1979 roku został członkiem Det Kongelige Norske Videnskabers Selskab (Królewskiego Norweskiego Towarzystwa Naukowego w Trondheim)[4]. Adam Dzwonkowski w 1835 roku założył spółkę wydawniczą Guldberg & Dzwonkowski. Przez 20 lat było to jedno z ważniejszych wydawnictw w Norwegii[5]. Z kolei powstańcowi styczniowemu Ludwikowi Szacińskiemu przypisuje się powołanie Norweskiego Towarzystwa Fotograficznego. Był on również przewodniczącym Związku Zawodowego Fotografów. W 1882 roku otrzymał norweskie obywatelstwo, a w 1888 roku został mianowany królewskim fotografem[6].

Dwudziestolecie międzywojenne i II wojna światowa

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1919 roku zostały nawiązane stosunki dyplomatyczne z Norwegią. Pierwszym posłem nadzwyczajnym był Czesław Pruszyński. Listy uwierzytelniające na ręce króla Haakona VII złożył w dniu 25 sierpnia 1919 roku[7]. W 1921 roku zastąpił go Aleksander Dzieduszycki, który równocześnie pełnił funkcję posła w Kopenhadze. Funkcję tę pełnił do 1924 roku[8]. W latach 1931–1942 posłem był Władysław Neuman. Po wybuchu wojny kierowana przez niego placówka dyplomatyczna kontynuowała działalność, jednak kontakty miały charakter jednostronny, ponieważ Norwegia nie wyznaczyła przedstawiciela przy rządzie polskim na uchodźstwie[9]. Żołnierze Samodzielnej Brygady Podhalańskiej brali udział w walkach pod Narwikiem[10]. Około 20 000 Polaków zostało wywiezionych przez Niemców z okupowanej Polski do pracy przymusowej w Norwegii. Po wyzwoleniu dla niektórych Norwegia stała się drugą ojczyzną[11]. Jesienią 1945 roku na terenie Norwegii w 29 obozach repatriacyjnych przebywało 17 287 Polaków, w tym 1041 jeńców wojennych, 12 384 byłych żołnierzy Wehrmachtu, 3862 przymusowych robotników Organizacji Todt i 30 Polaków z terenów zajętych przez ZSRR[12].

W czerwcu 1940 roku Neuman jako jeden z niewielu dyplomatów towarzyszył królowi Haakonowi VII w jego ucieczce z Oslo do Londynu. Po jego interwencji w norweskim MSZ 22 listopada 1940 roku został wyznaczony chargé d’affaires przy polskim rządzie. Został nim mianowany Christian Berg. Oficjalne stosunki zostały nawiązane w styczniu 1941 roku gdy król Haakon VII został przyjęty przez prezydenta Władysława Raczkowskiego i premiera Władysława Sikorskiego. Stosunki z Norwegią uległy pogorszeniu po przystąpieniu ZSRR do wojny. Rząd norweski starał się utrzymać dobre układy ze Związkiem Radzieckim i nie popierał przedstawianych przez Sikorskiego projektów stworzenia bloku 8 okupowanych państw czy stworzenia federacji środkowoeuropejskiej, bałkańskiej i skandynawskiej[9].

Po II wojnie światowej

Po wyzwoleniu Norwegii i zapowiedzi wyjazdu rządu norweskiego do Oslo przedstawiciele rządu polskiego w Londynie proponowali stronie norweskiej wysłanie tam swojego przedstawiciela. Rząd norweski wskazywał jednak na przeszkody techniczne i „grał na zwlokę” uważając pozycję rządu w Londynie za nieustaloną. 5 lipca 1945 roku na posiedzeniu norweskiego parlamentu (Storting) uznał nowy rząd polski i wyraził chęć nawiązania stosunków dyplomatycznych[9].

W połowie lutego 1946 roku listy uwierzytelniające do króla Norwegii Haakona VII otrzymał Mieczysław Rogalski. Podpisał je prezydent KRN Bolesław Bieruta mianując go posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym przy rządzie Królestwa Norwegii w Oslo. Poselstwo początkowo mieściło się w dwóch pokojach Grand Hotelu w Oslo. W czerwcu wydzierżawiono dwupiętrową willę przy Olav Kyrres plass 1, gdzie ambasada Polski mieści się do czasów współczesnych (2021)[12].

