Strzelcy celni
| ||
| Historia | ||
| Państwo |  Polska | |
| Sformowanie | 1791 / 1830 | |
| Rozformowanie | 1795 / 1831 | |
| Działania zbrojne | ||
| Wojna polsko-rosyjska (1792) Insurekcja kościuszkowska (1794) Powstanie listopadowe (1830–1831) | ||
| Organizacja | ||
| Rodzaj wojsk | Piechota | |
| Skład | 1792: 7 regimentów 1830–31: 11 batalionów | |
Strzelcy celni – formacje piechoty polskiej sformowane w Wojsku Polskim przez Tadeusza Kościuszkę[1]. Oddziały te brały udział w działaniach wojennych w czasie wojny polsko-rosyjskiej (1792) w obronie Konstytucji 3 maja, insurekcji kościuszkowskiej (1794)[2][3], a także w trakcie powstania listopadowego (1830–1831).
Historia
Ideę utworzenia oddziałów strzelców celnych w Wojsku Polskim historycy wojskowości przypisują Tadeuszowi Kościuszce[1]. Podczas amerykańskiej wojny o niepodległość w latach 1775–1783 widział on skuteczność ochotniczych oddziałów myśliwych oraz farmerów uzbrojonych w broń myśliwską tak zwaną kentucky rifles, którzy zadawali nią duże straty wojskom brytyjskim. Strzelcy ci, ze względu na większą skuteczność broni myśliwskiej od ówczesnej broni wojskowej, mogli razić żołnierzy brytyjskich z dużej odległości jednocześnie sami pozostając poza zasięgiem ognia.
Decyzja stworzenia takich oddziałów w Wojsku Polskim zapadła według ustaleń sejmu 8 października 1789[4]. Projekt ich utworzenia opracował Tadeusz Kościuszko wzorując się amerykańskimi oddziałami Rangers[4]. Podobnie jak w Ameryce rekrutowano do nich myśliwych oraz leśniczych, a szczególnie Kurpiów, którzy słynęli w Rzeczypospolitej z umiejętności strzeleckich. Kościuszko napisał dla nich instrukcję ćwiczenia strzelców celnych wydaną przez Komisję Wojskową dnia 20 kwietnia 1791[5]. Według projektu naczelnika w skład każdej kompanii wchodziło 15 strzelców i jeden podoficer. Każdy regiment składał się natomiast z dwóch batalionów i liczył 120 strzelców i 8 podoficerów[5]. Do czerwca 1792 zostało wyszkolonych i uzbrojonych 7. regimentów piechoty, w sumie 896 strzelców.
Koncepcja nowych oddziałów wymusiła również stworzenie nowej broni strzeleckiej opartej na konstrukcji sztucera myśliwskiego. Na mocy ustawy sejmowej zapoczątkowano w I Rzeczypospolitej produkcję sztucerów z gwintowaną lufą tak zwanych sztucerów kozienickich. Zwolennikiem koncepcji, że to Tadeusz Kościuszko zainicjował produkcję sztucerów oraz ich zastosowanie w wojsku polskim, był między innymi historyk wojskowości Konstanty Górski, który w „Historii artylerii polskiej” napisał, że „Promotorem musiał być generał Tadeusz Kościuszko, a niewątpliwie oparł się przy tem na własnych doświadczeniach z wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych”[1]. Aby uzbroić nowe jednostki strzelców celnych 400 sztucerów sprowadzono z Prus, a pozostałe 500 sztuk były krajowej produkcji sztucerami kozienickimi. Jednostki te wzięły udział podczas wojny polsko-rosyjskiej (1792) w obronie Konstytucji 3 maja oraz w insurekcji kościuszkowskiej w 1794[2][3].
Powstanie listopadowe
Podobne jednostki piechoty utworzono podczas powstania listopadowego. Wielkością odpowiadały batalionom piechoty regularnej. Ich uzbrojenie stanowiła broń palna różnego pochodzenia, często myśliwska[6].
Formowały je w grudniu 1830 i styczniu 1831 poszczególne ziemie, województwa lub osoby prywatne. Dowódcami strzelców mianowano zazwyczaj starych oficerów, a szeregowi rekrutowali się z ochotników.
Oddziały te broniły przepraw na Wiśle (bataliony sandomierskie), prowadziły działania partyzanckie, a nawet uczestniczyły w dużych bitwach u boku regularnej armii (strzelcy podlascy pod Wawrem i Grochowem, Kurpie zaś pod Białołęką).
Bataliony strzelców celnych w powstaniu listopadowym
- Batalion Sandomierskich Strzelców Celnych – utworzony w grudniu 1830, dowodzony przez majora Eustachego Grothusa;
- 2 Batalion Strzelców Celnych Sandomierskich – utworzony 2 grudnia w Końskich, po śmierci dowódcy 18 kwietnia wszedł w skład batalionu Stefana Dembowskiego;
- 3 Batalion Strzelców Celnych majora Krzesimowskiego – utworzony w grudniu w województwie sandomierskim, po dostaniu się do niewoli dowódcy również połączony z batalionem Dembowskiego;
- 4 Batalion Strzelców Celnych Sandomierskich majora Dembowskiego – utworzony po 18 kwietnia z resztek w/w batalionów;
- 5 Batalion Wolnych Strzelców Mazowieckich podpułkownika Geritza – utworzony w grudniu;
- 6 Batalion Kurpiów – utworzony 15 grudnia i dowodzony przez pułkownika Antoniego Mieszkowskiego i majora Franciszka Kochanowskiego;
- 7 Batalion Strzelców Celnych Krakowskich – utworzony w styczniu 1831; dowodzony kolejno przez Franciszka Nowińskiego, Wiktora Kozłowskiego i Stanisława Gaszyńskiego;
- 8 Batalion Strzelców Korpusu Górniczego – utworzony w styczniu w województwach krakowskim i sandomierskim;
- 9 Batalion Strzelców Celnych Podlaskich – utworzony w Siedlcach w styczniu i dowodzony przez podpułkownika Michała Kuszella;
- 10 Batalion Strzelców Celnych Kaliskich – utworzony w styczniu i dowodzony przez kapitana Antoniego Kosińskiego;
- 11 Batalion Strzelców Celnych Mazowieckich kapitana Kożuchowskiego – utworzony w Łęczycy w marcu 1831.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c Konstanty Górski: Historya Artylerii Polskiej. Warszawa: 1902.
- ↑ a b Marian Maciejewski: Broń strzelecka wojsk polskich w latach 1717–1945. Szczecin: Glob, 1991, s. 20–23. ISBN 83-7007-066-3.
- ↑ a b Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: MON, 1987, s. 159. ISBN 83-11-07350-3.
- ↑ a b Stefan Bratkowski: Z czym do nieśmiertelności. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1979, s. 300-301. ISBN 83-216-0185-5.
- ↑ a b Konstanty Górski: Historya Piechoty Polskiej. Kraków: 1893.
- ↑ Wimmer 1978 ↓, s. 488.
Bibliografia
- Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie – Królestwo Polskie 1815-1830, reprint: Kurpisz Poznań 2003.
- Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od 1717 do 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
- Marian Kukiel: Zarys historii wojskowości w Polsce. London: Puls, 1993. ISBN 0-907587-99-2.
- Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||
Media użyte na tej stronie
Kongress Poland infantry sergeant
Autor: Anonymous plate, Licencja: CC BY 3.0
Sniper of Eustachy Grothus of Polish Army of November Uprising