Strefa czasowa

Strefy czasowe na świecie

Strefa czasowa – wytyczony obszar powierzchni Ziemi o szerokości średnio 15° (360°/24) długości geograficznej, rozciągający się południkowo między biegunami, w którym urzędowo obowiązuje jednakowy czas (czas strefowy). Przeważnie jest on średnim czasem słonecznym środkowego południka tej strefy, który różni się o całkowitą liczbę godzin od czasu uniwersalnego. Są jednak wprowadzone urzędowo strefy, w których czas różni się od czasu uniwersalnego o niecałkowitą liczbę godzin.

Geneza i zasady podziału

Mapa Europy przedstawiająca różnice między czasem strefowym a słonecznym w lecie

± 30 minut

1 godzina ± 30 minut

2 godziny ± 30 minut

3 godziny ± 30 minut

Mapa Europy przedstawiająca różnice między czasem strefowym a słonecznym w zimie

−1 godzina ± 30 minut

± 30 minut

1 godzina ± 30 minut

2 godziny ± 30 minut

Wszystkie punkty położone na tym samym południku mają ten sam czas lokalny (miejscowy). Każda zmiana długości geograficznej powoduje zmianę lokalnego czasu – gdy ludzie zaczęli przemieszczać się coraz częściej i szybciej, stawało się to bardzo niewygodne. Czas uniwersalny i strefy czasowe zostały zaproponowane w 1878 roku przez kanadyjskiego wynalazcę Sandforda Fleminga, zaś wprowadzono je w 1884 roku.

Całą Ziemię podzielono na 24 strefy czasowe o szerokości 15° każda. W praktyce strefy czasowe o granicach wytyczonych przez południki obowiązują jedynie na morzach i oceanach. Na lądach ich kształt jest zmodyfikowany tak, by w małych i średnich państwach obowiązywała tylko jedna strefa czasowa. Większe państwa znajdują się zwykle w kilku strefach czasowych (m.in. Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Rosja, Australia), choć nie jest to regułą – w Chinach obowiązuje jedna strefa czasowa, pomimo iż różnica w czasie słonecznym między wschodnimi i zachodnimi prowincjami wynosi ponad 3 godziny.

Poza standardowymi strefami, pomiędzy którymi różnice w czasie mierzone są pełnymi godzinami, istnieją strefy o różnicach rzędu 30 minut (m.in. UTC+3:30 używana w Iranie) lub kwadransu (m.in. UTC+5:45 w Nepalu). W przeszłości funkcjonowały także strefy o bardziej nieregularnych różnicach, jak np. UTC+0:20, stosowana w Holandii przed II wojną światową.

Na obowiązującą w danym kraju strefę czasową nierzadko wpływ ma czas stosowany w sąsiednich państwach. Przykładowo Hiszpania i Francja znajdują się w strefie UTC+1:00, wspólnej ze znaczną częścią Europy, choć położone są na długościach geograficznych odpowiadających strefie UTC+0:00. Strefę czasową w Hiszpanii zmieniono z UTC+0:00 na UTC+1:00 po dojściu do władzy gen. Franco, który chciał w ten sposób symbolicznie zbliżyć kraj do nazistowskich Niemiec. Taką samą zmianę wprowadzono we Francji pod naciskiem Hitlera po kapitulacji tego kraju w 1940 r. W Hiszpanii po demokratyzacji kilkukrotnie podejmowano debatę nad zmianą strefy czasowej – za każdym razem zakończoną zachowaniem status quo^[1]. Na niektórych wyspach leżących na Oceanie Spokojnym na wschód od południka 180° (tj. na półkuli zachodniej), jak Tokelau czy Tonga związki polityczno-ekonomiczne z państwami wschodniej półkuli (Australia, Nowa Zelandia) spowodowały zaadaptowanie niestandardowych stref, jak UTC+14:00, które poprzez przesunięcie o 24 godziny w przód względem standardowych dla tych długości stref typu UTC-10:00, zapewniają spójność daty z tymi krajami (jednocześnie powstaje jednak różnica nawet 26 godzin między tymi wyspami a podobnie położonymi terytoriami, w których te strefy nie funkcjonują).

Czas letni

Na faktyczny czas w poszczególnych krajach wpływ ma także przestrzeganie bądź nie czasu letniego. W jego wyniku część krajów dokonuje w okresie letnim (odmiennym dla półkuli północnej i południowej) przestawienia czasu o godzinę w przód względem standardowego. Data dokonania zmiany często jest przy tym odmienna dla różnych terytoriów – na północ od równika zmianę na czas letni wykonuje się w marcu lub kwietniu, a odwrotną w okresie od września do listopada, na południe od równika czas letni wprowadza się we wrześniu lub październiku, a powrót następuje między lutym a kwietniem. Zdarza się, że czas letni obowiązuje jedynie w części kraju (np. w Kanadzie zmiany nie dokonuje się między innymi w prowincji Saskatchewan).

