Sydonia von Borck

Sydonia von Borck
Ilustracja
Podwójny portret Sydonii von Borck jako młodej i starej kobiety, autor nieznany, XVIII w., Muzeum Narodowe w Szczecinie
Herb
Rodzina

Borkowie

Data i miejsce urodzenia

1548
Strzmiele

Data i miejsce śmierci

19 sierpnia 1620
Szczecin

„Sidonia von Bork” według Edwarda Burne-Jonesa z 1860 roku
List Sydonii von Borck do księcia szczecińskiego Filipa II – skarga na współtowarzyszki w klasztorze w Marianowie (Archiwum Państwowe w Szczecinie, Archiwum Książąt Szczecińskich)

Sydonia von Borck (Sidonia von Borcke) (ur. 1548 w Strzmielach[1], zm. 19 sierpnia 1620 w Szczecinie) – szlachcianka, ścięta i spalona na stosie jako czarownica.

Rodzinne Strzmiele i dwór Filipa I w Wołogoszczy

Była córką hrabiego Ottona Borcka (zm. 1551[2]) i Anny von Schwiecheld (zm. 1568). Urodziła się na zamku w Strzmielach zw. Wilczym Gniazdem, który szedł powoli w ruinę i kilka lat po narodzinach Sydonii został czasowo opuszczony, a utrata oszczędności w 1572 roku na skutek upadku banku braci Loitzów tylko pogłębiła zły stan obiektu i problemy finansowe rodziny. Zamek ten był od XIII w. siedzibą rycerskiego rodu Borków. Jej pradziadkiem był Matzko von Borck[3][4]. Obdarzona nieprzeciętną urodą i zdolnościami, rozpieszczana przez ojca i matkę jako najmłodsza z trójki dzieci, wychowywała się w przeświadczeniu, że jest najpiękniejszą na Pomorzu.

Mieszkała na dworze księcia Filipa I w Wołogoszczy i została dwórką księżnej Amelii saskiej. Przyjęła oświadczyny syna księcia – Ernesta Ludwika. Do ślubu jednak nie doszło, gdyż książę pod naciskiem rodziny wycofał się z obietnicy i w 1577 ożenił się z Zofią Jadwigą Brunszwicką.

Wędrówka z domu brata Ulricha do klasztoru w Marianowie

Sydonia wyjechała z Wołogoszczy, osiadła w Strzmielach i wraz z siostrą Dorotą (zm. 1600[5]) znalazła się pod opieką niechętnego im brata Ulricha. Wymusił on na siostrach zrzeczenie się praw majątkowych po rodzicach (spadek obejmował pobliskie wsie, Siedlice i Rogowo[6]). Gdy w 1569 Ulrich ożenił się z Otylią von Dewitz, siostry, nie mogąc dogadać się z bratową, opuściły popadający w ruinę zamek w Strzmielach, brat zaś, nękany przez wierzycieli, zamieszkał w zamkowym młynie wodnym Mühlenstrom[7]. W 1570 decyzją księcia pomorskiego Jana Fryderyka prawnymi opiekunami sióstr Borcke zostali Martin i Hasso von Wedel.

Dalsze losy Sydonii to ciągłe procesy sądowe, począwszy od dochodzenia spadku po rodzicach, potem po siostrze zmarłej w 1600, liczne zatargi i konflikty z sąsiadami, w końcu proces o czary. Początkowo zamieszkała w Szczecinie, gdzie została wciągnięta w proces o zniesławienie księcia Jana Fryderyka oraz malwersacje finansowe. Potem mieszkała kolejno w Stargardzie, Krępcewie, Chociwlu, Resku i Marianowie. Dwukrotnie traciła majątek w wyniku pożaru domów w Stargardzie i w Resku. Z akt sądowych wynika, że od młodości nie miała stałego miejsca zamieszkania, była konfliktowa i agresywna. Początkowo przyjazne sądy stawały się coraz mniej przychylne. Spadku po siostrze nie udało się jej uzyskać, była w stałych kłopotach finansowych, prześladowana przez ludzi najprawdopodobniej nasyłanych przez brata. Aby wymusić na bracie wypłatę posagu, postanowiła wyjść za mąż. Miała co najmniej 15 narzeczonych, nawet będąc w podeszłym wieku, do ślubu jednak nie doszło.