28 maja 1946 roku Forsvarsdepartementet (Norweskie Ministerstwo Obrony) zorganizowało po raz pierwszy obchody rocznicy bitwy pod Narwikiem. Do udziału w uroczystościach zostali zaproszeni przedstawiciel Francji, Anglii, Polski i Norwegii. Ze strony Polski udział w uroczystościach wziął Rogalski, nie dopuszczając do udziału przedstawicieli rządu emigracyjnego. Po uroczystościach zaproponował on w specjalnym piśmie odznaczenie bohaterów spod Narwiku polskim odznaczeniami. Z podobną inicjatywą wystąpił poseł Królestwa Norwegii w Warszawie Alfred Danielsen proponując odznaczenie Krzyżem Wolności Króla Haakona VII (Haakon VIIsFrihetskors) generała Stanisława Sosabowskiego i pułkownika Tadeusza Tokarza. Problemem był jednak fakt, że na wniosek Rogalskiego podjęto decyzję o usunięciu z Norwegii Tadeusza Tokarza „za jego rzekomo wrogą działalność wśród Polaków znajdujących się w tym kraju, która miała być skierowana przeciwko rządowi warszawskiemu”[12]. Rząd polski nie przychylił się do większości propozycji Rogalskiego. Uznano równocześnie, że ma zbyt duże wpływy i odwołano go 30 listopada 1947 roku. Na jego miejsce mianowano Józefa Giebultowicza, który funkcję ta pełnił do 1954 roku[12].

W 1974 roku wizytę oficjalną w Polsce złożył premier Norwegii Trygve Bratteli, który przyjechał do Polski 19 października na zaproszenie przewodniczącego Rady Ministrów Piotra Jaroszewicza[13].

Marszałek Sejmu Marek Kuchciński i przewodniczący Stortingu Olemic Thommessen (2017)
Król Harald V i prezydent Bronisław Komorowski (2012)

W czasach Solidarności związki zawodowe otrzymały wsparcie od Polaków mieszkających w Norwegii, emigrantów politycznych, norweskich polityków i związkowców[14]. Król Norwegii Harald V odwiedził Polskę w 1993 roku[15], a prezydent RP Lech Wałęsa Norwegię w marcu 1995 roku[14].

W 2012 roku król Norwegii Harald V złożył oficjalną wizytę w Polsce[16], a w 2016 roku wizytę państwową w Norwegii złożył prezydent RP Andrzej Duda[17].

Współpraca kulturalna

Na język norweski w XIX wieku zostały przetłumaczone polskie utwory: Pan Podstoli Ignacego Krasickiego, Farys Adama Mickiewicza, W drodze Stanisława Przybyszewskiego. Po otrzymaniu przez Henryka Sienkiewicza Nagrody Nobla na język norweski przetłumaczono blisko 40 jego powieści i opowiadań[1]. Dużą popularność zyskało Quo vadis, które zostało przetłumaczone na język norweski w 1902 roku[18]. Po II wojnie światowej najwcześniej przetłumaczono Popiół i diament Jerzego Andrzejewskiego, utwory Schulza i Gombrowicza. W 1967 roku wydawnictwo Det Norske Samlaget wydało antologię polskiej poezji Siódmy anioł z utworami Różewicza i Herberta. Tłumaczono również utwory Stanisława Lema. Dramaty Mrożka, Różewicza i Gombrowicza tłumaczono głównie na potrzeby adaptacji teatralnych[19]. W 1958 roku PRL i Norwegia podpisały umowę kulturalną[7].

Relacje gospodarcze

6 sierpnia 1921 roku norweski poseł w Warszawie Samuel Eyde poinformował Ministerstwo Spraw Zagranicznych, ze jest przygotowywana umowa handlowa z Polską zgodnie z klauzulą najwyższego uprzywilejowania. Władze polskie zaproponowały własny projekt umowy opierając ja o klauzule umowy kontyngentowej. Ponieważ ważniejsze organizacje gospodarcze uważały, że taka forma nie zabezpiecza ich interesów, przystąpiono do rokowań. Nowy projekt powstał w października 1923 roku, ale wprowadzenie w styczniu 1924 roku przez rząd norweski zakazu sprowadzania zboża z Polski, Łotwy, Litwy i ZSRR spowodowało przerwanie rozmów. W lutym 1924 roku zostały przez Polskę podwyższone cła na śledzie solone i saletrę. Do rozmów wrócono w 1926 roku podpisując 22 grudnia 1926 roku traktat handlowy i nawigacyjny. Traktat obejmował również teren Wolnego Miasta Gdańska i podpisano go na 1 rok z możliwością przedłużenia. Po podwyższeniu w marcu 1928 roku cel na sardynki norweskie podpisano 20 kwietnia protokół dodatkowy. W 1935 roku podpisano protokół taryfowy zgodnie z którym Norwegia uzyskała zniżki konwencyjne na eksport określonych gatunków ryb, futer, tłuszczy i saletry, a Polska kontyngenty eksportowe na węgiel, ropę i jej przetwory oraz prawo do bezcłowego eksportu do Norwegii artykułów rolnych, wazeliny i smarów[20].

