Studia nad nauką i techniką

Studia nad nauką i techniką (pod wpływem języka angielskiego: studia nad nauką i technologią[a]), także społeczne studia nad nauką i techniką (lub społeczne studia nad nauką i technologią[a]), STS (od ang. science and technology studies albo science, technology and society) – nurt badań interdyscyplinarnych badający relacje między nauką, techniką a społeczeństwem, korzystający z metod badawczych socjologii, antropologii, filozofii i innych dziedzin[4].

Istotne organizacje międzynarodowe promujące ten nurt badań to EASST[5] (European Association for the Study of Science and Technology) oraz 4S[6] (Society for Social Studies of Science). Jedną z najważniejszych nagród w tym nurcie jest Nagroda Ludwika Flecka[7], przyznawana przez 4S. Ludwik Fleck jest uznawany za pioniera i patrona studiów nad nauką i techniką.

Przykładowe czasopisma naukowe publikujące artykuły w tym nurcie to „Social Studies of Science”, „Science Technology and Human Values” (oba po angielsku) lub „Avant” (po polsku).

Socjologia nauki proponowana przez Roberta Mertona[8] stawiała sobie cele zbliżone do STS, jednak nie analizowała wpływu czynników społecznych na treść twierdzeń naukowych. W ramach STS, między innymi pod wpływem prac Thomasa Kuhna oraz programu socjologii wiedzy rozwijanego przez szkołę edynburską, nie przyjęto tego rozgraniczenia[4]. Przykładami prac z zakresu nauk społecznych, niespełniających kryterium Mertona, są etnografie laboratorium, czyli uczestniczące badania jakościowe, realizowane przez Bruno Latoura i Steve'a Woolgara[9], Karin Knorr-Cetinę[10], Michaela Lyncha[11]. W tych badaniach opisywane były nie tylko realia codziennej pracy w laboratoriach, ale również ich wpływ na wiedzę naukową.

STS bywa łączone z konstruktywizmem społecznym, przez co niektóre z powyższych badań były krytykowane w trakcie sprawy Sokala.

Teoria aktora-sieci ma źródła we wspomnianych badaniach z zakresu STS; nadal bywa też często używana przez przedstawicieli tego nurtu.

Mimo różnic w założeniach teoretycznych[12] badacze STS często współpracują z przedstawicielami nauki ścisłych. Praktyczne zastosowania STS obejmują elementy nauki obywatelskiej (np. science shops), analizy społecznej percepcji ryzyka ekologicznego[13], analizy efektywności instytucji publicznych związanych z nauką[14]. Helga Nowotny, badaczka STS z ETH, była jedną z założycielek Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych.

Uwagi

  1. ↑ a b W tym kontekście tradycyjnym odpowiednikiem angielskiego słowa technology[1] jest „technika”[2] (nie zaś „technologia”[3]).

Przypisy

  1. ↑ Zbigniew Łucki. Proszę... nie mówmy "technologia" na technikę!. „Biuletyn Informacyjny Pracowników Akademii Górniczo-Hutniczej”. AGH. [dostęp 2015-03-15]. 
  2. ↑ Hasło technika w internetowym słowniku PWN.
  3. ↑ Hasło technologia w internetowym słowniku PWN.
  4. ↑ a b Sergio Sismondo, An Introduction to Science and Technology Studies, 2010, ISBN 978-1405187657.
  5. ↑ EASST Constitution, 2010.
  6. ↑ Statement of Purpose.
  7. ↑ Ludwik Fleck Prize. Fleck Prize 2018: Lundy Braun. 4sonline.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-09)].. Society for Social Studies of Science [dostęp 2018-02-05]
  8. ↑ Robert Merton, The sociology of science: Theoretical and empirical investigations, 1974.
  9. ↑ Bruno Latour, Steve Woolgar, Laboratory Life, 1986.
  10. ↑ Karin Knorr-Cetina, Manufacture of Knowledge, 1981.
  11. ↑ Michael Lynch, Art and artifact in laboratory science, 1985.
  12. ↑ Jay Labinger, Harry Collins, The one culture? A conversation about science, 2001.
  13. ↑ Agata Stasik, Ocena ryzyka i niepewności związanych z nowymi technologiami jako wyzwanie dla demokracji. Kontrowersje wokół wydobywania gazu łupkowego w Polsce., 2015.
  14. ↑ Wiebe Bijker, Roland Bal, Ruud Hendriks, The paradox of scientific authority, 2009.