Stosunki polsko-ukraińskie

Polska i Ukraina na mapie Europy
Polsko-ukraińskie konsultacje międzyrządowe z udziałem prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełeńskiego i premiera Polski Mateusza Morawieckiego w Kijowie, 1 czerwca 2022

Stosunki polsko-ukraińskie – relacje między państwem polskim a państwem ukraińskim, uwzględniając także relacje między społeczeństwami obu krajów, od ukształtowania się obu państwowości.

Historia

Trudno ustalić historyczne początki stosunków polsko-ukraińskich. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów Rusini stanowili dużą część społeczeństwa.

W okresie, gdy Polska znajdowała się pod zaborami zaczął się rozwijać ukraiński ruch narodowy, nierzadko antagonistycznie nastawiony do Polaków.

W listopadzie 1918, po ogłoszeniu odrodzenia państwa polskiego, wybuchła wojna polsko-ukraińska[1], w której przeciwnikiem Polski była głównie Zachodnioukraińska Republika Ludowa, a po zjednoczeniu Ukraińska Republika Ludowa.

Okres międzywojenny

Józef Piłsudski i Symon Petlura w Winnicy, 16 maja 1920

W latach 1918–1920 Ukraińcy podjęli wysiłek utworzenia własnego państwa. Elementem tych starań była w 1920 r. wyprawa kijowska, w której wzięły wraz z Ukraińcami udział wojska niepodległego państwa polskiego. Porażka wyprawy przekreśliła możliwość utworzenia państwowości ukraińskiej[1]. Polska zawarła traktat ryski (formalnie sygnowany również przez radziecką Ukrainę), krytykowany przez wielu Ukraińców[2].

W II Rzeczypospolitej 5 milionów obywateli utożsamiało się z narodowością ukraińską. Relacje między tą mniejszością a Polakami naznaczone były licznymi napięciami (zob. Akcja polonizacyjno-rewindykacyjna 1938 roku, Akcja rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej). Państwo polskie nie miało możliwości utrzymywać bezpośrednich stosunków z Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką, gdyż ta była częścią ZSRR i musiała realizować politykę zagraniczną kierownictwa sowieckiego[1].

Do 1925 r. działał we Lwowie Tajny Uniwersytet Ukraiński.

Działał kościół greckokatolicki. Na Wołyniu kompromisową politykę prowadził dwukrotny wojewoda Henryk Józewski.

Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów walczyła m.in. z Polską stosując terror. Aktywiści byli więzieni m.in. w Berezie Kartuskiej. Ukraińskim politykiem i ideologiem nacjonalizmu ukraińskiego był Dmytro Doncow.

W latach 1925–1939 działała partia Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne.

Za Wielki głód na Ukrainie współodpowiedzialny był pochodzący z Podlasia Stanisław Kosior, a wśród ofiar głodu byli Polacy. Polscy dyplomaci wiedzieli o głodzie[3], reakcja Polski była ograniczona[4].

W USRR powołano Polski Rejon Narodowy im. Juliana Marchlewskiego, zlikwidowany w 1935. Podczas operacji polskiej NKWD (1937–1938) zginęło i zostało wysiedlonych wielu Polaków z Ukrainy[5].

Okres II wojny światowej

II wojna światowa była okresem nowego kształtu stosunków polsko-ukraińskich. Część społeczeństwa ukraińskiego na polskim obszarze państwowym stanęła po stronie okupanta niemieckiego. Po walkach między frakcjami OUN banderowcy przejęli i rozbudowali Ukraińską Powstańczą Armię. Nad relacjami Ukraińców i Polaków w tym czasie zaciążyły wydarzenia rzezi wołyńskiej i czystki etnicznej w Małopolsce Wschodniej[1]. Zbrodnie na Polakach i Ukraińcach popełniła Służba Bezpieczeństwa OUN. Rewanż AK obejmował akcję przeciwko ukraińskiej policji i kilka zbrodni (Zbrodnia w Chlebowicach Świrskich, Zbrodnia w Szołomyi).