W 1604 na wniosek krewnych została przyjęta do klasztoru w Marianowie. Z racji wieku została zastępczynią przełożonej, lecz po roku pozbawiono ją tej funkcji. Uznano ją za konfliktową i zgryźliwą, wszczynała liczne procesy sądowe i przysparzała sobie coraz więcej wrogów.

Coraz częściej odgrażała się ludziom, wiele jej przepowiedni się sprawdzało. Otaczała się zwierzętami, kontaktowała z zielarkami, interesowała się właściwościami ziół, udzielała porad lekarskich. Wynikiem tego została oskarżona o czary – po raz pierwszy w 1612. Najpoważniejszym z zarzutów było oskarżenie o rzucenie klątwy na rodzinę książąt pomorskich z rodu Gryfitów – po rozstaniu z Ernestem Ludwikiem miała przepowiedzieć, że nie minie 50 lat, jak ród księcia wyginie. Uznano to za przestępstwo polityczne, zwłaszcza w kontekście niewyjaśnionych zgonów kolejnych książąt, ostatni – Bogusław XIV zmarł bezpotomnie po jej śmierci w 1637.

Uwięzienie, proces i śmierć

W 1619 osadzono ją w więzieniu na zamku Oderburg w Grabowie. W wyniku nieuczciwego procesu, w którym zeznawało przeciwko niej ok. 50 świadków, m.in. jej opiekunowie prawni, oskarżono ją z 74 artykułów o trucicielstwo, czary, obcowanie ze złymi duchami. Długo utrzymywała dobrą formę – odpowiadała na zarzuty bardzo rozsądnie. Pogrążyły ją tortury i zeznania świadków, zwłaszcza zielarki Wolde Albrechts, którą uznano za czarownicę. Sydonia na torturach przyznała się. W 1620 uznano ją winną śmierci dziewięciu osób i skazano na ścięcie mieczem. Wyrok wykonano 19 sierpnia za murami miejskimi, przy Bramie Młyńskiej (zob. bramy miejskie Szczecina)[a]. Jej ciało spalono na stosie i pogrzebano na średniowiecznym cmentarzu biedoty, który znajdował się w miejscu współczesnej ulicy Sowińskiego.

1
Portrety książąt pomorskich z gmachu szczecińskiej giełdy
Ród Gryfitów zaczął wygasać pod koniec XVI w. Synowie Bogusława XIII zmarli bezpotomnie. Ostatnim z rodu był Bogusław XIV (zm. 1637). Polityczny upadek Pomorza potwierdził pokój westfalski z 1648 roku[b].
2
Siedziba książąt pomorskich w Grabowie[c] i miejsce uwięzienia Sydonii von Borck, oskarżonej m.in. o klątwę – zapowiedź wymarcia rodu – rzuconą na Gryfitów za niedopuszczenie do jej małżeństwa z Ernestem Ludwikiem.
3
Brama Młyńska – fragment mapy Szczecina
z atlasu Brauna & Hogenberga
„Civitates Orbis Terrarum”.
Za bramą wykonywano wyroki śmierci.

Upamiętnienie

Kilkadziesiąt lat po śmierci Sydonii Borck piszący o niej udowadniali jej niewinność, chętnie powielano jej wizerunek, stała się bohaterką poczytnych romansów i legend. Jest jedną z najbardziej popularnych postaci pomorskiej literatury i malarstwa. Jej losy są związane z dziejami Pomorza – jego rozbioru i upadku po śmierci księcia Bogusława XIV.

Przyjął się zwyczaj, że w rocznicę jej śmierci członkowie Szczecińskiego Towarzystwa Historycznego składają kwiaty w pobliżu miejsca stracenia.

