Sudół Dominikański

Sudół Dominikański
Rozrywka
Ilustracja
Sudół Dominikański na Prądniku Czerwonym
Kontynent

Europa

Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Potok III rzędu
Długość9,3 km
Powierzchnia zlewni

16,4 km²

Ident. PRNG

133328

Źródło
MiejsceBosutów
Wysokość

258 m n.p.m.

Współrzędne

50°07′27″N 19°59′08″E/50,124167 19,985556

Ujście
Recypient

Białucha

MiejsceKraków
Wysokość

207 m n.p.m.

Współrzędne

50°04′24″N 19°57′55″E/50,073333 19,965278

Sudół Dominikański[a] także Rozrywka (dawniej Suchydół Dominikański[3]) – potok o długości ok. 9,3 km w województwie małopolskim. Lewy dopływ Białuchy[4].

Przebieg

Sudół Dominikański wraz ze starym korytem i przebiegiem podziemnego kolektora

Źródło znajduje się w Bosutowie[5]. Dalej potok płynie przez Węgrzce, Dziekanowice, Batowice, pod torami linii kolejowych nr 8 i 95 . Następnie przepływa przez osiedla Mistrzejowice i Prądnik Czerwony, tam dociera do Żabiego Młyna, gdzie dawniej łączył się jako lewy dopływ z wodami Młynówki Olszeckiej zwanej Młynówką Dominikańską, stanowiącej północne ramię Białuchy[3][6][7][8]. Po zasypaniu Młynówki w latach 70. XX wieku[5] płynie dalej jej dawnym korytem do połączenia z głównym korytem Białuchy. W okolicach starej rzeźni przy ulicy Olszeckiej i Lublańskiej potok znika w betonowym kolektorze, pokonując w nim tereny Olszy i wypływa dopiero tuż przed ujściem do Prądnika w rejonie ul. Olszyny.

Długość całkowita potoku wynosi ok. 9,3 km (z czego 6,3 km w granicach Krakowa), powierzchnia zlewni to 16,4 km²[9]. Szerokość koryta potoku waha się od ok. 1 m do ok. 2 m[5].

Zagospodarowanie

W XXI wieku jakość wód potoku waha się od I do V klasy jakości z uwagi na odprowadzane do nich w wielu miejscach ścieki[10][11][12], nie spełnia norm do zaopatrzenia ludności w celach spożywczych, do bytowania zarówno dla ryb łososiowatych jak i karpiowatych a także wymagań dla kąpielisk[13].

Na terenie miasta Krakowa tereny zielone znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie potoku wykorzystywane są na cele rekreacji mieszkańców[14].

Na lewym brzegu w dzielnicy Mistrzejowice znajdują się ogródki działkowe (osiedle Złotego Wieku). Pomiędzy Sudołem a ulicą Rozrywka został w 2019 roku utworzony Park Reduta o powierzchni 7,8 ha. Z parku lewym brzegiem potoku, w stronę fortu Batowice, poprowadzono ścieżkę edukacyjną dla najmłodszych „Drugie życie drzew”[15][16].

W bezpośrednim sąsiedztwie potoku przy ulicy Naczelnej w Krakowie w 2021 roku otwarto park miejski Ogród nad Sudołem o powierzchni 1,3 ha. Planowana jest w tej okolicy budowa tzw. parku rzecznego w okolicach ulic Strzelców i Rozrywka[17][18].

Od nazwy potoku pochodzi nazwa fortu pancernego pomocniczego 47 ½ „Sudół”, wchodzącego w skład Twierdzy Kraków, a leżącego na wzgórzu nad doliną potoku na Prądniku Czerwonym (przy ulicy Powstańców).

Od drugiej nazwy potoku pochodzi nazwa ulicy Rozrywka na Prądniku Czerwonym.