Akcja „Burza” na Wołyniu spowodowała także walki z UPA.

3 marca 1945 oddział Bissa popełnił zbrodnię w Pawłokomie.

Lata 1945–1991

Po zakończeniu okupacji niemieckiej Polska znalazła się w strefie wpływów sowieckich, zaś granica z ZSRR (w tym terenów Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej) została przesunięta na zachód 9 września 1944 Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego i władze USRR – realizując wytyczne najwyższego kierownictwa radzieckiego – podpisały układ w sprawie wzajemnych przesiedleń ludności (polskiej do Polski i ukraińskiej na Ukrainę)[6]. Na terenach przejętych przez USRR pozostało też mienie ruchome o ogromnej wartości dla polskiego dziedzictwa narodowego. W wyniku polsko-ukraińskich rozmów zwrócono Polsce część zbiorów Ossolineum, Panoramę Racławicką, jak również trzy lwowskie pomniki; pierwszy sekretarz KP Ukrainy Nikita Chruszczow unikał przekazywania stronie polskiej obiektów istotnych również z punktu widzenia kultury ukraińskiej[7][8].

Po II wojnie światowej próby dialogu polsko-ukraińskiego podejmowały środowiska emigracyjne. 28 listopada 1979 w Londynie przedstawiciele emigracyjnych władz Ukraińskiej Republiki Ludowej prezydent Mykoła Liwycki, premier Teofil Łeontij i minister spraw zagranicznych Jarosław Rudnycki i polskich prezydent Edward Raczyński, premier Kazimierz Sabbat i wiceminister Tadeusz Lasko podpisali wspólną deklarację[9].

Okres od 1991 r.

Współpraca polityczna

(c) Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej , CC BY-SA 3.0 pl
Prezydent Ukrainy Petro Poroszenko podczas spotkania z marszałkiem Senatu RP Bogdanem Borusewiczem, 2014

Przełom lat 80. i 90. przyniósł zakończenie sowieckiej dominacji w Europie Środkowo-Wschodniej, transformację polityczną i gospodarczą w Polsce oraz procesy niepodległościowe na Ukrainie. 2 grudnia 1991 roku Polska uznała powstałe w wyniku rozpadu ZSRR państwo ukraińskie. 2 stycznia 1992 nawiązane zostały stosunki między oboma państwami. 18 maja 1992 zawarto umowę o dobrosąsiedztwie, przyjaźni i współpracy.

Do zinstytucjonalizowanych form kontaktów politycznych należą m.in.: Komitet Konsultacyjny przy prezydentach obu państw, Polsko-Ukraińskie Zgromadzenie Parlamentarne, komisje i rady międzyrządowe (w tym Międzyrządowa Komisja Współpracy Gospodarczej, Międzyrządowa Rada Koordynacyjna ds. Współpracy Międzyregionalnej)[10].

Polska popierała demokratyczne i proeuropejskie dążenia społeczeństwa ukraińskiego w trakcie pomarańczowej rewolucji (2004) i rewolucji godności (2013–2014)[10]. W kontekście wstąpienia Polski do NATO i Unii Europejskiej Rzeczpospolita stała się rzecznikiem integracji Ukrainy z UE[11] współinicjując program Partnerstwa Wschodniego. Od 2020 roku Polska i Ukrainą wspólnie z Litwą współpracują w ramach nowego formatu współpracy politycznej – Trójkąta Lubelskiego.

Premierzy Polski, Czech i Słowenii podczas rozmowy z prezydentem i premierem Ukrainy w Kijowie, 15 marca 2022

Podczas wojny rosyjsko-ukraińskiej w 2022 roku (kiedy to Polska opowiedziała się po stronie Ukrainy, unikając jednak bezpośredniego zaangażowania militarnego) w Polsce zanotowano napływ uchodźców. 23 lutego 2022 (dzień przed rozpoczęciem inwazji) Sejm w przyjętej przez aklamację uchwale poparł suwerenność i integralność terytorialną Ukrainy[12]. Polska udzieliła Ukrainie pomocy w formie dostaw uzbrojenia, finansowej i humanitarnej[13][14]. W marcu 2022 roku premier Polski Mateusz Morawiecki, premier Czech Petrem Fialą i premier Słowenii Janezem Janšą złożyli wizytę na Ukrainie jako pierwsi przywódcy zagraniczni od wybuchu wojny[15].

