Strefa osiedlenia

Strefa osiedlenia
Mapa pokazująca procent ludności żydowskiej w strefie osiedlenia ok. 1905 roku

Strefa osiedlenia (również granica osiedlenia, ros. черта оседлости – czerta osiedłosti[1]) – zachodnia część Imperium Rosyjskiego stanowiąca około 20% jego europejskiej części[2], istniejąca w latach 1791–1917, w której nakazywano zamieszkiwać społeczności żydowskiej, utworzona 23 grudnia 1791 roku na mocy ukazu carycy Katarzyny II.

W skład tej strefy wchodziły zachodnie gubernie rosyjskie, utworzone po rozbiorach Polski, także gubernie południowo-zachodnie nadczarnomorskie.

Historia

Strefę osiedlenia ustanowiła Katarzyna II ukazem z 23 grudnia 1791, pragnąc powstrzymać migrację polskich Żydów na ziemie rdzennie rosyjskie. Wszyscy Żydzi zostali tym samym wypędzeni z Rosji. Jakkolwiek nawet w tej strefie zabroniono im osiedlania się na wsi, to jednak już w 1810 car Aleksander I zezwolił na przebywanie bogatym żydowskim kupcom i wojskowym poza tą linią. W 1836 wytyczono granicę tej strefy. W 1882 car Aleksander III wprowadził Prawa majowe, które zabraniały osiedlania się Żydom na wsi i w miasteczkach poniżej 1000 mieszkańców. Na fali antysemityzmu w 1891 przeprowadzono wypędzenie ludności żydowskiej Sankt Petersburga i Moskwy do strefy osiedlenia. W latach 1881–1883 i 1903–1906 miała miejsce seria pogromów, organizowanych przez władze rosyjskie i wspierające je organizacje nacjonalistyczne (Czarna Sotnia). W ich wyniku nastąpiło załamanie struktur gmin żydowskich i wzrost antysemityzmu.

Po rewolucji lutowej Rząd Tymczasowy zniósł strefę osiedlenia dekretem o zniesieniu restrykcji wyznaniowych i etnicznych (ros. Об отмене вероисповедных и национальных ограничений) 2 kwietnia 1917.

Znaczenie

Tak niebywała koncentracja ludności żydowskiej na wyznaczonym terenie, przy jednoczesnym wstrzymaniu jej migracji na wieś, spowodowała wzrost antagonizmów narodowościowych i wyznaniowych w przeludnionych miasteczkach dawnej I Rzeczypospolitej. W naturalny sposób zrodziło to nędzę i poczucie trwałego zagrożenia, ponieważ kolejne fale migracji Żydów z guberni wschodnich tzw. Litwaków do Królestwa Polskiego (gdy Rosjanie zmniejszali strefę osiedlenia), powodowały wybuchy nieznanego przedtem antysemityzmu.

Terytoria strefy osiedlenia

1791

1794

Po II rozbiorze Polski ukaz z 23 czerwca 1794 dodawał nowe tereny:

1795

Po III rozbiorze Polski: gubernia wileńska, grodzieńska.

1805–1835

Gubernie litewskie, Kraj Południowo-zachodni, Białoruś bez terenów wiejskich, Mała Rosja bez terenów wiejskich, gubernia czernihowska, Nowa Rosja bez Mikołajowa i Sewastopola, gubernia kijowska bez Kijowa, Królestwo Polskie. Gubernie bałtyckie zamknięto przed napływem Żydów.

Zabroniono osiedlać się Żydom w terenach wiejskich, w odległości bliższej niż 50 km od zachodniej granicy Królestwa Polskiego.

1836

Miasta wyłączone ze strefy osiedlenia: Kijów (ukazem z 2 grudnia 1827), Mikołajów, Sewastopol, Jałta.

Przypisy

  1. ↑ strefa osiedlenia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-09-02].
  2. ↑ Rafał Żebrowski: Rocznica wydania ukazu o ustanowieniu „strefy osiedlenia” dla Żydów. 2016-01-07.

Media użyte na tej stronie

Map showing the percentage of Jews in the Pale of Settlement and Congress Poland, The Jewish Encyclopedia (1905).jpg
Map showing the percentage of Jews in the Pale of Settlement and Congress Poland (Original caption without the red line).
Citations
  1. YIVO Encyclopedia, "The Pale did not include the provinces of the Russian-controlled Congress Poland."
  2. JewishFamilySearch.com, "Congress Poland did not belong to the Pale of Settlement."
  3. Jewish Virtual Library, "Vistula Region (lands of Congress Poland) was not officially included within the Pale of Settlement."
  4. A.S. Lindemann (1997 book, page 61), "Technically, Congress Poland was not part of the Pale (a point not often understood), but most of the extensive territories to the east and south of Congress Poland, once ruled by Poland (Lithuania, Byelorussia, the Ukraine), were included in it." ISBN 0521795389