Strzępka

Strzępki kropidlaka czarnego

Mikroskopowe zdjęcie strzępek septowanych ze sprzążkami u twardnika japońskiego

Budowa strzępek
1 – ściana, 2 – septa, 3 – mitochondrium, 4 – wakuola, 5 – kryształek, 6 – rybosom, 7 – jądro komórkowe, 8 – retikulum endoplazmatyczne, 9 – kropla lipidu, 10 – błona komórkowa, 11 – struktura pęcherzykowa 12 – aparat Golgiego

Strzępki Pycnoporellus alboluteus

Strzępki grzybni rozrodczej

Strzępki (łac. hyphae) – nitkowate elementy, z których zbudowana jest grzybnia (plecha), czyli ciało grzybów. Strzępki mają postać nitkowatych, prostych lub pogiętych rurek wypełnionych cytoplazmą, w której znajdują się struktury komórkowe. Mogą składać się z komórek jednojądrowych lub wielojądrowych zwanych komórczakami^[1].

Budowa strzępek

U ogromnej większości grzybów ściana komórkowa zawiera chitynę, u nielicznych tylko grzybów niższych celulozę. W strzępkach grzybów brak plastydów, nie zawierają one skrobi, występuje natomiast glikogen, a często kropelki tłuszczu. Liczne są wakuole^[1]. Strzępki mogą zawierać barwniki. Pod tym względem dzieli się strzępki na^[2]:

• strzępki hialinowe – bezbarwne i przeźroczyste,
• strzępki niehialinowe – zabarwione od zawartych w nich barwników

Strzępki rosną na wierzchołku. Rosnąca część strzępki ma długość około 30 μm i nazywana bywa czasami strefą wydłużania. Długość całej strzępki natomiast jest nieokreślona, cechuje ją bowiem nieograniczony wzrost. Grubość strzępek wynosi od 1 do 30 μm, najczęściej 5-10 μm^[3].

Rodzaje strzępek

Pod względem budowy wyróżnia się następujące rodzaje strzępek^[4]:

• bezprzegrodowe, tzw. coenocytyczne. Są delikatne, bezbarwne i zazwyczaj występują u organizmów grzybopodobnych i grzybów środowisk wilgotnych, np. u lęgniowców i sprzężniaków. Czasami zdarzają się w strzępkach tych grzybów przegrody, jednak rozmieszczone są one nieregularnie, tylko w niektórych miejscach. Jeśli są, to powstały w wyniku uszkodzenia grzybni, lub oddzielają stare części grzybni od młodych.
• podzielone przegrodami, bez sprzążek. Występują u workowców i niektórych grzybów podstawkowych, np. z rzędu Uredinales.
• podzielone przegrodami, ze sprzążkami lub hakami. Tego typu strzępki występują u wielu grzybów podstawkowych.

O strzępkach podzielonych przegrodami mówi się, że są septowane, strzępki bez przegród to strzępki nieseptowane^[2].

Grubość strzępek

Pod względem grubości wyróżnia się^[5]:

• strzępki cienkościenne
• strzępki grubościenne
• strzępki pełne – w których ściany są tak grube, że zajmują całą grubość strzępki

Typy strzępek

Wyróżnia się następujące typy strzępek^[2]:

• strzępki generatywne (hyphae generativae) – strzępki żywe, początkowo o cienkich ścianach, z czasem grubościenne. Są mniej lub więcej rozgałęzione, ze sprzążkami lub bez. Z tego rodzaju strzępek powstają wszystkie struktury budujące owocnik, a więc obłocznia (hymenium) oraz strzępki łącznikowe i szkieletowe,
• strzępki łącznikowe (hyphae conjunctivae) – strzępki o grubych ścianach, występujące obok strzępek generatywnych^[6],
• strzępki szkieletowe, zwane też prymodialnymi (hyphae skeletal, hyphae promordiales) – strzępki pełne lub grubościenne, tzn. takie, u których ściana komórkowa zajmuje całą lub znaczną część poprzecznego przekroju. Nie posiadają poprzecznych przegród (czyli nie są septowane) ani sprzążek i nie rozgałęziają się. Są proste lub faliste, wyglądem przypominają włókna.

Systemy strzępkowe

W zależności od tego, które rodzaje strzępek budują owocnik grzyba, wyróżnia się 3 rodzaje systemów strzępkowych^[2]:

• monomityczny system strzępkowy (monomitic hyphal system) – gdy owocnik zbudowany jest wyłącznie ze strzępek generatywnych,
• dymityczny system strzępkowy (dimitic hyphal system) – gdy owocnik zbudowany jest z dwóch rodzajów strzępek: generatywnych i szkieletowych, lub generatywnych i łącznikowych,
• trymityczny system strzępkowy (trimitic hyphal system) – gdy owocnik zbudowany jest z wszystkich trzech rodzajów strzępek: generatywnych, łącznikowych i szkieletowych.

Tkanki strzępkowe

Strzępki często przeplatają się z sobą lub łączą, tworząc tzw. tkankę strzępkową. Wyróżnia się dwa jej zasadnicze rodzaje^[3][4]:

• plektenchyma złożona z luźno rozmieszczonych strzępek. Występuje np. w owocnikach grzybów z rzędów Agaricales, Poriales i Stereales.
• pseudoparenchyma złożona ze zbitych strzępek. Zbudowane z niej są:
  • skleroty (sklerocja) – twarde twory o różnym kształcie i wielkości, zwykle czarne na powierzchni, które mają za zadanie zachować formy życiowe grzyba w niesprzyjających warunkach (np. susza, mróz).
  • pseudoskleroty (pseudosklerocja) – zwarte skupienia strzępek obejmujące podłoże, np. glebę, kamienie, resztki owoców
  • sznury grzybniowe – wiązki równolegle ułożonych strzępek
  • ryzomorfy – zbite skupiska równolegle ułożonych i silnie połączonych strzępek służące do dostarczania powietrza, wody i substancji pokarmowych.
  • podkładki (stroma) – zwarte skupienie strzępek, na lub w którym tworzą się zarodniki lub owocniki. Czasami strzępki stromy obejmują zarówno tkankę gospodarza, jak i podłoże.

Funkcjonalne typy strzępek

Pod względem pełnionych funkcji wyróżnia się kilka rodzajów strzępek^[4][7]:

• przedgrzybnia (promycelium) – strzępka powstająca u niektórych gatunków podczas kiełkowania teliospor
• ssawki (haustorium) – wyspecjalizowane strzępki grzybów pasożytniczych
• strzępki infekcyjne – dokonująca infekcji strzępka grzybów pasożytniczych
• strzępki powietrzne – rozwijające się tylko na powierzchni podłoża, służące do oddychania i rozmnażania
• strzępki przetrwalnikowe – o pogrubionych ścianach, pełniące funkcję przetrwalników
• strzępki rostkowe lub kiełkowe – powstające podczas kiełkowania zarodników
• strzępki substratowe – wnikające do podłoża i pobierające z niego wodę i substancje pokarmowe

Wzrost strzępek

Strzępki wykazują zdolność kierunkowego wzrostu. Zawsze rosną w kierunku wyznaczonym przez położenia ciałka spitzenkörper znajdującego się na ich końcu^[8]. Szybkość wzrostu strzępek może dochodzić nawet do kilku centymetrów na dobę, ale czasami wynosi tylko kilka mm na rok^[9].

Przypisy