W 2010 polski zespół heavymetalowy Crystal Viper umieścił na swym albumie studyjnym „Legends” utwór poświęcony Sydonii, zatytułowany „Sydonia Bork”. Losy Sydonii i jej portretów są jednym z wątków debiutanckiej powieści Leszka Hermana pt. „Sedinum. Wiadomość z podziemi”[13]. Postać ta pojawia się także w powieści „Życie i przygody Remusa".

Uwagi

  1. ↑ Brama Młyńska – istniejąca do lat 1726–1727 brama miejska Szczecina. Wykonywano przy niej wyroki śmierci. Współcześnie w pobliżu miejsca stracenia Sydonii Borck znajduje się m.in. Brama Królewska, Muzeum Narodowe z Centrum Dialogu „Przełomy” i Filharmonia
  2. ↑ Pomorze podzielono między Szwecję i Brandenburgię. Szczecin przyznano Szwedom, którzy w okresie wojny trzydziestoletniej mieli układ sojuszniczy z Bogusławem IV (m.in. rozpoczęli budowę nowoczesnej twierdzy)[8], jednak Branderburczycy nie zrezygnowali ze starań o miasto[9].
  3. ↑ Fragment miedziorytu, wykonanego przez Heinricha Kotego (nadwornego malarza książąt pomorskich)[10] i miedziorytnika Petrusa Rollosa[11].
    W Grabowie, prawdopodobnie w okolicy dzisiejszej ul. Łyskowskiego (dawne biurowce Stoczni Szczecińskiej), istniał do czasów reformacji ufundowany przez Barnima III (1360) klasztor Kartuzów „Łaska Pańska” (Gottes Gnade), który sekularyzowano po roku 1534. W 1551 roku stał się zamkiem Barnima Pobożnego (pierwszego protestanckiego księcia Pomorza z dynastii Gryfitów). Był nazywany Oderburg lub Aderburg. Został zniszczony w czasie oblężenia miasta w 1677 roku przez wojska Fryderyka Wilhelma I[12].

Przypisy

  1. ↑ Siegfried Hannemann: Wo wurde Sidonia von Borcke geboren?, Barmstedt, 09.05.2018.
  2. ↑ Otto von Borcke [1]
  3. ↑ Miejska Biblioteka Publiczna w Łobzie [2]
  4. ↑ Zbigniew Harbuz - Łabuź - Kalendarium (PDF; 592 kB)
  5. ↑ Dorothea von Borcke [3]
  6. ↑ Wulf-Dietrich von Borcke: Familie von Borcke. 2006. [dostęp 2013-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-27)]. (niem.).Sprawdź autora:1.
  7. ↑ Siegfried Hannemann
  8. ↑ Stanisław Horoszko: Szwedzi w Szczecinie. W: Encyklopedia Szczecina, P–Ż. op.cit., 2000, s. 667–670. ISBN 83-7241-089-5.
  9. ↑ Kalendarium historii Zamku. [w:] Strona internetowa [on-line]. Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie. [dostęp 2016-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-01)].
  10. ↑ Jan Iwańczuk: Heinrich Kote. [w:] pomeranica.pl [on-line]. [dostęp 2016-09-22].
  11. ↑ Dirk Alvermann,Jürgen Regge: Justitia in Pommern. Münster: LIT Verlag, 2004.
  12. ↑ Łasztownia. W: Jarosław Kociuba: Szczecin - praktyczny przewodnik turystyczny (wyd. III zmienione). Szczecin: Walkowska Wydawnictwo / JEŻ, 2016, s. 156-160. ISBN 978-83-61805-76-2.
  13. ↑ Jerzy Połowniak. "Sedinum" Leszka Hermana, czyli magiczny Szczecin. Polski Dan Brown i jego miasto. „Wyborcza.pl, Magazyn Szczeciński”, 2016-03-02. 