Zagrożenie powodziowe, regulacja

Niegdyś Sudół Dominikański płynął od ulicy Lublańskiej, przez Olszę wzdłuż ulic Młyńska Boczna i Pilotów. W obliczu budowy dużych osiedli mieszkaniowych na terenie Olszy II postanowiono na tym odcinku potok schować pod ziemią. Stare koryto wciąż znajduje się w okolicy stacji benzynowej koło estakady im. gen. pil. Mateusza Iżyckiego wybudowanej w 2007 roku.

W 2004 roku[19] zaplanowano w ramach Programu Małej Retencji Województwa Małopolskiego budowę suchego zbiornika retencyjnego na Sudole Dominikańskim w Węgrzcach o pojemności 135 tys. m³, poprzez budowę zapory o wysokości 8 m i długości 240 m, w 1 grupie kolejności realizacji jako najbardziej efektywny w Krakowie[20]. Prace nad jego budową rozpoczęto wiele lat później, wraz z budową północnej obwodnicy Krakowa (drogi ekspresowej S52), która przebiega nad zbiornikiem w formie obiektu mostowego[2].

W 2007 roku przeprowadzono prace porządkowe w korycie potoku. W rejonie ul. Strzelców oraz Naczelnej sztucznie wytyczono koryto, likwidując naturalne meandry, wyłożono dno oraz brzeg betonowymi płytami[21]. Potok stracił swój urok, a ptaki wodne miejsce gniazdowania. Dzięki tym pracom wzrósł jednak poziom ochrony przeciwpowodziowej dla obszaru osiedla Prądnik Czerwony. Nie uchroniło to jednak rejonu od kolejnych podtopień, wynikających z małej przepustowości kolektora i przepustów[22][23]. W czerwcu 2010 roku w wyniku wylewu potoku spowodowanego obfitymi opadami zalaniu uległy rejony ulic Dobrego Pasterza, Majora i Łepkowskiego[24][25][26][27].

Galeria

  • Ujście Sudołu Dominikańskiego do Białuchy w rejonie ul. Olszyny

    Ujście Sudołu Dominikańskiego do Białuchy w rejonie ul. Olszyny

  • Bieg Sudołu Dominikańskiego w rejonie ul. Olszeckiej na Prądniku Czerwonym i wlot do kolektora, którym potok pokonuje obszar Olszy do ujścia do Białuchy

    Bieg Sudołu Dominikańskiego w rejonie ul. Olszeckiej na Prądniku Czerwonym i wlot do kolektora, którym potok pokonuje obszar Olszy do ujścia do Białuchy

  • Sudół Dominikański na Prądniku Czerwonym w rejonie między ul. Strzelców i Sudolską i trasa spacerowa prowadząca wzdłuż potoku

    Sudół Dominikański na Prądniku Czerwonym w rejonie między ul. Strzelców i Sudolską i trasa spacerowa prowadząca wzdłuż potoku

Uwagi

  1. ↑ Funkcjonuje także wariant Sudoł Dominikański[1][2].