Linia zmiany daty

Międzynarodowa linia zmiany daty przebiega wzdłuż granicy stref od UTC+12:00 do +14:00 i UTC-12:00, częściowo pokrywając się z południkiem 180°. Czas obowiązujący na terytoriach położonych na zachód od tej linii jest przesunięty o dobę do przodu względem czasu terytoriów położonych na wschód od niej; np. na Fidżi (UTC+12:00) jest zawsze ta sama godzina co na wyspie Baker (UTC-12:00), choć data stale różni się o jeden dzień.

Johnston
Polinezja Francuska (Wyspy Tubuai, Tuamotu, Wyspy Towarzystwa)
Stany Zjednoczone (Hawaje)
Wyspy Cooka

Półkula północna. Czas letni: UTC-9:00

Stany Zjednoczone (Aleuty)

UTC-09:30

Strefa całoroczna

Polinezja Francuska (Markizy)

UTC-09:00

Strefa całoroczna

Polinezja Francuska (Wyspy Gambiera)

Półkula północna. Czas letni: UTC-8:00

Stany Zjednoczone (Alaska)

UTC-08:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC-7:00

UTC-07:00

Strefa całoroczna

Meksyk (Sonora)
Stany Zjednoczone (Arizona)

Półkula północna. Czas letni: UTC-6:00

Kanada (środkowy zachód)
Meksyk (zachód)
Stany Zjednoczone (środkowy zachód)

UTC-06:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC-5:00

Kanada (środkowy wschód)
Meksyk (środek i wschód)
Stany Zjednoczone (środkowy wschód)

UTC-05:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC-4:00

Bahamy
Kanada (środkowy wschód) – EST
Kuba
Stany Zjednoczone (wschód) – EST
Turks i Caicos

UTC-04:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC-3:00

Bermudy
Grenlandia (północny zachód)
Kanada (wschód)

Półkula południowa. Czas letni: UTC-3:00

UTC-03:30

Półkula północna. Czas letni: UTC-2:30

Kanada (Nowa Fundlandia)

UTC-03:00

Strefa całoroczna

Argentyna (bez prowincji San Luis)
Brazylia (północny wschód)
Gujana Francuska
Surinam
Urugwaj

Półkula północna. Czas letni: UTC-2:00

Półkula południowa. Czas letni: UTC-2:00

Brazylia (południowy wschód)

UTC-02:00

Strefa całoroczna

Brazylia (wyspy atlantyckie)
Georgia Południowa i Sandwich Południowy

UTC-01:00

Strefa całoroczna

Republika Zielonego Przylądka

Półkula północna. Czas letni: UTC+0:00

Grenlandia (wschód)
Portugalia (Azory)

UTC±00:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC+1:00

UTC+01:00

Strefy czasowe w Europie

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC+2:00

Półkula południowa. Czas letni: UTC+2:00

Brak od września 2017^[2].

UTC+02:00

Strefa całoroczna

Półkula północna. Czas letni: UTC+3:00

UTC+03:00

Strefa całoroczna

Arabia Saudyjska
Bahrajn
Białoruś
Dżibuti
Erytrea
Etiopia
Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne (Wyspy Rozproszone)
Irak
Jemen
Katar
Kenia
Komory
Kuwejt
Madagaskar
Majotta
Rosja (większość europejskiej części kraju)
Somalia
Sudan
Sudan Południowy
Tanzania
Turcja
Uganda

UTC+03:30

Półkula północna. Czas letni: UTC+4:30

Iran

UTC+04:00

Strefa całoroczna

UTC+04:30

Strefa całoroczna

Afganistan

UTC+05:00

Strefa całoroczna

Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne (Wyspy Kerguelena oraz Święty Paweł i Amsterdam)
Kazachstan (zachód)
Malediwy
Rosja (zachodnia część azjatycka)
Tadżykistan
Turkmenistan
Uzbekistan
Wyspy Heard i McDonalda

Półkula północna. Czas letni: UTC+6:00

Pakistan

UTC+05:30

Strefa całoroczna

UTC+05:45

Strefa całoroczna

Nepal

UTC+06:00

Strefa całoroczna

Bangladesz
Bhutan
Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego
Kazachstan (środek i wschód)
Kirgistan
Rosja (Kraj Ałtajski, obwód nowosybirski, obwód omski, obwód tomski i Republika Ałtaju)