1 czerwca 2022 po raz pierwszy w historii stosunków polsko-ukraińskich odbyło się spotkanie w formacie konsultacji międzyrządowych pod przewodnictwem premierów obu krajów z udziałem prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego. Podpisano bądź przyjęto szereg dokumentów międzyresortowych, wśród nich[16]:

  • memorandum pomiędzy Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego a Ministerstwem Kultury i Polityki Informacyjnej Ukrainy o współpracy w obszarze pamięci narodowej,
  • wspólną deklarację o współpracy pomiędzy Ministerstwem Funduszy i Polityki Regionalnej oraz Ministerstwem Rozwoju Wspólnot i Terytoriów Ukrainy,
  • wspólną deklarację ministrów spraw wewnętrznych dotyczącą współpracy służb granicznych,
  • memorandum intencyjne o współpracy w dziedzinie energii pomiędzy Ministerstwem Klimatu i Środowiska oraz Ministerstwem Energii Ukrainy,
  • memorandum intencyjne w zakresie ochrony środowiska pomiędzy Ministerstwem Klimatu i Środowiska oraz Ministerstwem Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych Ukrainy,
  • memorandum pomiędzy Kancelarią Prezesa Rady Ministrów i Ministerstwem Aktywów Państwowych a Ministerstwem Przemysłu Strategicznego Ukrainy w sprawie powołania wspólnej polsko-ukraińskiej komisji stałej ds. współpracy polskich i ukraińskich podmiotów gospodarczych,
  • memorandum intencyjne w sprawie instrumentów ułatwiających handel pomiędzy Ministerstwem Rozwoju i Technologii i z Ministerstwem Gospodarki Ukrainy.

Współpraca gospodarcza

Ze względu na członkostwo Polski w Unii Europejskiej relacje gospodarcze pomiędzy Polską i Ukrainą regulowane są częściowo przez umowy zawarte pomiędzy UE a Ukrainą[17].

Wartość polskiego eksportu na Ukrainę wyniosła 6,3 mld EUR, natomiast wartość importu z Ukrainy wyniosła 4,3 mld EUR (2021 rok). Ukraina była 14. partnerem Polski w eksporcie towarowym i 21. w imporcie, zaś dla Ukrainy Polska była drugim najważniejszym partnerem eksportowym i czwartym najważniejszym partnerem pod względem importu towarowego (2020 rok). W 2021 roku Ukraina była odbiorcą 20% polskiego eksportu nawozów oraz dostawcą 36% importu rud metali, 23% importu tłuszczów pochodzenia zwierzęcego oraz 12% importu drewna i artykułów z drewna[18].

Współpraca rozwojowa

Od 2005 roku Ukraina znajduje się wśród krajów priorytetowych programu polskiej pomocy rozwojowej. Polska wspiera procesy reform (decentralizacji, edukacji i szkolnictwa zawodowego, finansów publicznych i walki z korupcją, systemów zarządzania kryzysowego) oraz prowadzi działania na rzecz profesjonalizacji kadry urzędniczej. Polska pomoc dociera także do osób poszkodowanych w wyniku działań zbrojnych oraz obejmuje stypendia[19].

Współpraca naukowa i kulturalna

Podstawą współpracy dwustronne w sferze nauki i kultury jest umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o współpracy w dziedzinie kultury, nauki i oświaty z 1997 roku. Kwestie uznawalności wykształcenia reguluje umowa z 2005 roku. Wśród programów stypendialnych dedykowanych naukowcom i studentom z Ukrainy są: Program Stypendialny im. Stefana Banacha, Program Stypendialny Rządu RP dla Młodych Naukowców, Program Stypendialny im. Lane’a Kirklanda[17].

