Sucha Beskidzka

Sucha Beskidzka

miasto i gmina
Widok ogólny od strony zachodniej
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	suski
Data założenia	1405
Prawa miejskie	1896
Burmistrz	Stanisław Lichosyt
Powierzchnia	27,65 km²
Wysokość	350 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	9088[1] 328,7 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 33
Kod pocztowy	34-200
Tablice rejestracyjne	KSU
Położenie na mapie powiatu suskiego Sucha Beskidzka
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Sucha Beskidzka
Położenie na mapie województwa małopolskiego Sucha Beskidzka
49°44′25″N 19°35′19″E/49,740278 19,588611
TERC (TERYT)	1215021
SIMC	0925287
Urząd miejski ul. Mickiewicza 19 34-200 Sucha Beskidzka
Strona internetowa
BIP

Sucha Beskidzka (do 1965 Sucha) – miasto w południowo-zachodniej części województwa małopolskiego, w powiecie suskim (siedziba starostwa).

W okresie II Rzeczypospolitej oraz w latach 1945–1975 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego, a od 1975 do 1998 do województwa bielskiego.

Położenie

Miasto położone jest w niewielkiej kotlinie na skraju Beskidu Makowskiego i Beskidu Małego, u ujścia rzeki Stryszawki do Skawy^[2].

Powierzchnia miasta wynosi 27,65 km² (2011)^[3], w tym:

• użytki rolne: 44%
• użytki leśne: 43%

Miasto stanowi 4% powierzchni powiatu.

Sąsiaduje z gminami: Maków Podhalański, Stryszawa, Zembrzyce

Zanieczyszczenie powietrza: Położenie geograficzne utrudnia wentylację miasta, przez co spowija je smog, szczególnie w sezonie grzewczym. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Sucha Beskidzka została sklasyfikowana jako siódme najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej^[4][5].

Historia

Miejscowość powstała na terenie ówczesnego księstwa oświęcimskiego^[6]. Początki zasiedlenia i zagospodarowania kotliny suskiej wiążą się z akcją kolonizacyjną książąt oświęcimskich. Wedle przekazów źródłowych, w 1405 r. Jan II, książę oświęcimski, wydał przywilej, w którym zezwalał niejakiemu Strzale na lokację w tym miejscu osady. Skąpe dokumenty źródłowe niewiele jednak mówią o najwcześniejszym okresie dziejów Suchej. Strzałowie pozostawali jej właścicielami prawdopodobnie przez kilkadziesiąt lat, następnie, w 2. poł. XV wieku Sucha przeszła w ręce Słupskich. W 1564 roku wraz z całymi księstwami oświęcimskim i zatorskim tereny te wcielono w granice Korony Królestwa Polskiego w województwie krakowskim w powiecie śląskim. Po unii lubelskiej w 1569 r. księstwo Oświęcimia i Zatora stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów w granicach, której pozostawało do I rozbioru Polski w 1772 r.^[6]

Państwo suskie

Zamek Komorowskich

W 1554 r. Stanisław Słupski sprzedał Suchą złotnikowi krakowskiemu Gaspare'owi Castiglione'iemu, który po uzyskaniu nobilitacji szlacheckiej przybrał od swojej posiadłości polskie nazwisko – Kasper Suski. Z osobą Kaspra Suskiego wiąże się budowa zamku, który miał stać się na kilkaset kolejnych lat głównym ośrodkiem administracyjnym, gospodarczym i kulturalnym okolicznych terenów. Doszło do tego za czasów kolejnych właścicieli Suchej, Komorowskich, którzy na początku XVII wieku skupiali w swych rękach znaczne obszary ziemskie w okolicach Suchej i na Żywiecczyźnie. Po ich podziale w 1608 r. zachodnia część trafiła w ręce Piotra Komorowskiego i aż do 1939 r. jako tzw. „państwo suskie” pozostawała w rękach prywatnych właścicieli, którymi, po Komorowskich, były inne znane polskie rody: Wielopolskich, Branickich i Tarnowskich.

XVII wiek był okresem szybkiego rozwoju dominium suskiego. Piotr Komorowski założył w Suchej parafię, a w latach 1613–1614 wybudował i bogato uposażył kościół. Również wiele starań poświęcił rozbudowie dawnego dworu obronnego Kaspra Suskiego, tworząc okazałą rezydencję magnacką. W tym okresie powstały w Suchej: huta szkła, młyn wodny, browar, suszarnia chmielu, gorzelnia, kuźnia żelaza i miedzi.