UTC+06:30

Strefa całoroczna

UTC+07:00

Strefa całoroczna

Indonezja (zachód)
Kambodża
Laos
Mongolia (zachód)
Rosja (środkowo-zachodnia część azjatycka)
Tajlandia
Wietnam
Wyspa Bożego Narodzenia

UTC+08:00

Strefa całoroczna

Australia (Australia Zachodnia)
Brunei
Chiny
Filipiny
Indonezja (środek)
Malezja (środek)
Mongolia (środek i wschód)
Rosja (Obwód irkucki, Buriacja i Kraj Zabajkalski)
Singapur
Tajwan

UTC+09:00

Strefa całoroczna

UTC+09:30

Strefa całoroczna

Australia (Terytorium Północne)

Półkula południowa. Czas letni: UTC+10:30

Australia (Australia Południowa)

UTC+10:00

Strefa całoroczna

Półkula południowa. Czas letni: UTC+11:00

Australia (południowy wschód)

UTC+10:30

Półkula południowa. Czas letni: UTC+11:00

Australia (Lord Howe)

UTC+11:00

Strefa całoroczna

UTC+11:30

Strefa całoroczna

Norfolk

UTC+12:00

Strefa całoroczna

Półkula południowa. Czas letni: UTC+13:00

Nowa Zelandia

UTC+12:45

Półkula południowa. Czas letni: UTC+13:45

Nowa Zelandia (Wyspy Chatham)

UTC+13:00

Strefa całoroczna

Półkula południowa. Czas letni: UTC+14:00

Samoa

UTC+14:00

Strefa całoroczna

Kiribati (Line Islands)

Zobacz też

czas miejscowy, czas słoneczny, czas urzędowy

Przypisy

↑ AgnieszkaA. Mazurczyk AgnieszkaA., Hiszpanie są zmęczeni, chcą cofnąć wskazówki zegara o godzinę. Uda się tym razem?, 21 sierpnia 2016 [dostęp 2016-08-23] .
↑ ^a ^b Namibia abandons winter time to boost business, www.xinhuanet.com, 30 marca 2018 [dostęp 2018-09-14] (ang.).
↑ Northern Cyprus Reintroduces DST. timeanddate.com, 2017-10-19. [dostęp 2017-10-29]. (ang.).

Linki zewnętrzne

[1] AgnieszkaA. Mazurczyk AgnieszkaA., Hiszpanie są zmęczeni, chcą cofnąć wskazówki zegara o godzinę. Uda się tym razem?, 21 sierpnia 2016 [dostęp 2016-08-23] .

[autonazwa1-2] Namibia abandons winter time to boost business, www.xinhuanet.com, 30 marca 2018 [dostęp 2018-09-14] (ang.).

[3] Northern Cyprus Reintroduces DST. timeanddate.com, 2017-10-19. [dostęp 2017-10-29]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

Jednostki czasu	czas Plancka attosekunda femtosekunda pikosekunda nanosekunda mikrosekunda milisekunda sekunda minuta kwadrans godzina dzień doba tydzień miesiąc kwartał rok dekada wiek tysiąclecie era eon
Wzorce czasu	TAI GPST UT UTC czas ziemski ziemski czas dynamiczny czas współrzędnych geocentrycznych barycentryczny czas dynamiczny czas gwiazdowy dynamiczny czas gwiazdowy czas gwiazdowy Greenwich czas słoneczny czas efemeryd
Pojęcia powiązane	strefa czasowa czas letni data juliańska juliańska data gwiazdowa więcej...

Obecne	-12:00 -11:00 -10:00 -09:30 -09:00 -08:00 -07:00 -06:00 -05:00 -04:00 -03:30 -03:00 -02:00 -01:00 UTC±00:00 +01:00 +02:00 +03:00 +03:30 +04:00 +04:30 +05:00 +05:30 +05:45 +06:00 +06:30 +07:00 +08:00 +09:00 +09:30 +10:00 +10:30 +11:00 +11:30 +12:00 +12:45 +13:00 +14:00
Letnie	-02:30 +13:45
Dawne	-00:44 -00:25 +00:20 +00:30 -04:30 +04:51 +07:20 +07:30 +08:30

Navigation

Strefa czasowa

Geneza i zasady podziału

Czas letni

Linia zmiany daty

Lista stref czasowych i terytoriów w nich leżących

Zobacz też

Przypisy

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie