Swoisty antygen sterczowy

Swoisty antygen sterczowy, PSA (od ang. prostate-specific antigen)[1][2][3] – najlepiej poznana ludzka proteaza serynowa z rodziny kalikrein[2][3], kodowana w regionie 19q13.4[2][3]. Jest glikoproteiną wytwarzaną w gruczole krokowym (sterczu, prostacie)[1], obecną we krwi w stężeniu podwyższonym w przypadku (między innymi) zapalenia gruczołu krokowego[1], jego łagodnego rozrostu[1] lub raka[1][2][3].

Enzym ten występuje prawie wyłącznie w komórkach wydzielniczych przewodów prostaty. Jedynymi dotąd opisanymi komórkami spoza niej wykazującymi dodatnią reakcję na jego obecność są komórki nabłonkowe gruczołów okołocewkowych u kobiet.

Historia

Swoisty antygen sterczowy po raz pierwszy wykryto w 1970 w nasieniu[1]. Wykryta substancja nazwana została gamma-seminoproteiną[1]. Obecność antygenu w tkance gruczołu krokowego wykazano w 1979, a w 1980 potwierdzono identyczność PSA obecnego we krwi z frakcją sterczową[1].

Zastosowanie

Oznaczanie stężenia enzymu we krwi w wykrywaniu, diagnostyce, leczeniu i monitorowaniu raka gruczołu krokowego weszło do powszechnego użycia od 1986[1]–1988[2][3].

Dotychczas (2010)[2][3] stosowanie oznaczania swoistego antygenu sterczowego jako testu przesiewowego budzi kontrowersje, ze względu na brak dowodów z badań klinicznych na zmniejszenie umieralności na raka gruczołu krokowego[2][3] oraz dużej liczby wyników fałszywie dodatnich (około 25%) oraz fałszywie ujemnych (około 20%)[1]. Standardy Europejskiego Towarzystwa Urologicznego zalecają coroczne oznaczanie PSA u mężczyzn po 50. roku życia[1]. Mężczyznom z dodatnim wywiadem rodzinnym (rak gruczołu krokowego u ojca lub brata) zaleca się coroczne oznaczanie PSA od 40. roku życia[1].

Strategia wczesnego wykrywania raka stercza powinna obejmować oznaczenie poziomu swoistego antygenu sterczowego w surowicy krwi, a także przeprowadzenie wywiadu lekarskiego i badania przezodbytniczego. Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Urologicznego pierwsze oznaczenie wyjściowego poziomu PSA można przeprowadzić w 40. roku życia, a następnie powtarzać w odpowiednich odstępach czasu ustalonych na podstawie własnego doświadczenia klinicznego (np. co rok lub co 2 lata)[4].

U mężczyzn z wyjściowym poziomem PSA ≤ 1 ng/ml wystarczającym odstępem pomiędzy badaniami przesiewowymi może być okres wynoszący 8 lat[5][6]. Niektórzy autorzy sugerują, że w badaniu przesiewowym u chorych z oczekiwanym przeżyciem powyżej 10 lat stężenie PSA <1,5 ng/ml pozwala na kolejne oznaczenie PSA w ramach badania przesiewowego za 5 lat[7]. U mężczyzn w wieku powyżej 75 lat można zaniechać dalszego oznaczania poziomu PSA z uwagi na niewielkie znaczenie kliniczne ewentualnego wczesnego rozpoznania raka stercza[4][8].

Badanie swoistego antygenu sterczowego zaleca się również w przypadku niektórych pacjentów, u których zdiagnozowano już nowotwór gruczołu krokowego i poddano ich terapii. Oznaczanie PSA w tym przypadku pozwala zweryfikować skuteczność wdrożonego leczenia. Ponadto u pacjentów, których udało się już wyleczyć, okresowe oznaczanie swoistego antygenu sterczowego, pozwala monitorować potencjalny nawrót raka prostaty[9][10].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l PSA – swoisty antygen sterczowy. [w:] Słownik terminów [on-line]. Eurologia. [dostęp 2012-11-11].
  2. ↑ a b c d e f g Manish Kohli, Donald J. Tindall, New developments in the medical management of prostate cancer, „Mayo Clinic Proceedings”, 85 (1), 2010, s. 77–86, DOI: 10.4065/mcp.2009.0442, PMID: 20042563, PMCID: PMC2800284 (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g Manish Kohli, Donald J. Tindall, Postępy w diagnostyce i leczeniu raka gruczołu krokowego, Paweł Lesiak (tłum.), „Medycyna po Dyplomie”, 20 (2), (z komentarzem Henryka Zielińskiego), 2011, s. 54–65.
  4. ↑ a b C. Börgermann i inni, Probleme, Zielsetzung und Inhalt der Früherkennung beim Prostatakarzinom, „Der Urologe”, 49 (2), 2010, s. 181–189, DOI: 10.1007/s00120-010-2234-7, PMID: 20180057 (niem.).
  5. ↑ Monique J. Roobol, Dina W. Roobol, Fritz H. Schröder, Is additional testing necessary in men with prostate-specific antigen levels of 1.0 ng/mL or less in a population-based screening setting? (ERSPC, section Rotterdam), „Urology”, 65 (2), 2005, s. 343–346, DOI: 10.1016/j.urology.2004.09.046, ISSN 1527-9995, PMID: 15708050 [dostęp 2020-10-08] (ang.).
  6. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Michał Swolkień i inni, Badania przesiewowe w kierunku raka gruczołu krokowego z wykorzystaniem oceny stężenia swoistego antygenu sterczowego – przegląd literatury, „Przegląd Urologiczny”, 6/2013 (82).
  7. ↑ E. David Crawford i inni, An Approach Using PSA Levels of 1.5 ng/mL as the Cutoff for Prostate Cancer Screening in Primary Care, „Urology”, 96, 2016, s. 116–120, DOI: 10.1016/j.urology.2016.07.001, PMID: 27450937, PMCID: PMC5568096 (ang.).
  8. ↑ Edward M. Schaeffer i inni, Prostate specific antigen testing among the elderly--when to stop?, „The Journal of Urology”, 181 (4), 2009, 1606–1614; discussion 1613–1614, DOI: 10.1016/j.juro.2008.11.117, PMID: 19246059, PMCID: PMC2668165 (ang.).
  9. ↑ Badanie PSA całkowity i wolny: jak interpretować normy i wyniki, Fit-prostata.pl, 1 lipca 2020 [dostęp 2020-10-08].
  10. ↑ Jacek Fijuth, Czy chorych na miejscowo zaawansowanego raka gruczołu krokowego powinno się leczyć chirurgicznie?, „Nowotwory. Journal of Oncology”, 63 (5), 2013, s. 419–422, DOI: 10.5603/njo.2013.0040.

Star of life.svg Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Star of life.svg

The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.

Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.