Straż Narodowa (1918–1919)

Straż Narodowa – miejska organizacja paramilitarna, strzegąca porządku, tworzona w Warszawie w sierpniu i wrześniu 1918, istniejąca do połowy stycznia 1919. Jej podstawą były warszawska organizacja Sokoła, Towarzystwo „Rozwój” i organizacja dowborczyków[1][2].

Struktura i rola

Pierwszym dowódcą Straży Narodowej był płk Jan Wroczyński, od listopada 1918 zastąpił go płk Bolesław Jaźwiński. Po odzyskaniu niepodległości była utrzymywana przez miasto i wspomagała Milicję Miejską[1][2]. Jej struktury stanowiło pięć rejonów, każdy utworzony na obszarze kilku dotychczasowych komisariatów (jednostek podziału administracyjnego Warszawy powołanych w 1916[3]). Ich naczelnikami byli: Jan Gebethner, K. Noskiewicz, Kl. Starzyński, Emil Rauer i Tadeusz Dymowski[1], urzędujący w siedzibach komisariatów[1][4]. Straż Narodowa działała także w Piasecznie, Wilanowie i Jabłonnie[1][2].

Straż Narodowa miała, według swojego statutu, służyć ochronie mieszkańców Warszawy przed anarchią, ochronie majątku i pomocy władzom miejskim[1][2]. Zgodnie z informacjami prasy z listopada 1918 dostępnymi w publikacjach źródłowych, podporządkowano jej dotychczasowego komendanta milicji miejskiej, porucznika M. Łączkowskiego. Z kolei Straż Narodowa ze swoim naczelnikiem, pułkownikiem Jaźwińskim, podlegała komendantowi miasta, pułkownikowi Minkiewiczowi, a pod jej ochroną znalazły się „magazyny, składy, urządzenia i budowle miejskie, w części i rządowe”; powierzono jej także dbanie o bezpieczeństwo na ulicach[4].

Prasa donosiła 14 listopada 1918 o powoływaniu żydowskiej straży bezpieczeństwa, która miała być przydzielona do Straży Narodowej i dbać o bezpieczeństwo w częściach miasta zamieszkanych przez ludność żydowską[4].

Magistrat miejski uchwalił w połowie listopada 1918 wypłacanie funkcjonariuszom Straży Narodowej poborów i dodatku żywnościowego z kasy miasta oraz złożenie wniosku o przyszłą refundację tych kosztów ze skarbu państwa[4].

Działania

Członkowie SN wzięli udział w rozbrajaniu żołnierzy wojsk okupacyjnych w listopadzie 1918[1][2].

Na przełomie listopada i grudnia 1918 do Straży Narodowej należało około 6 tysięcy osób. W grudniu Straż popadła w konflikt z władzami z powodu swojego prawicowego charakteru i w efekcie została zredukowana do około 2 tysięcy członków[2][1].

Czynny i zorganizowany udział jej członków w próbie przewrotu płk. Mariana Januszajtisa w nocy z 4 na 5 stycznia 1919 był przyczyną likwidacji organizacji do połowy stycznia 1919[1][2]. Funkcjonariusze Straży m.in. aresztowali członków rządu, a kolumna jej członków próbowała opanować Belweder, ówczesną siedzibę Józefa Piłsudskiego, i zatrzymała się dopiero wobec postawy uzbrojonych w broń maszynową i przygotowanych do otwarcia ognia żołnierzy ochrony[5].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i Straż Narodowa. W: Encyklopedia Warszawy. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 820. ISBN 83-01-08836-2.
  2. ↑ a b c d e f g Straż Narodowa. W: Jan Kochanowski: Encyklopedia historii drugiej Rzeczypospolitej. Wiedza Powszechna i Dom wydawniczy Bellona, 1999, s. 429-430. ISBN 83-214-1101-0.
  3. ↑ Administracyjny podział. W: Encyklopedia Warszawy. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 14. ISBN 83-01-08836-2.
  4. ↑ a b c d Andrzej Stawarz. Pierwsze dni wolności : Warszawa od 10 do 18 listopada 1918 r. : (wybór materiałów prasowych). „Niepodległość i Pamięć”. 5/4 (13), s. 291–292, 1998. 
  5. ↑ Rezmer 2016 ↓, s. 55.

Bibliografia

Linki zewnętrzne