W latach 1693–1726 panią zamku suskiego była Anna Konstancja Wielopolska, która, będąc sprawną administratorką, przeprowadziła reformę administracyjną „państwa suskiego”. W XVIII wieku. Pod rządami Wielopolskich, na mocy przywilejów otrzymanych od króla polskiego, a następnie po 1772 r. od cesarza, Sucha przeobraziła się z osady typowo rolniczej w osadę targową. Przywileje te zezwalały na organizowanie jarmarków, dzięki którym Sucha stała się znanym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym Podbeskidzia.

W latach 1769–1772, Sucha i okolice stały się terenem wzmożonych działań wojennych wojsk konfederatów barskich z wojskami rosyjskimi. Pod koniec XVIII wieku Sucha liczyła około 3 tys. mieszkańców.

Zabór austriacki

Rynek około 1913

W ostatnich latach panowania Wielopolskich rozbudowano i zmodernizowano hutę żelaza – tzw. „Kuźnice Suskie”, znajdujące się w centrum osady. W 1843 r. dobra suskie wykupili od Wielopolskich Braniccy herbu Korczak. Lata 40. XIX wieku były dla mieszkańców Suchej jednym z najcięższych okresów w historii. Obfitowały bowiem w powodzie i epidemie, które stały się główną przyczyną klęsk i nieurodzajów.

Do około 1880 r. w Suchej działały huty żelaza. W latach 80. XIX wieku, po uruchomieniu tzw. kolei transwersalnej, wiodącej z Żywca przez Nowy Sącz do Husiatyna, Sucha stała się ważnym węzłem kolejowym w miejscu odgałęzienia się trasy do Krakowa. Wówczas właścicielami miejscowości byli już Braniccy, z których nazwiskiem wiąże się powstanie wspaniałego zbioru biblioteczno-muzealnego na zamku, w swoim czasie jednej z największych bibliotek prywatnych na ziemiach polskich. Zbiory te podczas II wojny światowej uległy częściowo zniszczeniu, reszta uległa rozproszeniu.

Ostatnie ćwierćwiecze XIX wieku można nazwać okresem ożywienia gospodarczego. Rozbudowano suski browar, a w 1883 r. otwarto linię kolejową Sucha – Żywiec, a rok później linię Kraków – Sucha – Nowy Sącz. Sucha stała się ważnym węzłem kolejowym, a kolej, poza rolnictwem, była jednym z głównych źródeł utrzymania mieszkańców. W 1886 r. powstał tartak, przy którym założono straż ogniową. Ukoronowaniem tego okresu było nadanie Suchej w 1896 r. praw miejskich. W latach 1895–1907 wzniesiono nowy kościół, a w 1911 r. otwarto Bank Spółdzielczy.

II RP

Widok ogólny w 1932

Tablica pamiątkowa ku czci Marszałka Piłsudskiego

W czasach dwudziestolecia międzywojennego Sucha kilkakrotnie zmieniała swą przynależność administracyjną, wchodząc kolejno w skład powiatów: żywieckiego, makowskiego i ponownie żywieckiego. W 1922 r. dobra suskie drogą wiana przeszły na Tarnowskich. Właścicielem zamku był hrabia Juliusz Tarnowski, syn Anny z Branickich Tarnowskiej. Przed I wojną światową, a także w okresie powojennym, w Suchej rozwijały się instytucje kulturalno-oświatowe. Działały: Towarzystwo Oświaty Ludowej, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Szkoły Ludowej, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży (Żeńskiej i Męskiej) oraz harcerstwo. W latach trzydziestych najwięcej osób zatrudniały: węzeł PKP, tartak, browar, fabryki Rudolfa Edwarda Fortunów – „Robot” (200 osób) i „Walor”. W 1939 r. w Suchej mieszkało około 6200 osób.

II wojna światowa

3 września 1939 r. do Suchej, od strony Żywca, wkroczyły wojska hitlerowskie. Miasto zostało wcielone do Rzeszy jako miejscowość graniczna, ponieważ sąsiedni Maków Podhalański znajdował się już w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Wojna przyniosła zagładę około 500-osobowej społeczności żydowskiej zamieszkującej Suchą. Miasto zostało wyzwolone 23 stycznia 1945 roku przez oddziały 28 armii 4 Frontu Ukraińskiego (na cmentarzu wojskowym znajdują się mogiły 736 radzieckich żołnierzy poległych przy wyzwalaniu miasta)^[7].