Przypisy

  1. ↑ Encyklopedia Krakowa, Antoni Henryk Stachowski (red.), Elżbieta Adamczyk, Warszawa-Kraków: PWN, 2000, ISBN 83-01-13325-2, OCLC 830213257 (pol.).
  2. ↑ a b Budowa suchego zbiornika na cieku Sudoł Dominikański w km 6+400 w m. Węgrzce gm. Zielonki powiat krakowski województwo małopolskie (pol.). W: Postępowania przetargowe [on-line]. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, 2022-06-03. [dostęp 2022-07-30].
  3. ↑ a b Jacek Laberschek: Kraków i okolice w drugiej połowie XVI w.. W: Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Henryk Rutkowski (red.). T. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy. Warszawa: Instytut Historii PAN, Neriton, 2008, s. 145. ISBN 978-83-7543-071-4. OCLC 643333540. [dostęp 2021-09-27]. (pol.)
  4. ↑ Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka, B. Głowacka, J. Hołdakowska, E. Sawicka: Wykaz nazw wód płynących. oprac. red. Izabella Krauze-Tomczyk, Jerzy Ostrowski. T. I: Hydronimy. Cz. 1: Wody płynące, źródła, wodospady. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006, s. 280, seria: Nazewnictwo geograficzne Polski. ISBN 83-239-9607-5. OCLC 839068874. [dostęp 2022-07-31]. (pol. • ang.)
  5. ↑ a b c Urszula Nowacka-Rejzner. Małe rzeki i potoki, jako wartość zagrożona i zagrożenie w przestrzeni miejskiej. Na przykładzie potoku Sudół Dominikański w Krakowie. „Czasopismo techniczne”. z. 17, Architektura z. 6-A, 2011. Wyd. Politechniki Krakowiskiej. ISSN 1897-6271. OCLC 751105012 (pol.). [dostęp 2021-09-27]. 
  6. ↑ Klemens Bąkowski, Dawne kierunki rzek pod Krakowem, „Rocznik Krakowski”, t. 5, Kraków: Czcionkami drukarni "Czasu", 1902, s. 33 [dostęp 2021-09-27] (pol.).
  7. ↑ Konrad Myślik: Sudół Dominikański (pol.). W: Kraków dla początkujących i zaawansowanych [on-line]. Radio Kraków, 2017-07-07. [dostęp 2022-07-31].
  8. ↑ Konrad Myślik: Młynówka Dominikańska (pol.). W: Kraków dla początkujących i zaawansowanych [on-line]. Radio Kraków, 2017-09-03. [dostęp 2022-07-31].
  9. ↑ Koncepcja odwodnienia i poprawy bezpieczeństwa powodziowego Miasta Krakowa. Etap I, Urząd Miasta Krakowa, Kraków 2011, s. 49, 61 [dostęp 2021-09-27] (pol.).
  10. ↑ Monika Gołosz, Ocena jakości wód potoku Sudół Dominikański na podstawie wartości wybranych wskaźników fizykochemicznych, Jolanta Kochana, Mirosława Kot, praca magisterska, Wydział Chemii UJ, 27 czerwca 2016 (pol.).
  11. ↑ Włodzimierz Kanownik, Włodzimierz Rajda. Źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych w zlewni potoku Sudół Dominikański. „Acta Scientiarum Polonorum. Formatio Circumiectus”. 7 (2), s. 3–14, 2008. Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. ISSN 1644-0765. OCLC 973039488 (pol.). [dostęp 2021-09-27]. 
  12. ↑ Mirosława Kot, Monika Gołosz, Elżbieta Grzyb, Paweł Miśkowiec. Ocena jakości wód Sudołu Dominikańskiego na podstawie wybranych parametrów fizykochemicznych. „Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Prof. Władysława Szafera”. 27, s. 131-146, 2017. Józef Partyka – redaktor naczelny. Ojców: Ojcowski Park Narodowy. ISSN 0867-0196. OCLC 68737619 (pol.). [dostęp 2022-08-07]. 
  13. ↑ Włodzimierz Kanownik, Tomasz Kowalik, Andrzej Bogdał, Krzysztof Ostrowski, Włodzimierz Rajda: Jakość i walory użytkowe wód odpływających ze zlewni zbiorników małej retencji planowanych w rejonie Krakowa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, 2011, s. 21-28. ISBN 978-83-60633-63-2. OCLC 857908413. [dostęp 2022-08-07]. (pol.)
