Svínoy

Svínoy

Svínoy na znaczku pocztowym.
Kontynent	Europa
Państwo	Dania
Terytorium zależne	Wyspy Owcze
Akwen	Morze Norweskie Ocean Atlantycki
Archipelag	Wyspy Owcze
Powierzchnia	27,4 km²
Populacja (2013) • liczba ludności • gęstość	31 1,2 os./km²
Położenie na mapie Europy Svínoy
62°16′N 6°22′W/62,266667 -6,366667

Svínoy (far. wym. [ˈsvʊinɔi] lub [ˈsvʊinɪ], duń. Svinø) – jedna z wysp znajdująca się w archipelagu Wysp Owczych, położonym na Morzu Norweskim terytorium zależnym Królestwa Danii. Podobnie, jak pozostałe wyspy Svínoy ma pochodzenie wulkaniczne. Jej powierzchnia wynosi 27,4 km², i zamieszkuje ją, według danych z roku 2013, 31 ludzi^[1].

Na Svínoy jest tylko jedna osada, o tej samej nazwie, co wyspa i żyją tam wszyscy jej mieszkańcy.

Geografia i geologia

Mapa topograficzna wyspy Svinoy.

Widok z Svínoyarfjørður na Svínoyareiði.

Dolina Svínoyareiði, za nią wzniesienia południowej części wyspy (po lewej Knúkur), widoczna także dolina Kjóadalur, którą spływa rzeka Stóra.

Klifowe wybrzeże Svinoy.

Svínoy jest położona w północno-wschodniej części Wysp Owczych, a najbliższymi lądami w jej pobliżu są: Fugloy, Borðoy i Viðoy. Zajmuje ona niewiele ponad 27 km² powierzchni, co czyni ją dziesiątą pod względem wielkości wyspą archipelagu^[2]. Od północy wyspę opływają wody fiordu Fugloyarfjørður, od zachodu Svínoyarfjørður, a od południa i wschodu wody Morza Norweskiego. W połowie wybrzeża wschodniego znajduje się zatoka Svínoyarvík.

Rzeźba terenu wyspy jest zróżnicowana. W zachodniej części fragmentu północnego znajduje się wzniesienie Keldufjall o wysokości 461 m n.p.m., którego zbocza po stronie fiordu Svínoyarfjørður są bardzo strome. Zbocza w pozostałych opadające w pozostałych kierunkach są znacznie łagodniejsze. Na północ od Keldufjall znajduje się dolina Vatnsdalur, a na wshcód Yvir á Dal. Dalej na wschód teren znów się wznosi do ponad 320 m n.p.m., a następnie ostrym klifem upada ku morzu.

Dolina Svínoyareiði rozdziela wzniesienia północnej części wyspy od tych leżących na południu. Jest to stosunkowo płaska dolina położona poniżej 40 m n.p.m., która umożliwiła rozwój osadnictwa na wyspie. Na południe od niej znajduje się mocno wyniesiony teren, ciągnący się od północno-zachodniego do południowo-wschodniego krańca wyspy. Szczególnie wyniesiona jest część w pobliżu fiordów, gdzie znajdują się dwa najwyższe szczyty Svínoy - Havnartindur (587 m n.p.m.^[2]) i nienazwany, ale występujący na mapach szczyt o wysokości 551 m n.p.m.^[3]. Teren opada tam w kierunku południowym i południowo-wschodnim, by ponownie zacząć się wznosić po przejściu przez kolejną głęboko wciętą dolinę Yvir á Dal. Wzniesienia w południowej części przekraczają 420 m n.p.m., a ich szczytami są: Múlin (442 m n.p.m.^[3]) i Sandhálsar (430 m n.p.m.^[3]), a w centralnej części znajduje się Knúkur (463 m n.p.m.^[3]). Obszar leżący na południe od Svínoyareiði przecinają liczne krótkie, ale głęboko wcięte doliny rzeczne.

Sieć hydrograficzna wyspy składa się z wielu krótkich rzek spływających wyżłobionymi przez siebie dolinami do Morza Norweskiego^[4]. Największą z nich jest Stóra, która ma długość nieprzekraczającą 2,5 km^[4]. Wypływa ona ze stoków gór położonych w północnej części wyspy, a następnie spływa ku północy, a później północnemu wschodowi na teren miejscowości Svínoy, gdzie zmienia bieg na wschodni. Ma ona kilka lewostronnych dopływów. Na wyspie znajduje się kilka niewielkich jezior znajdujących się głównie w południowej części, na małych wypłaszczeniach^[4].