PRL

W latach powojennych miasto zdecydowanie zmieniło oblicze. Powstał stadion sportowy, a później osiedle mieszkaniowe Na Stawach, które wraz z wybudowanym jako pierwszym osiedlem Beskidzkim, stanowi największe skupisko mieszkalne w Suchej. Obok budownictwa komunalnego i spółdzielczego prężnie rozwijało się budownictwo indywidualne. Rozwinęły się nowe gałęzie przemysłu. Powstała Babiogórska Fabryka Mebli, Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego, Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego, GS Samopomoc Chłopska. Powstała sieć szkół podstawowych, zawodowych i średnich.

W latach 1956–1975 istniał powiat suski. 27 listopada 1965 r. do tradycyjnej, dawnej nazwy miasta, dodano oficjalnie drugi człon – Beskidzka – jednoznacznie identyfikujący jego położenie^[8]. W wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1975 r. miasto zostało włączone do nowo utworzonego województwa bielskiego. W 1983 roku zakończono budowę szpitala rejonowego, wokół którego powstało nowe osiedle mieszkaniowe. Również we współczesnym wyglądzie miasta zachodzą zasadnicze zmiany. Przykładem może być powstały w centrum, na terenie po zamkniętym tartaku i bazie PKS-u, nowoczesny pasaż handlowo-usługowy. 1 stycznia 1999 r. przywrócono powiat suski – zgodnie z tradycjami historyczno-kulturowymi – w województwie małopolskim.

Turystyka i miejsca warte zwiedzenia

Karczma „Rzym”

Oranżeria

• renesansowy zamek suski przy ul. Zamkowej 1, zwany „Małym Wawelem” (obecnie siedziba Miejskiego Ośrodka Kultury i Muzeum Miejskiego oraz hotel i restauracja „Kasper Suski”),
• barokowy park zamkowy w stylu francuskim z ok. 1708,
• neogotycka oranżeria z II poł. XIX w. w parku zamkowym,
• drewniana karczma „Rzym” z XVIII w. na rynku,
• Muzeum Ziemi Suskiej przy ul. Batalionów Chłopskich 22, „Domek Ogrodnika” (zamieszkały niegdyś przez zamkowego ogrodnika),
• budynek stacyjny, powstały w latach 1881–1882, z typową dla galicyjskich kolei architekturą,
• trzy drewniane dworki oficjalistów z lat 80. XIX w. przy ulicy Mickiewicza 36,38 i 40,
• drewniany dom-zajazd z 1825 roku przy ul. Role 182 oraz inny drewniany dom z przełomu XIX i XX w. przy ul. Mickiewicza 68,
• murowany budynek browaru dworskiego z ok. 1800 r. przy ul. Mickiewicza 32,
• kamienice przy suskim rynku z XIX w.,
• mini skansen taboru kolejowego (filia skansenu w Chabówce) – dwa parowozy: normalnotorowy z 1909 r. i wąskotorowy z 1919 r., parowozownia z 1886 r.,
• ścieżka przyrodniczo-leśna „Jasień”,
• grób konfederatów barskich,
• wiąz Sobieskiego.

Budowle sakralne

Stary kościół dawnego klasztoru kanoników regularnych (1613/14)

• zespół klasztoru kanoników regularnych: kościół manierystyczno-barokowy z 1613–14, budynek klasztoru (obecnie plebania), trzy kaplice z XVII wieku oraz kaplica cmentarna z 1910 r., drewniany spichlerz z XVIII / XIX w. powyżej plebanii^[9],
• kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, neogotycki z początku XX w. zbudowany według projektu Teodora Talowskiego,
• mogiła konfederatów barskich znajdująca się koło kościoła, rozstrzelanych w 1771 r. przez Moskali,
• kaplica pod wezwaniem św. Brata Alberta z 1983 r. w dzielnicy Błądzonka^[10],
• Kaplica Konfederatów Barskich na górze Jasień z II połowy XVIII w.,
• figury i kapliczki przydrożne, między innymi dwie figury św. Jana Nepomucena z 1779 r. oraz 1795 r. przy kościele neogotyckim, św. Antoni z 1728 r., Chrystus Frasobliwy z 1743 r., św. Wawrzyniec z 1838 r.,
• XIX w. pomniki na cmentarzu parafialnym założonym w 1836 r.

Turystyka aktywna

W 1906 r. Hugo Zapałowicz wyznaczył pierwszy polski szlak turystyczny w Beskidach Zachodnich – z Suchej przez Magurkę do Zawoi^[11].