  14. ↑ Uchwała Nr LXXXII/1076/09 Rady Miasta Krakowa z dnia 7 października 2009 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru "Sudół Dominikański" (pol.). Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, 2009-10-27. [dostęp 2021-09-27].
  15. ↑ Spacerownik Odkrywców Przyrody. Kraków: Centrum Edukacji Ekologicznej „Symbioza” Zarządu Zieleni Miejskiej w Krakowie, s. 3-4. [dostęp 2022-07-31]. (pol.)
  16. ↑ Ścieżka edukacyjna „Drugie Życie Drzew” – Sudół Dominikański k. Parku Reduta (pol.). W: Krakowskie Brzdące [on-line]. 2022-05-13. [dostęp 2022-07-31].
  17. ↑ Kierunki rozwoju i zarządzania terenami zieleni w Krakowie na lata 2017-2030, Wydział Kształtowania Środowiska Urzędu Miasta Krakowa, 5 kwietnia 2017, s. 31 [dostęp 2021-09-27] (pol.).
  18. ↑ Kierunki rozwoju i zarządzania terenami zieleni w Krakowie na lata 2019-2030, Wydział Kształtowania Środowiska Urzędu Miasta Krakowa, 9 września 2019, s. 36 [dostęp 2021-09-27] (pol.).
  19. ↑ Uchwała Nr XXV/344/04 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 25 października 2004 r. w sprawie przyjęcia Programu Małej Retencji Województwa Małopolskiego (pol.). Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, 2004-10-25. [dostęp 2013-06-26].
  20. ↑ Program Małej Retencji Województwa Małopolskiego, Województwo małopolskie, 25 października 2004, s. 23, 25, 33, 37, 39 (pol.).
  21. ↑ Dariusz Młyński, Andrzej Wałęga, Katarzyna Wachulec. Ocena wpływu antropopresji na wybrane cieki miejskie Krakowa metodą Unified Stream Assesment. „Episteme”. 1 (30), s. 427–441, 12 2016. Kraków: Stowarzyszenie Twórców Nauki i Kultury "Episteme". ISSN 1895-4421. OCLC 749654596 (pol.). [dostęp 2022-08-07]. 
  22. ↑ Leszek Lewicki. Wstępna ocena przepustowości koryta cieku miejskiego w warunkach silnej antropopresji. „Acta Scientiarum Polonorum. Formatio Circumiectus”. 14 (1), s. 135-147, 2015. Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. ISSN 1644-0765. OCLC 973039488 (pol.). 
  23. ↑ Krakowskie rzeki 17.05.2010 (Cz.1-Sudół Dominikański) (pol.). YouTube, 2010-05-17. [dostęp 2013-06-22].
  24. ↑ Powódź w Krakowie: dzielnica Prądnik pod wodą (pol.). Super Express, 2010-06-04. [dostęp 2013-06-22].
  25. ↑ Gorąca Linia: Powódź na Prądniku Czerwonym w Krakowie (pol.). RMF24.pl, 2010-06-04. [dostęp 2013-06-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-17)].
  26. ↑ Powódź w Krakowie: Podtopiony Prądnik Czerwony, nieprzejezdnych kilka ulic (pol.). MMKraków.pl, 2010-06-04. [dostęp 2013-06-22].
  27. ↑ Powódź 2010 (pol.). foto zajezdnia. [dostęp 2013-06-22].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

SudółDominikański-BiegWRejonieUlicyOlszeckiej-PrądnikCzerwony-POL, Kraków.jpg
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 4.0
Potok Sudół Dominikański w Krakowie, bieg w rejonie ulicy Olszeckiej na Prądniku Czerwonym i wlot do kolektora, którym potok pokonuje obszar Olszy do ujścia do Białuchy.
SudółDominikańskiITrasaSpacerowa-PrądnikCzerwony-POL, Kraków.jpg
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 4.0
Potok Sudół Dominikański w Krakowie, bieg na Prądniku Czerwonym, w rejonie pomiędzy ulicami Strzelców i Sudolską i trasa spacerowa prowadząca wzdłuż potoku.
UjścieSudołuDominikańskiegoDoBiałuchy-Olsza-POL, Kraków.jpg
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 4.0
Ujście potoku Sudół Dominikański do Prądnika (Białuchy) w Krakowie, na Olszy, w rejonie ulicy Olszyny, przy wypływie z kolektora.