Sydor Rey

Sydor Rey
Data i miejsce urodzenia

6 września 1908
Wojniłów

Data i miejsce śmierci

15 listopada 1979
USA

Dziedzina sztuki

literatura

Sydor Rey (właściwie Izydor Reiss, ur. 6 września 1908 w Wojniłowie, zm. 15 listopada 1979 w USA) – polski poeta i prozaik.

Życiorys

Studiował prawo i nauki polityczne na Uniwersytecie Lwowskim, a następnie przeniósł się do Warszawy i kontynuował naukę na Uniwersytecie Warszawskim. Przez pewien czas pracował w sierocińcu prowadzonym przez Janusza Korczaka i Stefanię Wilczyńską[1]. W 1929 zadebiutował, jako prozaik, opowiadanie nosiło tytuł „Królestwo Boże” i było opowieścią o fikcyjnej, prywatnej fabryce, gdzie podczas wizyty znajomy właściciela zauważa wiele nieprawidłowości i szczegółowo punktuje złe zarządzanie i fatalne warunki pracy. Od 1934 należał do założonego rok wcześniej Zespołu Literackiego Przedmieście[2]. W 1935 Rey przetłumaczył z jidysz na polski powieść biograficzną Moisesha Grosmana o Karolu Marksie[3].

Kropiwniki

Jego pierwsza powieść ukazała się w 1937 i nosiła tytuł Kropiwniki[4], tytuł pochodził od nieistniejącego miasteczka na Wołyniu. Pod tą nazwą pisarz ukrył rodzinny Wojniłów, który opisał przez pryzmat życia trzech pokoleń mieszkańców pochodzących z trzech różnych grup społecznych i narodowych – Żydów, Polaków i Ukraińców[5]. Przedstawienie wykształconych Polaków o szlacheckich korzeniach, przedsiębiorczych Żydów i biedoty ukraińskich chłopów zamieszkujących okoliczne wsie wywołało swoją bezpośredniością szeroki oddźwięk u czytelników i krytyków.

Jerzy Andrzejewski na łamach „Prosto z mostu” zarzucił Sydorowi Reyowi propagowanie treści komunistycznych oraz marnowanie talentu literackiego na rzecz pisania opowiadań niskich lotów[6], w podobnym tonie wypowiadał się w tym czasopiśmie Adolf Nowaczyński[7]. Witold Gombrowicz pisał, że Kropiwniki będące literackim debiutem rozczarowały go powielaniem sprawdzonych schematów[8].

Spacer

Kolejnym dziełem było opowiadanie „Spacer”, które obrazowało rozmiar polskiego antysemityzmu. Tytuł odnosi się do spaceru dwóch mężczyzn o homoseksualnej orientacji seksualnej, z których jeden jest Żydem a drugi Polakiem. Panowie jawnie okazują sobie czułość, ale nie to jest przyczyną oburzenia otoczenia. Przechodniów gorszy fakt, że są to mężczyźni dwóch różnych narodowości, Polaków oburza, że jeden z panów jest Żydem, a Żydów, że jeden z nich zadaje się z Polakiem. W tym opowiadaniu Sydor Rey poruszył wyjątkowo wątek homoerotyczny, sam pisarz był biseksualny[9]. Tematyka ta powróciła jeszcze raz w opowiadaniu „Na plaży”[10].

W 1936 był jednym z sygnatariuszy listu otwartego polskich pisarzy potępiającego pacyfikację protestów robotniczych, które miały miejsce w 21 marca tego roku w krakowskiej fabryce Semperit[11].