Miasto jest punktem wyjścia następujących szlaków turystycznych w Beskid Mały, Beskid Makowski, Beskid Żywiecki:

Sucha Beskidzka Dworzec PKP – Przełęcz Przysłop – Zawoja Centrum,

Sucha Beskidzka Dworzec PKP – Zawoja Przysłop – Zawoja Dolna,

Sucha Beskidzka Dworzec PKP – Lipska Góra – Przełęcz Lipie – Cyrchel – Kozie Skały – Krzeszów – Smrekowica – Gibasy – Kocierz,

Sucha Beskidzka dworzec PKS – Mioduszyna – Maków Podhalański.

W mieście wytyczono ponadto 6 tras rowerowych:

• Trasa nr 1 – kolor żółty spod zamku suskiego w kierunku Zembrzyc i dalej na górę Jasień,
• Trasa nr 2 – kolor niebieski do 1700 m identyczna z trasą nr 1, rozszerzona o przejazd przez osiedle Koźle oraz dzielnicę Błądzonka i do zamku,
• Trasa nr 3 – kolor pomarańczowy trasa ul. Zamkowa, Rynek, ul. Kościelna, ul. Szpitalna/ul. 3-go Maja, „Pod Modrzewie”, os. Podksięże, wjazd na teren wsi Przysłop, os. Bielasy, os. Polana, wjazd na teren wsi Grzechynia: Za Wodą, Zarąbki, wjazd na teren miasta Sucha Beskidzka osiedle Sumerówka, docieramy do ul. Nad Skawą i dalej ul. Piłsudskiego przez Rynek, ul. Zamkowa,
• Trasa nr 4 – kolor zielony pokrywa się z trasą nr 3 z tym, że dojeżdżamy do placu przed klasztorem Karmelitów Bosych w Zawoi,
• Trasa nr 5 – kolor bordowy przebiega, tj. trasa nr 4, rozszerzona jest o osiedle Hucisko w Stryszawie, do Suchej wracamy drogą wojewódzkiej nr 946, ul. Role, ul. Mickiewicza, ul. Zamkowa,
• Trasa nr 6 – kolor granatowy wiedzie ul. Zamkową, Rynek, ul. Juliusza hr. Tarnowskiego, ul. Batalionów Chłopskich i ul. Błądzonka, przełęcz Lipie, pomiędzy Lipską Górą i Głuszkową Górą, osiedle Błachutówka, stryszawskie osiedla Krupniaki i Gałuszki, most w Stryszawie oraz przejazd kolejowy, droga wojewódzka nr 946, powrót do Suchej Beskidzkiej ul. Role, ul. Mickiewicza, ul. Zamkowa.

Miasto posiada bazę hotelową: Hotel Monttis, Hotel Kasper Suski, Szkolne Schronisko Młodzieżowe.

Sport

• Stadion Sportowy MKS „Babia Góra” przy ul. Mickiewicza, pojemność stadionu 700 siedzących (w tym 450 krzesełek) i ok. 1000 stojących, na kompleks składają się: boisko piłkarskie, główna płyta, płyta treningowa, płyta asfaltowa do gry w piłkę ręczną, bieżnie oraz rzutnie dyskiem, kulą, skocznie w dal i do skoku wzwyż, kort tenisowy, trzy domki fińskie oraz zabudowania gospodarcze z miejscem na magazyny, szatnie z natryskiem,
• Kompleks sportowy „Orlik” przy ul. płk. T. Semika,
• Kryta pływalnia przy ul. Zielonej 1,
• Wyciąg narciarski orczykowy „Zasypna” przy ul. Zasypnica 275, długość 130 m.,różnica poziomów 42 m, sztucznie naśnieżany i oświetlony - nieczynny,
• Lodowisko sezonowe „Biały Orlik” przy ul. płk. T. Semika,
• Miejska Wypożyczalnia Rowerów z czterema punktami wypożyczeń: ul. Wadowicka 4, ul. Zamkowa 1, ul. Mickiewicza 19, ul. Zielona 1, ul. Role 133,
• Miejski Klub Sportowy „Babia Góra” – piłkarski i narciarski klub sportowy – rok założenia 1918 r., barwy klubu niebiesko-czerwone, największym sukcesem był awans do IV ligi w sezonie 2000/01,
• Łucznicze Towarzystwo Sportowe „Zamek Suski”,
• UKS Broncos Sucha Beskidzka – zespół futbolu amerykańskiego,
• Beskidzki Klub Seido Karate,
• Klub Nordic Walkerów „Kijanki”.