Bibliografia

  • Bogdan Frankiewicz, Sydonia, Jacek Tybur (ilust.), Szczecin: Glob, 1986, s. 64, ISBN 83-7007-079-5, OCLC 835900883.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Edward Burne-Jones Sidonia von Bork.jpg
"Sidonia Von Bork", based on the 1849 gothic novel Sidonia the Sorcess by Lady Wilde, a translation of Sidonia Von Bork: Die Klosterhexe (1847) by Johann Wilhelm Meinhold. Watercolor with bodycolor, 13 x 6 3/4 in.
Oderburg.jpg
Zamek Odrzański w Grabowie pod Szczecinem. Fragment miedziorytu wykonanego ok. 1620 przez Heinrich Kotego i Petrusa Rollosa.
Gryfici gielda w Szczecinie 1678.jpg
Portrety ksiazat pomorskich, autor nieznany, 1678 r. Zdobily gmach gieldy w Szczecinie, obecnie eksponaty Muzeum Narodowego w Szczecinie
Borcke Siebmacher171 - Sachsen.jpg
Wappen der Pommerischen und Sächsischen Adelsfamilie Borcke
AGAD List Sydonii von Borcke do księcia szczecińskiego Filipa II.png
Allerei Nachrichten von Sydonia von Borcke – Sydonia von Borcke prosi księcia Filipa II o ponowne rozpatrzenie jej skarg na współtowarzyszki w klasztorze w Marianowie i prosi o wyznaczenie na komisarzy Heinricha von Wedell i Christoph von Wedell, którzy znają już problem.

Sydonia von Borcke urodziła się w 1548 roku w Strzmielu (pow. łobeski). Jej rodzina należała do elity szlachty pomorskiej, swoimi korzeniami sięgała połowy XIII wieku. Gniazdem rodowym był zamek w Strzmielu, który w połowie XVI wieku był własnością jej ojca Ottona von Borcke. Wcześnie osierocona, przyjęta została z siostrą Dorotą na dwór książęcy Filipa I w Wołogoszczy (Wolgast), gdzie prawdopodobnie doszło do romansu Sydonii z książęcym synem Ernestem Ludwikiem. W 1568 roku zawarła z siostrą i bratem Ulrykiem układ o dziedziczeniu dóbr rodowych przez tego ostatniego w zamian za wiano dla obu sióstr. Ulryk nie wykonał postanowień umowy i nie spłacił w całości Doroty i Sydonii. Obie siostry szukały pomocy na dworze książęcym i Sądzie Nadwornym w Szczecinie. Wieloletnie postępowania mediacyjne oraz procesowe nie przyniosły skutku. Sydonia po śmierci siostry została za namową krewnych przyjęta w 1605 roku do klasztoru w Marianowie. Była to ewangelicka fundacja dobroczynna pod patronatem książąt pomorskich utworzona w miejsce sekularyzowanego klasztoru cysterek. W Marianowie Sydonia zajęła się zielarstwem i ziołolecznictwem. Nie zaprzestała jednak prowadzania sporów z rodziną o majątek, a będąc osobą niezależną popadła w konflikt ze współmieszkankami fundacji. Ustawiczny konflikt z krewnymi oraz z mieszkankami klasztoru spowodował odsunięcie się życzliwego dotąd dworu książęcego, a działalność medyczna Sydonii stała się podstawą do oskarżenia jej przez kuzyna Josta o czary, rzucenie klątwy na rodzinę książęcą za niespełnioną miłość do Ernesta Ludwika, czego efektem miało być otrucie Filipa II w 1618 roku, a także brak męskich potomków w rodzie Gryfitów. Franciszek I nakazał w październiku 1619 roku aresztować Sydonię i osadzić ją w zamku w Oderburgu. W oparciu o zeznania czarownicy o nazwisku Albrecht Wolde oraz innych światów i własne zeznania złożone na procesie inkwizycyjnym została skazana na karę śmierci przez Sąd Ławniczy w Szczecinie (Schöppenstuhl). 1 września 1620 roku przed bramą Młyńską w Szczecinie Sydonia – ze względu na pochodzenie szlacheckie – została najpierw ścięta, a następnie jej ciało spalone na stosie. W trzy miesiące później zmarł nagle książę Franciszek I, a w 1637 roku ostatni męski potomek Gryfitów – Bogusław XIV. Miejsce powstania: Marianowo Oryginał, papier, jęz. niemiecki

autor komentarza: Paweł Gut
Brama Młyńska.png
Fragment Alten Stettin-3