Symcha Rotem

Symcha Rotem

Szymon Rathajzer

Kazik

Symcha Rotem
Data i miejsce urodzenia	10 lutego 1925 Warszawa
Data i miejsce śmierci	22 grudnia 2018 Jerozolima
Przebieg służby
Siły zbrojne	ŻOB, AL
Stanowiska	łącznik Żydowskiej Organizacji Bojowej
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa: powstanie w getcie warszawskim powstanie warszawskie
Odznaczenia

Symcha Rotem, ps. „Kazik” w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Symcha Rotem, ps. „Kazik” (hebr. שמחה רותם; ur. 10 lutego 1925 w Warszawie^[1] jako Szymon Ratajzer^[2], zm. 22 grudnia 2018 w Jerozolimie^[3]) – polsko-żydowski działacz ruchu oporu w czasie II wojny światowej, uczestnik powstania w getcie warszawskim, łącznik Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) po aryjskiej stronie Warszawy.

Od 2008 Honorowy Obywatel miasta stołecznego Warszawy.

Życiorys

Urodził się na warszawskim Czerniakowie jako Szymon Ratajzer i był najmłodszy z czwórki rodzeństwa. Matka pochodziła ze spolonizowanej żydowskiej rodziny Mińskich i prowadziła mydlarnię, zaś wywodzący się z tradycyjnej rodziny chasydów ojciec przejął po swoim ojcu funkcję kantora w synagodze^[4].

W czasie bombardowania Warszawy w 1939 zginął jego młodszy brat, a on sam został ranny. Rodzinę Ratajzerów przesiedlono do getta pod koniec 1942 roku, już po wielkiej akcji deportacyjnej^[5]. Sam Szymon Ratajzer, który już wcześniej związał się z żydowskim ruchem oporu po stronie aryjskiej, przedostał się do getta w listopadzie 1942, by przemycić dokumenty. Pozostał na miejscu i wstąpił do Żydowskiej Organizacji Bojowej. Brał udział w akcjach ekspropriacyjnych, a także w zamachach na żydowskich kolaborantów. Ze względu na „aryjski” wygląd i władanie świetną polszczyzną z warszawskim akcentem, otrzymał pseudonim „Kazik”, przedstawiano go także jako członka polskiego podziemia. W tej roli kierował akcją uwolnienia więzionych przez żydowską policję działaczy podziemia w getcie^[6].

Podczas powstania w getcie był członkiem grupy bojowej dowodzonej przez Hanocha Gutmana, która walczyła na terenie szopu szczotkarzy, a następnie w getcie centralnym. 1 maja 1943, na zlecenie Komendy Głównej ŻOB, wraz z Zygmuntem Frydrychem przedostał się tunelem, przekopanym przez Żydowski Związek Wojskowy pod ulicą Bonifraterską^[7], na stronę aryjską, gdzie nawiązał kontakt z tamtejszym przedstawicielem ŻOB, Icchakiem Cukiermanem, w celu zorganizowania wyjścia bojowców z getta. Ponieważ Cukierman nie był w stanie zorganizować akcji przerzutu, „Kazik” przeprowadził akcję dzięki własnym kontaktom z komunistycznym podziemiem i warszawskim półświatkiem^[8][9].

W nocy z 8 na 9 maja powrócił kanałami do getta. 9 maja wraz z polskimi pracownikami wodociągów miejskich zorganizował przeprowadzenie kanałami na aryjską stronę grupy ok. 30 bojowców, napotkanej w kanałach. 10 maja bojowcy zostali ewakuowani z kanałów włazem przy ulicy Prostej i przewiezieni podstawioną ciężarówką do lasu w Łomiankach pod Warszawą^[10].

Uczestniczył w powstaniu warszawskim walcząc w oddziale Armii Ludowej na Starym Mieście^[11]. Brał udział w wyprowadzaniu oddziałów powstańczych kanałami na Żoliborz^[12]. W styczniu 1945 na zlecenie Armii Ludowej został wysłany do Lublina wraz z Ireną Golblum. Ich celem było nawiązanie kontaktu z Tymczasowym Rządem Polskim. Nie widząc możliwości współpracy z nowymi, komunistycznymi władzami, Ratajzer opuścił Polskę^[13]. W Budapeszcie spotkał się z Abą Kownerem i przystąpił do spisku mającego na celu zemstę na Niemcach. W planach spiskowców było zatrucie wodociągów, lub zatrucie chleba w obozach, w których alianci osadzali zidentyfikowanych esesmanów. Spisek jednak został odkryty, a Kowner aresztowany. Akcja zatrucia chleba w Dachau, którą kierować miał „Kazik”, została odwołana^[14].