Na emigracji

Wiosną 1939 Sydor Rey opuścił Polskę, wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i osiadł w Nowym Jorku, gdzie założył i prowadził antykwariat. Pozostała w Polsce rodzina zginęła podczas II wojny światowej[12]. Publikował w wydawanym w języku polskim tygodniku „Aktualności”. W 1958 podczas ankiety przeprowadzanej wśród pisarzy tworzących na emigracji oświadczył, że nie czuje się emigrantem, ponieważ duchowo nadal jest Polakiem i uważa się za polskiego pisarza[13]. W 1959 ukazał się pod wspólnym tytułem Księga rozbitków zbiór osiemnastu opowiadań dotyczących Holocaustu widzianego z bezpiecznego Nowego Jorku[14]. W 1963 udzielił wywiadu Polskiemu Radio, w Polsce planowano wydać Księgę rozbitków i wznowić Kropiwniki, ale stwierdzono, że ich publikacja byłaby zbyt kontrowersyjna. Pomiędzy 1962 a 1966 w londyńskich „Wiadomościach” ukazywała się powieść w odcinkach pod tytułem Ludzie miejscowi. W 1967 ukazał się zbiór wierszy pod tytułem Własnymi słowami, który został bardzo surowo oceniony przez Mariana Pankowskiego, w wyniku tej oceny Sydor Rey nawiązał z nim długą polemikę[15]. W 1966 pisarz przekazał zbiór swoich rękopisów i dokumentów do Biblioteki Syracuse w Syracuse (Nowy Jork). Korespondencja prowadzona z Salo Wittmayer Baronem została dołączona do zbioru Salo W.Baron Papers 1900-1980 i jest przechowywana w Wydziale Zbiorów Specjalnych Biblioteki Uniwersytetu Stanford[16], zbiór korespondencji Sydora Reya z polskim krytykiem Michałem Chmielowcem przekazano do zbiorów Archiwum Informacji o Emigracji w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Przypisy

  1. ↑ Encyklopedia INTERIA, hasło Sydor Rey
  2. ↑ Jerzy Kwiatkowski, Literatura Dwudziestolecia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe (Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk), Warszawa 1990, p. 31. ISBN 83-01-09928-3
  3. ↑ Moisesh Grosman, Karol Marks: powieść biograficzna, tł. S. Rey. Warszawa: Wydawnictwo Znicz, 1935
  4. ↑ Sydor Rey, Kropiwniki: powieść. Warszawa: Nakładem Księgarni F. Hoesicka, 1937
  5. ↑ Sydor Rey, Królestwo Boże: Przedmieście, H. Boguszewska & J. Kornacki, Warszawa, Towarzystwo Wydawnicze Rój, 1934, s. 158–177
  6. ↑ Ignacy Fik, 20 lat literatury polskiej (1918–1938), Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Kraków 1939, s. 58
  7. ↑ Adolf Nowaczyński, „Ofensywa: Huntman”, Prosto z mostu (Warszawa), cz. 4, Nr. 41 (207), 25 września 1938, s. 8
  8. ↑ Witold Gombrowicz, „Proletariacka huśtawka”, Czytelnicy i krytycy: proza, reportaże, krytyka literacka, eseje, przedmowy, wybór W. Bolecki, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2004, s. 220. ISBN 83-08-03395-4
  9. ↑ Sydor Rey, „Spacer”, Nowy Głos (Dziennik warszawskiej społeczności żydowskiej), cz. 2, Nr. 155, 5 lipca 1938, s. 7
  10. ↑ Sydor Rey, „Na plaży”, „Własnymi słowami”, Londyn, Poets' & Painters' Press, 1967, s. 49
  11. ↑ „Protest pisarzy warszawskich”, Miesięcznik Literacki „Kamena”, cz. 3, Nr. 8–9 (28–29), kwiecień–maj Chełm 1936
  12. ↑ Zofia Kozarynowa. O Księdze rozbitków. „Wiadomości” (Londyn) cz. 14, Nr. 48 (713), 29 listopada 1959, s. 4
  13. ↑ Pisarze emigracyjni a literatura krajowa: ankieta Wiadomości. „Wiadomości” (Londyn), cz. 13, Nr. 33 (646), 17 września 1958, s. 4
  14. ↑ Sydor Rey: Księga rozbitków. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1959
  15. ↑ Marian Pankowski. Rzeczywistość nieokrzesana, czyli o wierszach Sydora Reya. Tygodnik „Wiadomości” (Londyn) cz. 23, Nr. 39 (1174), 29 września 1968, s. 4
  16. ↑ "The Salo W. Baron Papers, 1900–1980", Stanford University Libraries, Manuscript Division, Collection No. M0580

Linki zewnętrzne