Studyci

Święty Teodor Studyta

Sługa Boży metropolita Andrzej Szeptycki

Studyci (łac.: Monaci Studiti Ucraini, ukr.: Монахи Студитського Уставу) – jedna z modlitewnych wspólnot kościoła greckokatolickiego obrządku bizantyjsko-ukraińskiego.

Historia

Geneza zakonu

Początki zakonu sięgają działalności św. Teodora Studyty z Konstantynopola na przełomie VIII i IX wieku. Od X wieku działał na terenach dzisiejszej Ukrainy. Początkowo głównym jego centrum była Ławra Pieczerska w Kijowie.

Pod koniec średniowiecza, zakon znacznie ucierpiał wskutek najazdów Mongołów na Ruś. Po przywróceniu w 1700 komunii z Kościołem rzymskokatolickim, wiele wschodnich zwyczajów i tradycji monastycznych uległo zapomnieniu. W 1787 r. główny klasztor w Uniowie został zamknięty przez Austriaków.

Odrodzenie na przełomie XIX i XX wieku

Odrodzenie zakonu rozpoczęło się w XIX w. z połączenia dwóch modlitewnych wspólnot, których członkowie rekrutowali się z unitów. W 1901 metropolita Andrzej Szeptycki połączył te wspólnoty i osadził początkowo w Wólce koło Lwowa, następnie zaś w Skniłowie. W 1906 wspólnota przyjęła za podstawę życia wskazania dla mnichów opracowane przez Studiosa (V w.), uzupełnione i poprawione przez św. Teodora Studytę (759 – 826), zwane ustawem studyjskim, ponadto przez konferencję episkopatu greckokatolickiego we Lwowie zatwierdzone zostały dodatkowe, współczesne konstytucje wspólnoty. Zakon studycki ponownie rozkwitł w okresie międzywojennym w Polsce jako zakon przede wszystkim chłopski, do którego wstępowali prości ludzie, których nie chciano przyjąć do innych zakonów.

Represje

Wraz z zajęciem wschodnich terenów Polski przez Związek Radziecki w wyniku II wojny światowej, studytów pozbawiono majątku, następnie po zdelegalizowaniu Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego w 1946 rozpoczęły się represje. 80-letni archimandryta, o. Klemens (Kazimierz) Szeptycki (obecnie błogosławiony) został 1 maja 1951 zamęczony w obozie sowieckim we Włodzimierzu nad Klaźmą. Wielu zakonników skazano na wieloletnie więzienie lub zsyłkę. Skonfiskowano archiwa, klasztorne pamiątki i sprzęt sakralny, spalono bibliotekę. Z premedytacją zniszczono zabytkowy ikonostas z XVIII w. i zamalowano freski na ścianach cerkwi. By zatrzeć pamięć po studytach, zmieniono nawet nazwę wsi z Uniowa na Miżhirja. Z budynku klasztoru uniowskiego zrobiono początkowo przytułek dla inwalidów, potem dom wypoczynkowy, wreszcie azyl dla psychicznie chorych.

Zakon istniał jednak w podziemiu zachowując nieprzerwaną ciągłość przez cały okres sowieckiej okupacji. W 1965 studyci otrzymali ostateczną aprobatę papieską.

W czasie represji przedwojenni zakonnicy wprowadzali do zakonu młodych ludzi, którzy prowadząc życie zwykłych chłopów i robotników spotykali się potajemnie, odprawiali św. Liturgie i podtrzymywali tradycje studyckie. Działania te do lat osiemdziesiątych spotykały się z represjami władz sowieckich, które robiły wszystko, by zniszczyć i skompromitować kościół greckokatolicki, jako że był on ostoją ukraińskiej tożsamości i dążeń niepodległościowych.

Studyci odrodzili się w 1990. Odzyskali kompletnie zdewastowany klasztor w Uniowie, obecnie odremontowany dzięki pomocy płynącej od ukraińskiej diaspory i organizacji dobroczynnych na Zachodzie. Przejęli także klasztory we Lwowie i w Podkamieniu należące przed wojną do karmelitów i dominikanów.

Teraźniejszość

Obecnie z roku na rok przybywa młodych studytów. Zakon składa się niejako z trzech pokoleń – żyje jeszcze kilkunastu studytów, którzy do zakonu wstąpili przed 1939, jak np. o. Porfiriusz z Dory, znany jako spowiednik i egzorcysta. Średnie pokolenie to zakonnicy wyświęceni w okresie komunizmu, którzy za swoje powołanie mogli zapłacić długoletnim więzieniem. Młode pokolenie to często kilkunastoletni chłopcy przyjmowani do zakonu od 1990.

