Sumak

Sumak
Ilustracja
Sumak octowiec
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mydleńcowce

Rodzina

nanerczowate

Rodzaj

sumak

Nazwa systematyczna
Rhus L.
Sp. Pl. 265. 1753
Typ nomenklatoryczny

Rhus coriaria L.[3]

Sumak garbarski

Sumak (Rhus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny nanerczowatych. Obejmuje 54 gatunki roślin[4], przy czym w dawniejszym szerokim ujęciu włączano tu ok. 250 gatunków[5]. Większość gatunków z rodzaju występuje w Ameryce Północnej (od Kostaryki po Kanadę), jeden rośnie na Hawajach, 6 w Azji wschodniej, jeden (sumak garbarski R. coriaria) w Azji południowo-zachodniej i basenie Morza Śródziemnego, w tym w południowej Europie[4][6]. W Polsce występuje często uprawiany i zadomowiony już antropofit – sumak octowiec R. typhina[7].

Ze względu na wysoką zawartość tanin rośliny te wykorzystywane są w garbarstwie. Szereg gatunków używanych jest też do produkcji barwników, wykorzystywanych leczniczo. Jadalne i wykorzystywane do wyrobu napojów są owoce sumaka octowca R. typhina, R. glabra i R. trilobata. Pędy tego ostatniego wykorzystywane były w plecionkarstwie. Sumak octowiec uprawiany jest jako ozdobny[6].

Morfologia

Rhus trilobata
Pokrój
Krzewy i niskie drzewa osiągające zwykle do 10 m wysokości[8], czasem z pędami podziemnymi i rozgałęzieniami dychotomicznymi[9].
Liście
Zimozielone lub sezonowe, skrętoległe, nieparzystopierzasto złożone, trójlistkowe i jednolistkowe, ogonkowe i czasem z oskrzydloną osią liścia[9].
Kwiaty
Drobne, siedzące lub krótkoszypułkowe, zebrane w wyrastające na szczytach pędów wiechy i kłosy złożone[9]. Okwiat z dwóch okółków złożony, 5-krotny. Pręcików jest 5. W kwiatach męskich zalążnia jest silnie zredukowana. W kwiatach żeńskich występują silnie zredukowane prątniczki, zalążnia jest górna, jednokomorowa i z pojedynczym zalążkiem[5], choć tworzona jest z trzech owocolistków[9][8].
Owoce
Kulistawe, jednonasienne pestkowce, z zewnątrz czerwone do brązowych, czasem ogruczolone i owłosione włoskami prostymi[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj należy do podrodziny Anacardioideae z rodziny nanerczowatych (Anacardiaceae)[2][10]. W tradycyjnym ujęciu był to rodzaj liczący najwięcej gatunków w rodzinie (ok. 200[8]–250[5]), ale ujęcie rodzaju uległo ograniczeniu po wyłączeniu z niego większości gatunków w osobne rodzaje: Baronia, Malosma, Searsia, Toxicodendron[4], a czasem jeszcze dodatkowo Melanococca i Terminthia (w najwęższym ujęciu w rodzaju Rhus zostaje ok. 35 gatunków)[6]. Mimo że wąskie ujęcie rodzaju potwierdzone zostało jako trafne w badaniach molekularnych na początku XXI wieku, to jego autorem był już w 1937 Fred Alexander Barkley[11][12]. Cała grupa rodzajów określana jako kompleks Rhus jest kłopotliwa do klasyfikowania ze względu na szybkie różnicowanie taksonów i znaczny udział ewolucji retikularnej (siateczkowatej)[13].

W węższym ujęciu rodzaj Rhus stanowi takson monofiletyczny dzielący się na dwa podrodzaje Rhus i Lobadium, w obrębie drugiego wyróżniane są cztery sekcje: Lobadium, Rhoeidium, Styphonia i Terebinthifolia[11].