W 1946 roku podpisano umowę handlowo-płatnicza, 4 lutego 1948 roku umowę o wymianie handlowej, która odnowiono w 1949 roku i ustalono listy towarowe we wzajemnym handlu[21]. W 1964 roku podpisano umowę handlową. W latach 70. XX wieku Polska eksportowała do Norwegii węgiel, cukier, metale, tekstylia i produkty chemiczne oraz statki importując ryby, wyposażenie statków i artykuły chemiczne[7].

Przypisy

  1. a b Stosunki Polsko-Norweskie, Portal podróżniczy o Norwegii [dostęp 2021-12-22] (pol.).
  2. Visitgdansk – Oficjalny portal turystyczny miasta Gdańska, visitgdansk.com [dostęp 2021-12-22].
  3. Magdalena Sokół-Rudowska, Polskie organizacje imigranckie w Norwegii – raport z analizy danych zastanych, Warszawa 2019, ISBN 978-83-66348-11-0.
  4. WALIGÓRSKI ALEKSANDER JÓZEF, Polska Światu, 10 grudnia 2020 [dostęp 2021-12-19] (pol.).
  5. Włodzimierz Dzwonkowski, Dzwonkowski Adam Stefan Aleksander(1815-1885), „Polski Słownik Biograficzny”, 6, s. 186–187.
  6. Ludwik Szaciński – atelier nad fiordami, Culture.pl [dostęp 2021-12-20] (pol.).
  7. a b c Norwegia. Stosunki dyplomatyczne między Polską a Norwegią zostały nawiązane w 1919 roku., Polska w Norwegii [dostęp 2021-12-22] (pol.).
  8. Urzędnicy służby zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1945. Przewodnik biograficzny., t. 1, Warszawa 2020.
  9. a b c Maria Gawinecka, Zarys stosunków politycznych między rządem RP a rządem norweskim na emigracji w Londynie w latach 1940–1945 [dostęp 2021-12-22].
  10. Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich. Sukces w Narwiku, klęska we Francji, Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2021-12-22] (pol.).
  11. „POLSCY JEŃCY WOJENNI I PRACOWNICY PRZYMUSOWI WYWIEZIENI DO NORWEGII W TRAKCIE II WOJNY ŚWIATOWEJ” to temat wystawy, którą tworzymy wspólnie z panem Andrzejem W. Święchem oraz Narvik War and Peace Centre w Norwegii. – Muzeum Marynarki Wojennej [dostęp 2021-12-22] (pol.).
  12. a b c d Emilia Denkiewicz-Szczepaniak, Działalność Poselstwa RP w Oslo w latach 1946–1947, „STUDIA SCANDINAVICA 4” (24), 2020, s. 112–130.
  13. Pierwsza wizyta w Polsce premiera Norwegii, „Dziennik Polski” (246), 1974, s. 1–2.
  14. a b Jan Strękowski, Bohaterowie Europy: Norwegia Polsce 1976-1989, Lindhardt og Ringhof, 26 maja 2021, ISBN 978-87-26-85832-7 [dostęp 2021-12-22].
  15. Wawrzyniec Smoczyński, Z wizytą na norweskim dworze królewskim, www.polityka.pl, 2012 [dostęp 2021-12-22].
  16. Król Norwegii z dwudniową wizytą w Warszawie, TVN Warszawa [dostęp 2021-12-22] (pol.).
  17. Para Prezydencka z oficjalną wizytą w Norwegii, Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 22 maja 2016 [dostęp 2021-12-22] (pol.).
  18. „Quo vadis”: dwa tysiące wydań, Culture.pl [dostęp 2021-12-22] (pol.).
  19. Literatura polska w Norwegii, Portal podróżniczy o Norwegii [dostęp 2021-12-22] (pol.).
  20. Bolesław Hajduk, Z problematyki współpracy i konkurencji w polsko-skandynawskich relacjach gospodarczych w okresie międzywojennym XX wieku, „Studia Maritima” (XXVIII), 2015, s. 90–124.
  21. Emilia Denkiewicz-Szczepaniak, Polsko-norweskie kontakty handlowe w latach 1945–1949, „Dzieje Najnowsze” (4), 2006, s. 109–122.

Media użyte na tej stronie

Coat of arms of Poland-official3.png
Godło Rzeczypospolitej Polskiej
Norway Poland Locator.png
Autor: Aquintero82, Licencja: CC BY-SA 4.0
Map showing the locations of both Norway and Poland
Harald V, Sonja i Bronisław Komorowski.jpg
Autor: Piotr Drabik, Licencja: CC BY 2.0
Zdjęcie zrobione podczas wizyty norweskiej pary królewskiej, Haralda V i Sonji w Krakowie.
Oficjalna wizyta marszałka Sejmu Marka Kuchcińskiego w Norwegii 04.jpg
Autor: Kancelaria Sejmu / Paweł Kula, Licencja: CC BY 2.0
Oficjalna wizyta marszałka Sejmu RP Marka Kuchcińskiego w Norwegii.