W ramach programu polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” podejmowane są także działania z zakresu ochrony zabytków i dziedzictwa historycznego[17].

Współpraca wojskowa

Podstawą polsko-ukraińskiej współpracy wojskowej jest podpisana 2 grudnia 2016 roku umowa ogólna między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą w sprawie wzajemnej współpracy w dziedzinie obronności, która zastąpiła Porozumienie o współpracy w dziedzinie wojskowej z 3 lutego 1993 r. Na podstawie nowej umowy zostały ustanowione dwadzieścia cztery obszary współpracy wojskowej, realizowanej w różnych formach[20]. Polsko-ukraińska współpraca wojskowa obejmuje m.in. cyklicznie spotkania szefów obrony i wspólne ćwiczenia (m.in. ćwiczenia dowódczo-sztabowe CPX)[21].

Po agresji Rosji w 2022 roku Polska przekazała Siłom Zbrojnym Ukrainy m.in. 18 sztuk armatohaubic AHS Krab znajdujących zasobach Wojska Polskiego[22] oraz czołgi T-72. Według danych z maja 2022 Polska była drugim dostarczycielem sprzętu wojskowego dla Ukrainy. Wartość polskich dostaw wyniosła 1,6 mld USD[23]. W sierpniu 2022 roku wartość polskiej pomocy wojskowej przekroczyła 7 mld zł[24].

Polityka historyczna

Tablica upamiętniająca zdobycie Żytomierza przez wojska polskie i ukraińskie w trakcie wyprawy kijowskiej w 1920 roku.

Jedną ze spornych płaszczyzn w relacjach dwustronnych jest polityka historyczna, w szczególności ocena rzezi wołyńskiej i działalności UPA.

W czerwcu 2005 roku z udziałem prezydentów obu państw roku uroczyście otwarto Cmentarz Orląt Lwowskich, zaś dwa lata później prezydenci we wspólnym oświadczeniu potępili Akcja „Wisła”.

Wołodymyr Wjatrowycz był prezesem Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej w latach 2014–2019, uznany przez Pera Andersa Rudlinga i Grzegorza Motykę za jednego z czołowych realizatorów ukraińskiej polityki historycznej i apologetę OUN i UPA[25][26]. Ukraina blokowała poszukiwania polskich ofiar, co miało związek z rozbiórką pomnika UPA w Hruszowicach, gdzie polski IPN nie znalazł ciał[27]. W październiku 2019 Ukraina wydała zezwolenia na ekshumacje[28].

W lipcu 2016 roku przebywający w Polsce w związku ze szczytem NATO w Warszawie prezydent Ukrainy Petro Poroszenko złożył kwiaty i zapalił znicze przed stołecznym Pomnikiem Rzezi Wołyńskiej[29].

Związek Harcerstwa Polskiego oraz ukraińska organizacja harcerska Płast zainicjowały akcję Płomień Braterstwa, której celem jest upamiętnienie wspólnej walki Polaków i Ukraińców w wojnie polsko-bolszewickiej[30].

Mniejszości narodowe i migracja ukraińska w Polsce

Według ostatniego przeprowadzonego spisu powszechnego, w 2001 roku na Ukrainie mieszkało 147,9 tysiąca osób deklarujących polską narodowość. Najwięcej ukraińskich Polaków mieszka w obwodzie żytomierskim. Natomiast według polskiego spisu z 2011 roku ukraińska mniejszość narodowa w Polsce liczyła 51 tysięcy osób. Odrębną grupą, od mniejszości narodowej grupą ludności ukraińskiej w Polsce są migranci (według GUS w 2019 roku liczba cudzoziemców z Ukrainy wynosiła 1 351 418[31]) oraz uchodźcy wojenni, którzy przybyli do Polski po inwazji Rosji.