Większość studytów to prości ludzie, katolicy obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, wywodzący się podobnie jak przed wojną ze wsi. Po przyjęciu do zakonu spędzają oni życie na modlitwie i pracy – zajmują się rolnictwem, pracują przy odbudowie zniszczonych monastyrów, opiekują się dziećmi z klasztornego sierocińca itp. Większość mnichów to bracia, którzy nie otrzymują święceń kapłańskich. Tylko niektórzy po wstąpieniu do zakonu są wysyłani na studia (najczęściej na KUL, lecz również do Europy Zachodniej), a następnie otrzymują święcenia kapłańskie. Jako ojcowie wchodzą potem w skład „rady starszych”, która podejmuje najważniejsze dla ławry decyzje. Bieżące decyzje podejmuje przeor (ihumen). Obecnie ihumenem jest o. Benedykt, który zastąpił wyświęconego jeszcze w podziemiu o. Sebastiana, mającego opinię świątobliwego zakonnika i doskonałego administratora i zarządcy, dzięki któremu ławra uniowska zaczęła znów rozkwitać, na powrót stając się centrum wschodniego monastycyzmu.

Działalność

Studyci, oprócz pracy fizycznej, prowadzą działalność kaznodziejską, pedagogiczną i wydawniczą. Propagują także działalność ekumeniczną.

Uniów jest centrum tzw. ławry uniowskiej, czyli zespołu rozrzuconych po zachodniej Ukrainie klasztorów, które podlegają przeorowi (ihumenowi) i stojącemu ponad nim archimandrycie. Obecnie klasztory należące do uniowskiej ławry mieszczą się we Lwowie, Zarwanicy, Jaremczu, Dorze, Podkamieniu i Gródku Jagiellońskim. Inni studyci żyją także poza Ukrainą – we Włoszech i w Kanadzie. W sumie do zakonu należy obecnie około stu zakonników.

Klasztor uniowski, podobnie jak ongiś jest dziś ważnym ośrodkiem kultury sakralnej. W jego zbiorach znajduje się kilkaset ruskich ikon, z których najstarsze pochodzą z XIV w. Przy klasztorze we Lwowie działa jedno z ważniejszych wydawnictw katolickich na Ukrainie Swiczado, który ma na swoim koncie wydanie licznych dzieł dotyczących teologii, etyki, biblioznawstwa, historii Kościoła i prawa kanonicznego.

Ważną rolę w życiu monastyru pełni śpiew cerkiewny. Zakonnicy nie ograniczają się tu przy tym do śpiewania tradycyjnych ruskich pieśni, ale w poszukiwaniu własnych wschodnich korzeni chętnie sięgają do pradawnych chrześcijańskich hymnów rodem z Grecji i Bliskiego Wschodu.

Mimo że ongiś studyci byli zakonem raczej kontemplacyjnym, obecnie włączają się oni w życie społeczne. Klasztor we Lwowie aktywnie współpracuje ze środowiskiem akademickim, a szczególnie ze stowarzyszeniem katolickich studentów Obnowa. Ponadto przy klasztorze w Uniowie działa nieformalny sierociniec dla dzieci z okolicznych wsi. Rokrocznie do mieszczącego się w ukraińskich Karpatach klasztoru w Jaremczu trafiają na kolonie dzieci z parafii studytów we Lwowie, dzieci czarnobylskie lub po prostu dzieci z biednych rodzin. Wobec ciężkiej sytuacji gospodarczej na Ukrainie, zakon w miarę swych możliwości wspiera biedne rodziny materialnie, udzielając im pomocy finansowej i żywnościowej.

Archimandryta (Generał Zakonu), rezydował w Marino k. Rzymu w monasterze Studion do czasu niepodległości Ukrainy.

Z zakonu wywodził się m.in. kard. Josyf Slipyj, metropolita halicki, późniejszy arcybiskup większy lwowski, ówczesny zwierzchnik Ukraińskiej Cerkwi Greckokatolickiej. Studytą jest również kolejny, zmarły już, zwierzchnik tego Kościoła, kardynał Lubomyr Huzar, były arcybiskup większy kijowsko-halicki.

Zobacz też

• Studytki

Linki zewnętrzne

• św. Teodor Studyta Wskazania dla mnichów (Kindle Edition in Ukrainian)
• Студійське чернецтво – Strony Ławry Uniowskiej (ukr.)
• Artykuł o wschodnim monastycyzmie – Biuletyn Arkonii (33/1998)
• Biografia założyciela
• Mnisi o Regule Studyckiej – fragment książki Zakony w Polsce autorstwa Józefa Mareckiego OFMCap
• Śpiew liturgiczny mnichów studytów do pobrania w formacie MP3. grekat.stalwol.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-14)].