Wykaz gatunków[4]
  • Rhus allophyloides Standl.
  • Rhus amherstensis W.W.Sm.
  • Rhus andrieuxii Engl.
  • Rhus aromatica Aiton – sumak aromatyczny
  • Rhus arsenei F.A.Barkley
  • Rhus × ashei (Small) Greene
  • Rhus bahamensis G.Don
  • Rhus barclayi (Hemsl.) Standl.
  • Rhus caudata Lauterb.
  • Rhus chinensis Mill. – sumak chiński
  • Rhus chondroloma Standl.
  • Rhus choriophylla Wooton & Standl.
  • Rhus ciliolata Turcz.
  • Rhus copallinum L.
  • Rhus coriaria L. – sumak garbarski
  • Rhus dhuna Buch.-Ham. ex Hook.f.
  • Rhus duckerae F.A.Barkley
  • Rhus galeottii Standl.
  • Rhus glabra L. – sumak szkarłatny
  • Rhus hartmanii F.A.Barkley
  • Rhus hypoleuca Champ. ex Benth.
  • Rhus integrifolia (Nutt.) Benth. & Hook.f. ex W.H.Brewer & S.Watson – sumak całolistny
  • Rhus jaliscana Standl.
  • Rhus kearneyi F.A.Barkley
  • Rhus lamprocarpa Merr. & L.M.Perry
  • Rhus lanceolata (A.Gray) Britton
  • Rhus lenticellosa Lauterb.
  • Rhus lentii Kellogg
  • Rhus linguata Slis
  • Rhus michauxii Sarg.
  • Rhus microphylla Engelm. – sumak drobnolistny
  • Rhus muelleri Standl. & F.A.Barkley
  • Rhus nelsonii F.A.Barkley
  • Rhus oaxacana Loes.
  • Rhus ovata S.Watson
  • Rhus pachyrrhachis Hemsl.
  • Rhus palmeri Rose
  • Rhus potaninii Maxim.
  • Rhus × pulvinata Greene
  • Rhus punjabensis J.L.Stewart ex Brandis
  • Rhus rubifolia Turcz.
  • Rhus sandwicensis A.Gray
  • Rhus schiedeana Schltdl.
  • Rhus schmidelioides Schltdl.
  • Rhus standleyi F.A.Barkley
  • Rhus taishanensis S.B.Liang
  • Rhus taitensis Guill.
  • Rhus tamaulipana B.L.Turner
  • Rhus teniana Hand.-Mazz.
  • Rhus tepetate Standl. & F.A.Barkley
  • Rhus terebinthifolia Schltdl. & Cham.
  • Rhus trilobata Nutt.
  • Rhus typhina L. – sumak octowiec
  • Rhus vestita Loes.
  • Rhus virens Lindh. ex A.Gray
  • Rhus wilsonii Hemsl.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-25].
  4. ↑ a b c d e Rhus L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-02-05].
  5. ↑ a b c Rhus Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-02-05].
  6. ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 795. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  8. ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 362. ISBN 0-333-73003-8.
  9. ↑ a b c d e K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Eudicots. Heidelberg, Dordrecht, London, New York: Springer, 2011, s. 35. ISBN 978-3-642-14396-0.
  10. ↑ Genus Rhus L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-02-05].
  11. ↑ a b Agustina Rosa Andrés-Hernández, Teresa Terrazas, Gerardo Salazar, Helga Ochoterena. Phylogenetic analysis based on structural and combined analyses of Rhus s.s. (Anacardiaceae). „Botanical Journal of the Linnean Society”. 176, 4, s. 452–468, 2014. DOI: 10.1111/boj.12222. 
  12. ↑ Fred Alexander Barkley. A Monographic Study of Rhus and Its Immediate Allies in North and Central America, Including the West Indies. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 24, 3, s. 265-468, 1937. 
  13. ↑ Ze‐Long Nie, Hang Sun, Ying Meng, Jun Wen. Phylogenetic analysis of Toxicodendron (Anacardiaceae) and its biogeographic implications on the evolution of north temperate and tropical intercontinental disjunctions. „Journal of Systematics and Evolution”. 47, 5, s. 416-430, 2009. 

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Rhus aromatica (R. trilobata) (5006727674).jpg
Autor: Matt Lavin from Bozeman, Montana, USA, Licencja: CC BY-SA 2.0
Rhus trilobata is common in dry open settings.