Placówki dyplomatyczne i konsularne

Polskie

Ukraińskie

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d Stanisław Stępień: O potrzebie periodyzacji stosunków polsko-ukraińskich. pwin.pl. [dostęp 2019-11-19].
  2. ↑ Piotr Zychowicz: Pakt Piłsudski-Lenin. Czyli jak Polacy uratowali bolszewizm i zmarnowali szansę na budowę imperium. Wyd. 1 rozszerzone. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2015, s. 251–259. ISBN 978-83-7818-782-0. (pol.).
  3. ↑ Polska dyplomacja i wywiad o Wielkim Głodzie na Ukrainie. zw.com.pl. [dostęp 2019-11-23]. (pol.).
  4. ↑ Polska wobec Wielkiego Głodu. new.org.pl. [dostęp 2019-11-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-23)].
  5. ↑ Z Kazachstanu do Polski – losy repatriantów. kurierhistoryczny.pl. [dostęp 2019-11-23].
  6. ↑ Jerzy Kochanowski. Deportacja zwana repatriacją. „POLITYKA – Pomocnik historyczny”. Z Kresów na Kresy. s. 35–36. ISSN 2391-7717. 
  7. ↑ Joanna Kuciel-Frydryszak. Wędrówki Ossolineum. „POLITYKA – Pomocnik historyczny”. Z Kresów na Kresy. s. 97. ISSN 2391-7717. 
  8. ↑ Joanna Kuciel-Frydryszak. Pomnikowi przesiedleńcy. „POLITYKA – Pomocnik historyczny”. Z Kresów na Kresy. s. 101. ISSN 2391-7717. 
  9. ↑ Deklaracja polsko-ukraińska. Protokół. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 29, 30, nr 6 z 29 listopada 1979. 
  10. ↑ a b Polska i Ukraina – 30 lat partnerstwa i przyjaźni, gov.pl, 18 maja 2022 [dostęp 2022-11-12].
  11. ↑ Stan i perspektywy rozwoju stosunków polsko-ukraińskich. mfa.gov.ua. [dostęp 2019-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-30)].
  12. ↑ Uchwała Sejmu ws. agresji Rosji na Ukrainę. sejm.gov.pl, 2022-02-23. [dostęp 2022-06-01].
  13. ↑ Pomoc wojskowa dla Ukrainy. Te państwa wysyłają najwięcej wsparcia. forsal.pl. [dostęp 2022-05-08].
  14. ↑ Polska jednym z największych dostawców broni dla Ukrainy. rfm24.pl, 2022-04-11. [dostęp 2022-05-08].
  15. ↑ Premierzy Czech, Polski i Słowenii przybyli do Kijowa. rp.pl, 2022-03-15. [dostęp 2022-06-01].
  16. ↑ Premier na Ukrainie: podpisane dokumenty stanowią przedsionek do zupełnie innej współpracy, jakiej do tej pory Ukraina nie miała z żadnym innym państwem. gov.pl/premier, 2022-06-01. [dostęp 2022-06-09].
  17. ↑ a b c Relacje dwustronne. Ukraina. gov.pl. [dostęp 2022-06-01].
  18. ↑ Rynki zagraniczne. Ukraina. paih.gov.pl. [dostęp 2022-06-01].
  19. ↑ Polska pomoc. Ukraina. gov.pl. [dostęp 2022-06-01].
  20. ↑ Andrzej Sławiński, GŁÓWNE KIERUNKI POLSKO-UKRAIŃSKIEJ WSPÓŁPRACY WOJSKOWEJ PO 1991 ROKU [dostęp 2022-06-01].
  21. ↑ Polsko-ukraińska współpraca wojskowa. wojsko-polskie.pl. [dostęp 2022-06-01].
  22. ↑ dn: Polskie armatohaubice KRAB trafiły do ukraińskiej armii. Polskie Radio 24, 2022-05-29. [dostęp 2022-05-30]. (pol.).
  23. ↑ Polskie uzbrojenie w obronie Ukrainy [ANALIZA]. defence24.pl, 2022-05-21. [dostęp 2022-06-09].
  24. ↑ Tyle miliardów Polacy dali Ukraińcom. businessinsider.com.pl, 2022-08-22. [dostęp 2022-10-18].
  25. ↑ Per Anders Rudling, The OUN, the UPA and the Holocaust: A Study in the Manufacturing of Historical Myths, The Carl Beck Papers in Russian & East European Studies, No. 2107, November 2011, ISSN 0889-275X, s. 28.
  26. ↑ Grzegorz Motyka: Nieudana książka. zbrodniawolynska.pl. [dostęp 2014-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-08)]. (pol.).
  27. ↑ Szef UIPN wyjaśnił, kiedy zostanie odblokowana ekshumacja polskich obywateli na Ukrainie. zik.ua. [dostęp 2019-11-23]. (pol.).
  28. ↑ Wydano pierwsze pozwolenia na ekshumację szczątków Polaków na terytorium Ukrainy. tvp.info. [dostęp 2019-11-23]. (pol.).
  29. ↑ Prezydent Ukrainy oddał hołd ofiarom rzezi wołyńskiej. polskieradio.pl. [dostęp 2016-07-13].
  30. ↑ Akcja “Płomień Braterstwa – Полум’я Братерства”, odkrywcy.zhp.pl data dostępu = 2022-08-19.
  31. ↑ GUS podał szacowaną liczbę cudzoziemców w Polsce. Przekroczyła dwa miliony. businessinsider.com.pl.
Polityka zagraniczna Polski
Ujęcie chronologiczne
Europa
Azja i Oceania
Ameryka
Afryka
Historia
Organizacje międzynarodowe, inne podmioty oraz
nieformalne formy współpracy regionalnej

