Straż Graniczna (1918–1919)
Historia | |
Państwo | II Rzeczpospolita |
---|---|
Sformowanie | 1918 |
Rozformowanie | 1919 |
Tradycje | |
Rodowód | Straż Gospodarczo-Wojskowa |
Kontynuacja | Wojskowa Straż Graniczna |
Dowódcy | |
Pierwszy | płk Adolf Małyszko |
Organizacja | |
Podległość | Ministerstwo Wojny Ministerstwo Aprowizacji |
Straż Graniczna – formacja graniczna II Rzeczypospolitej[a] ochraniająca odcinek granicy polsko-niemieckiej na północy Grajewo – Zieluń, na zachodzie i południowym zachodzie Grabów – Dziedzice i Częstochowa – Wieluń.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Rada Ministrów Tymczasowego Rządu Republiki Polskiej 11 listopada 1918 roku podjęła uchwałę o organizacji Straży Granicznej. Uchwała ta, była pierwszym aktem prawnym normującym ogólnie sposób organizacji, cele i zadania oddziałów przeznaczonych do ochrony granic odrodzonej Rzeczypospolitej[1]. 20 grudnia w Monitorze Polskim nr 234 został ogłoszony „Tmczasowy dekret w sprawie utworzenia Straży Granicznej”[2][3]. Dekret został podpisany przez Naczelnika Państwa, prezesa Rady Ministrów Jędrzeja Moraczewskiego i ministra aprowizacji Antoniego Minkiewicza. Zasadnicza treść dokumentu brzmiała[4][5]:
„Z odkomenderowanych oddziałów wojskowych organizuje się przydzieloną do pełnienia specjalnych obowiązków przy Ministerstwie Aprowizacji straż graniczną. Straż graniczną tworzy się w celu:
- zabezpieczenia granic państwa od nielegalnego wywozu artykułów spożywczych i pierwszej potrzeby,
- kontrolowania wewnętrznego obrotu kolejowego artykułów pierwszej potrzeby,
- czuwania nad wykonaniem rozporządzeń aprowizacyjnych,
- ochraniania magazynów i składów z artykułami spożywczymi i pierwszej potrzeby”
W wykonaniu dekretu minister spraw wojskowych polecił Departamentowi I Mobilizacyjno-Organizacyjnemu MSWojsk. „dla przeprowadzenia organizacji powołać do życia specjalną komisję mieszaną”[2].
Projekt organizacyjny przewidywał utworzenie w pierwszej fazie dowództwa Straży Granicznej i 4 do 6 pułków granicznych[6] z których każdy miał składać się z dwóch dywizjonów i ośmiu szwadronów[7]. Dowódcą Straży Granicznej został płk Adolf Małyszko. Pierwszą partię oficerów oddelegowanych z armii otrzymała Straż Graniczna 20 listopada 1918 roku służby zameldowali się pierwsi oficerowie, a do końca roku przybyło ich łącznie trzydziestu sześciu. Było wśród nich dwóch podpułkowników, trzech kapitanów, dwóch rotmistrzów, czterech podkapitanów, czterech poruczników oraz siedmiu chorążych. Rozkazem dowódcy Straży Granicznej nr 1 z 5 stycznia 1919 roku szefem sztabu formacji został mianowany rtm. Albin Gołko, adiutantem sztabu por. Jan Szyndler, a oficerem ordynansowym ppor. Zdzisław Malicki[8]. Pierwszą większą jednostkę zorganizowano w styczniu 1919 roku obsadzono nią granicę z Prusami Wschodnimi. W tym czasie wystąpiła konieczność obsadzenia dawnej granicy Królestwa Polskiego na odcinkach: Sosnowiec – Wieluń i Wieluń – Kalisz – Włocławek. Wysłano tam kolejne dwa dywizjony Straży Granicznej. Do końca lutego udało się sformować dwa pułki Straży Granicznej[9]. Formowanie oddziałów odbywało się drogą oddelegowania niewielkich pododdziałów z armii, częściowo z ochotniczego naboru, a po ogłoszeniu ustawy o obowiązku służby wojskowej z poboru rekruta[10].