Wokół wyspy znajduje się 13 szkierów i większych skał^[2]. Wybrzeże wyspy jest wysokie, często klifowe, w centralnej części występuje wybrzeże niskie zarówno po wschodniej, jak i zachodniej stronie. Jest tam także jedna bardzo wąska zatoka o wysokich brzegach, wcinająca się głęboko w ląd, którą mieszkańcy wyspy nazwali Hoyskora Gjógv^[3]. Nazwa gjógv w języku farerskim oznacza taki właśnie charakterystyczny typ zatoki^[5].

Svínoy, podobnie jak pozostałe wyspy archipelagu ma pochodzenie wulkaniczne. Jest ona zbudowana głównie z bazaltów, które uwalniane były przez szczeliny ok. 50 000 - 60 000 BP^[6]. Na powierzchni wyspy odnaleźć można tak zwaną górną serię bazaltową, związaną z najpóźniejszymi wylewami magmy w obrębie archipelagu^[7]. Pod nią znajduje się kolejna seria bazaltowa, a niżej serie: tufów i oglomerałów nieregularnych intruzji, węglowa oraz dolna seria bazaltowa, związana z pierwszymi wylewami magmy na powierzchnię ziemi^[8]. Budowa taka dowodzi, że po okresie systematycznego wypływania ciekłych skał bazaltowych na powierzchnię miejsce miał długi okres przerwy, podczas którego mogła się rozwinąć roślinność (seria węglowa ma ok. 10 m miąższości), która później zniszczona została przez działanie wulkanów^[6]. W obrębie wyspy można znaleźć także liczne dajki.

Wyspy Owcze w czasie ostatniego zlodowacenia niemal w całości pokryte były przez lodowce^[6]. Najbliższe z czterech centrów zlodowacenia, z których radialnie rozchodziły się jęzory lodowcowe była wyspa Viðoy^[6]. W obrębie Svínoy powstały wówczas liczne formy związane z działalnością lodowca, szczególnie zaś widoczne są szerokie doliny U-kształtne. Formy te ulegały następnie przeobrażeniom w okresie peryglacjalnym.

Historia

Miejscowość Svinoy w 1899 roku

Miejscowość Svinoy w 1961 roku

Miejscowość Svinoy współcześnie.

Przystań na Svinoy.

Według Sagi o Wyspach Owczych (Færeyinga Saga) wyspa była zamieszkiwana już od czasów średniowiecznych^[9]. Jednym z pierwszych osadników miał być Bjarni, zarządzający później okolicznymi terenami^[10]. Wiking ten był spokrewniony ze znanym z historii dotyczącej początków chrystianizacji archipelagu, Tróndurem í Gøtu. Podczas prac związanych z rozbiórką starego kościoła w Svínoy w roku 1828 odnaleziono kamienny nagrobek z wyrzeźbionym krzyżem^[11]. Pochodzi on z czasów średniowiecznych i, choć nie ma na to naukowych dowodów, utożsamiany jest z miejscem pochówku Bjarniego. Po wybudowaniu nowego kościoła kamień umieszczono w jego wnętrzu^[10].

Nazwa Svínoy oznacza dosłownie Wyspa Świń i jest prawdopodobnie związana z hodowlą tych zwierząt przez osadników wikińskich^[10]. Wśród mieszkańców Wysp Owczych krąży legenda dotycząca tej nazwy^[12]. Mieszkańcy wsi Viðareiði na wyspie Viðoy mieli maciorę, która co roku miała młode, mimo iż w okolicy nie było żadnego knura. Świnia znikała czasem ze wsi, dlatego postanowiono zawiesić na jej ogonie pęk kluczy. Dzięki temu ludzie mogli śledzić zwierzę, które pewnego dnia wskoczyło do wody i zaczęło płynąć w stronę południowego wschodu. Mieszkańcy wsi podążyli za nią i już niedługo odkryli wyłaniającą się z mgły dryfującą wyspę zamieszkałą przez wiele świń. Kiedy tylko żelazo z ogona wiejskiej wsi znalazło się na lądzie zatrzymał się on i został na zawsze przytwierdzony do dna oceanu.