Imprezy, zawody

• Podbabiogórskie spotkania podróżnicze,
• Otwarty turniej szachowy Ziemi Suskiej,
• 1–5 maja – Suska Majówka – blok imprez, w tym m.in.: Konkurs Wiedzy Historycznej „Ocalić od zapomnienia”, XIV Turniej Łuczniczy Robin Hooda, XXI Rajd Rowerowy Ziemi Suskiej, Koncert w „Małej Zbrojowni”
• Wystawa ogrodnicza – maj,
• 21–22 czerwca – Dni Ziemi Suskiej – powitanie lata,
• Suskie spotkania z folklorem,
• Plener artystyczny – Letnia Szkoła Malowania,
• Międzynarodowy Wyścig Kolarski „Memoriał Henryka Łasaka”,
• Mały Wyścig „Memoriał Henryka Łasaka”,
• Cinema Castello – Letnia akademia filmowa – sierpień,
• Dni Muzyki na zamku,
• Rajd „Podbabiogórskie Miasta”
• ponadto szereg wystaw plastycznych w Miejskiej Galerii Sztuki, warsztaty rzeźbiarskie oraz malarskie, zawody łucznicze oraz w strzelaniu z broni i inne.

Transport

Dworzec kolejowy w Suchej Beskidzkiej

Transport drogowy

• droga krajowa nr 28 Zator – Wadowice – Sucha Beskidzka – Limanowa – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Przemyśl – Medyka – granica państwa
• droga wojewódzka nr 946 Żywiec – Łękawica – Okrajnik – Las – Kuków – Lachowice – Stryszawa – Sucha Beskidzka

Transport kolejowy

Przez miasto przechodzą dwie linie kolejowe: 97 Skawina – Żywiec oraz 98 Sucha Beskidzka – Chabówka. Sucha Beskidzka jest węzłem kolejowym, z którego odchodzą pociągi do Krakowa, Zakopanego i Żywca. Wcześniej również do Wadowic, jednak w latach 1988–1992 odcinek Skawce – Wadowice został zlikwidowany, w związku z budową zbiornika Świnna Poręba.

Transport lotniczy

4 października 2012 r. otwarto sanitarne lądowisko przy ul. Szpitalnej. Około 13 km na południowy wschód od miasta znajduje się prywatne lądowisko Blachdom Plus Maków Podhalański.

Najbliższe porty lotnicze:

• Port lotniczy Kraków-Balice – ok. 60 km
• Port lotniczy Katowice-Pyrzowice – ok. 120 km

Gospodarka

W mieście znajdują się zakłady przemysłu elektronicznego, meblarskiego, spożywczego^[12]. W Suchej mieści się Szpital Rejonowy im. dr. Jana Gawlika^[13] oraz Klinika Stomatologiczna^[14].

Edukacja

• Niepubliczne Przedszkole „Lobus” z Oddziałem Integracyjnym i Oddziałami Specjalnymi, ul. Billy Wildera 14,
• Przedszkole Niepubliczne „Klub Malucha”, ul. Role 89,
• Przedszkole Niepubliczne „Bajkowe Ranczo”, ul. Batalionów Chłopskich 260,
• Miejskie Przedszkole Samorządowe, ul. Mickiewicza 23,
• Miejska Świetlica Profilaktyczna, ul. Handlowa 2^[15],
• Szkoła Podstawowa Nr 1, ul. płk Semika 3,
• Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Władysława Broniewskiego, ul. Zasypnicka 1,
• Filia Szkoły Podstawowej Nr 2 w Suchej Beskidzkiej, ul. Błądzonka 73,
• Gimnazjum im. Jana Pawła II, ul. płk Semika 3,
• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Marii Skłodowskiej-Curie, ul. płk Semika 1,
• Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych, ul. płk Semika 1,
• Zespół Szkół im. Walerego Goetla, ul. Kościelna 5,
• Zespół Szkół im. Wincentego Witosa, ul. Spółdzielców 1,
• Niepubliczne Medyczne Studium Zawodowe w Suchej Beskidzkiej Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Katowicach, Rynek 16,
• Beskidzka Szkoła Zawodowa, ul. Kościelna 5,
• Europejskie Centrum Kształcenia Ustawicznego Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, ul. Spółdzielców 1,
• Szkoła Muzyczna I stopnia, ul. płk. Semika 3,
• Wyższa Szkoła Turystyki i Ekologii, ul. Zamkowa 1^[16]

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Sucha Beskidzka (Sala Królestwa ul. Zamkowa 31)^[17]

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004 r.^[18]:

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Suchej Beskidzkiej w 2014 roku^[19].

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Frombork
• Jászberény
• Ceriale ^[20]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona Muzeum Miejskiego w Suchej Beskidzkiej
• Dom modlitwy w Suchej Beskidzkiej
• Sucha, wieś i dobra, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 526 .
• Archiwalne widoki i publikacje o miejscowości w bibliotece Polona