Struktura Straży Granicznej podległa Ministerstwu Spraw Wojskowych oraz Ministerstwu Aprowizacji miała istotne wady związane z funkcjonowaniem aparatu dowodzenia. Rozwiązanie to nosiło zarzewie konfliktu kompetencyjnego[11]. Rozpoczęcie działań zbrojnych z bolszewicką Rosją spowodowało, że z końcem marca 1919 roku Straż Graniczna przeszła pod wyłączną podległość Ministerstwa Spraw Wojskowych, zmieniając nazwę na Wojskową Straż Graniczną[12][3].
Służba graniczna
Do zadań Straży Granicznej należało: zabezpieczenia granic państwa od nielegalnego wywozu artykułów spożywczych i pierwszej potrzeby, kontrolowania wewnętrznego obrotu kolejowego, czuwania nad wykonaniem rozporządzeń aprowizacyjnych, ochrona magazynów i składów z artykułami pierwszej potrzeby. 5 lutego 1919 roku dodano zadania polegające na wykrywaniu i powstrzymywaniu przemytnictwa i innych przekroczeń przepisów skarbowych oraz zapobieganie im. Nakazywano ścisłą współpracę ze Strażą Skarbową w realizacji zadań związanych z ochroną granic[13].
W styczniu 1919 roku wydany został tymczasowy regulamin Straży Granicznej. Regulamin ustanawiał pas graniczny szerokości 6 km na lądzie i pięć mil morskich wzdłuż wybrzeża morskiego. W pasie granicznym żołnierze w czasie wykonywania obowiązków służbowych mieli prawo użycia broni. Regulamin określał też zadania i obowiązki dowódców poszczególnych szczebli, sposób pełnienia służby, szkolenia i zaopatrywania. W myśl regulaminu oficerowie Straży Granicznej korzystali ze wszystkich praw i przywilejów przewidzianych dla oficerów wojsk liniowych, a ponadto przysługiwały im specjalne dodatki pieniężne i przywileje w zakresie rozliczeń emerytalnych[14].
Struktura organizacyjna
Dowództwo Straży Granicznej[13]
- 1 pułk Straży Granicznej
- 2 pułk Straży Granicznej
- 3 pułk Straży Granicznej
- szwadron szkolny
- dywizjony Straży Granicznej
- szwadrony Straży Granicznej
Uwagi
- ↑ Była to pierwsza polska formacja graniczna powołana do służby w II Rzeczypospolitej o tej nazwie. W 1922 roku, na bazie batalionów celnych, zorganizowano Straż Graniczną do ochrony granicy wschodniej. Rozwiązano ją w 1923 roku. Kolejną formacją o tej nazwie była Straż Graniczna zorganizowana w 1928 roku na bazie Straży Celnej i przeznaczona do ochrony południowych, zachodnich i północnych granic II Rzeczypospolitej z Niemcami, Czechosłowacją i z Rumunią.
Przypisy
- ↑ Prochwicz 2000 ↓, s. 17.
- ↑ a b Dz. Rozk. Wojsk. Nr 6 z 21 stycznia 1919 roku, poz. 254.
- ↑ a b Prochwicz i Kepa 2003 ↓, s. 9.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 72.
- ↑ Dekret o utworzeniu SG ↓.
- ↑ Prochwicz 2000 ↓, s. 18.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 49.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 74.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 75.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 76.
- ↑ Prochwicz 2000 ↓, s. 23.
- ↑ Pyrkosz i Tokarczyk 2008 ↓, s. 16.
- ↑ a b Prochwicz i Kepa 2003 ↓, s. 10.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 77.
Bibliografia
- Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088.
- Jerzy Prochwicz, Zbigniew Kępa. ABC formacji granicznych II Rzeczypospolitej. „Problemy Ochrony Granic”. 24, 2003. Ketrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757.
- Dekret tymczasowy z dnia 18 grudnia 1918 w sprawie utworzenia straży granicznej. [dostęp 2018-09-16].
Media użyte na tej stronie
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.