Godło Polski

Media użyte na tej stronie

Poland Ukraine Locator.png
Map of Europe, highlighting Poland and Ukraine.
Volodymyr Zelenskyy met with the heads of governments of Poland, the Czech Republic and Slovenia in Kyiv. (51941490325).jpg
Autor: President Of Ukraine from Україна, Licencja: PDM-owner

President of Ukraine Volodymyr Zelenskyy met with Prime Minister of Poland Mateusz Morawiecki, Deputy Prime Minister of Poland Jarosław Kaczyński, Prime Minister of the Czech Republic Petr Fiala and Prime Minister of Slovenia Janez Janša who arrived in Kyiv. The President of Ukraine thanked the heads of government of Poland, the Czech Republic and Slovenia for the support their countries provide to Ukraine, as well as for their personal visit to Kyiv. "At a time when many ambassadors have left Ukraine in connection with the full-scale invasion of the Russian Federation, these dignitaries, leaders of their beautiful independent European states, fear nothing, care for our fate more, and they are here to support us. This is a great courageous, correct and friendly step. And I am sure that with such friends, with such countries, with such neighbors and partners, we will really be able to win," Volodymyr Zelenskyy told reporters after the meeting. The President noted that the talks focused on security guarantees for Ukraine, strengthening sanctions against the aggressor state, as well as the prospects of Ukraine's membership in the European Union. The interlocutors also touched upon plans to rebuild our country after the end of hostilities. In this context, international assistance in replenishing the relevant reconstruction funds already established by the Ukrainian government is important.

"We know for sure that everything we are discussing will reach the positive goal for our country, our security and our future," the President stressed.
Coat of arms of Poland-official3.png
Godło Rzeczypospolitej Polskiej
Petro Poroshenko Senate of Poland 2014 02.JPG
(c) Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej , CC BY-SA 3.0 pl
Prezydent Ukrainy Petro Poroszenko w Senacie RP
Звільнення Житомира від большевиків.jpg
Autor: Юрій Градовський, Licencja: CC BY-SA 4.0
Пам'ятна дошка на честь звільнення Житомира від більшовиків 1920 року