W okolicach współczesnego kościoła mogło znajdować się we wczesnym średniowieczu miejsce kultu pogańskiego^[13]. Świątynie powstawały później wielokrotnie, na co dowodem jest informacja o rozbiórce w roku 1828^[11], jednak prawdopodobnie były one niszczone wskutek trudnych na Wyspach Owczych warunkach klimatycznych. Obecny budynek pochodzi z roku 1878^[14].

W roku 1860 wyspę zamieszkiwało 90 mieszkańców, a ich liczba wzrastała, na co dowodem są wyniki spisu ludności z roku 1911, kiedy mieszkać tam miało 187 ludzi^[15]. Rosnąca liczba ludności spowodowała, że wzrosło zapotrzebowanie na edukację młodzieży, w odpowiedzi, na które w roku 1888 powstała szkoła, której istnienie dokumentuje mapa topograficzna Wysp Owczych wydana w roku 1900 w skali 1:20 000^[3]. Istnienie szkoły potwierdzają także późniejsze dokumenty, jednak według nich miała ona według nich powstać w latach 30. XX wieku^[16].

Urząd pocztowy powstał 1 października 1918 roku^[17]. Pocztę transportowano od tamtej pory łodzią z Klaksvík, gdzie wcześniej mieszkańcy Svínoy mogli odbierać i nadawać swoje przesyłki. Urząd pocztowy istnieje nadal, ale jest otwarty jedynie przez godzinę w trzy dni tygodnia^[18]. Trzy lata później liczba mieszkańców miejscowości wyniosła 204 osoby^[15].

W roku 1932 na wyspie powstała niezależna gmina Svínoyar kommuna, która odłączyła się od powstałej w 1908 roku w wyniku podziału Norðoya Prestagjalds kommuna gminy Viðareiðis, Fugloyar og Svínoyar kommuna^[16].

W roku 1960 liczba mieszkańców spadła do 146, a kolejne lata przyniosły dalsze zmniejszanie populacji. Sześć lat później mieszkało tam 117 osób, w 1970 109, 91 kolejne siedem lat później, wreszcie 68 w roku 1983^[16]. Do 1988 liczba mieszkańców zmniejszyła się do 58 i zaczęła od tamtej pory nieznacznie wzrastać do 68 osób w roku 1994^[1]. Trzy lata później liczba dzieci w szkole, która wyniosła 98, była wyższa niż populacja wyspy^[16]. Od roku 1994 liczba ludności wahała się między 59 a 73 osobami do roku 2003, kiedy zaczęła drastycznie maleć, by w roku 2013 osiągnąć poziom 31 ludzi^[1].

1 stycznia 2009 roku gmina Svínoyar kommuna weszła w skład Klaksvíkar kommuna^[19].

W przeszłości, w dolinie Yvir á Dal, w północnej części wyspy wydobywano torf^[11].

Ludność i transport

Wszyscy mieszkańcy Svínoy zamieszkują miejscowość o tej samej nazwie, której główna część znajduje się na wschodnim wybrzeżu wyspy, w dolinie Svínoyareiði. Dawniej liczba mieszkańców przekraczała nawet 200 osób, ale obecnie mieszka tam jedynie 31 ludzi^[1][15]. Mieszkańcy Svínoy to Farerczycy, ludność zamieszkująca Wyspy Owcze od czasów wypraw wikingów. Większość stałych mieszkańców stanowią obecnie mężczyźni (21)^[1]. Ludzie zamieszkujący Svínoy to głównie osoby w wieku powyżej czterdziestu lat, a ostatnie dziecko urodziło się tam w roku 2005^[1]. Główną przyczyną zmniejszania się liczby ludności wyspy jest emigracja.

Na Svínoy znajduje się tylko jedna droga asfaltowa łącząca przystań po zachodniej stronie wyspy z miejscowością^[4]. Prócz niej istnieje także kilka dróg gruntowych wychodzących z wsi, a w samej osadzie znajduje się kilka ulic^[4]. Przystań na wyspie jest portem, do którego regularnie przybywają promy Strandfaraskip Landsins, lokalnego przewoźnika. Są to promy linii 58, pokonujące trasę między Hvannasund, Svínoy, Kirkja i Hattarvík dwa lub trzy razy dziennie (w zależności od pory roku)^[20]. Raz dziennie w miejscowości ląduje też pasażerski helikopter^[21].

Przypisy