W 1946 dotarł do Palestyny i zamieszkał w Jerozolimie. Wstąpił do żydowskiej organizacji samoobrony Hagana, a po powstaniu państwa Izrael w stopniu porucznika uczestniczył w I wojnie izraelsko-arabskiej. Walczył także w kolejnych konfliktach zbrojnych Izraela. Działał w związkach zawodowych, a także zorganizował sieć spółdzielczych sklepów spożywczych, w których wprowadził pierwsze w Izraelu kody kreskowe^[15].

Po wojnie stał się jednym z organizatorów emigracji do Palestyny, gdzie sam dotarł w listopadzie 1946, osiedlając się w Jerozolimie.

Jako jeden z ostatnich żyjących uczestników powstania brał udział w obchodach 65. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim w kwietniu 2008. 13 maja 2010, razem z Pniną Grynszpan-Frymer, wziął udział w odsłonięciu pomnika Ewakuacji Bojowników Getta Warszawskiego na ul. Prostej 51. W 2013 wraz z Chawką Folman-Raban uczestniczył w obchodach 70. rocznicy powstania w getcie warszawskim^[16]. W kwietniu 2018 roku opublikował list otwarty, w którym odniósł się do przemówienia prezydenta RP Andrzeja Dudy wygłoszonego w 75. rocznicę powstania w getcie warszawskim, wyrażając swoją frustrację „uporczywą nieznajomością najistotniejszej różnicy między cierpieniem narodu polskiego w wyniku nazistowskiej okupacji, cierpieniem, którego nie lekceważę, a między systematycznym unicestwianiem moich braci i sióstr, polskich Żydów, przez niemiecką, nazistowską machinę zagłady, a także ignorowaniem faktu, że mieli w tym udział liczni przedstawiciele narodu polskiego”. Zaznaczył również, że jego ocena nie dotyczy „narodu polskiego jako całości”^[17].

Jest autorem wspomnień opublikowanych w połowie lat osiemdziesiątych^[18], których polskie wydanie zatytułowane Wspomnienia powstańca z warszawskiego getta ukazało się w 2012^[19].

W amerykańskim filmie Uprising z 2001, w reżyserii Jona Avneta, w postać Kazika Ratajzera-Rotema wcielił się Stephen Moyer.

Upamiętnienie

• został upamiętniony napisami na tablicach przy pomniku Ewakuacji Bojowników Getta Warszawskiego przy ulicy Prostej 51 w Warszawie.
• jest głównym bohaterem filmu dokumentalnego Rotem Agnieszki Arnold z 2013 r.

Odznaczenia

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski – 2013^[20][21]
• Krzyż Oficerski Orderu Zasługi RP – 2003^[22]
• Złoty Medal Wojska Polskiego – 2013^[23]

Przypisy

Bibliografia

• Barbara Temkin-Bermanowa: Dziennik z podziemia (Żydowski Instytut Historyczny: „Twój Styl”, Warszawa, 2000 r., ISBN 83-7163-289-4)
• Władka Meed: On Both Sides of the Wall. Memoirs from the Warsaw Ghetto (Holocaust Libr., Nowy Jork, cop. 1979 r., ISBN 0-89604-013-5)
• Helena Rufeisen-Schüpper: Pożegnanie Miłej 18. Wspomnienia łączniczki Żydowskiej Organizacji Bojowej („Beseder”, Kraków, 1996 r., ISBN 83-86995-01-7)
• Cywia Lubetkin: Zagłada i powstanie (Warszawa 1999)
• Anka Grupińska: Ciągle po kole. Rozmowy z żydowskimi żołnierzami („Twój Styl”, Warszawa, 2000 r., ISBN 83-7163-187-1)
• Adolf Berman: Wos der gojr hot mir baszert. Mit jidn in Warsze 1939 – 1942 [Co mi przeznaczył los. Z Żydami w Warszawie]
• Israel Gutman: Walka bez cienia nadziei
• Adina Blady-Szwajgier: I więcej nic nie pamiętam
• Witold Bereś, Krzysztof Burnetko: Bohater z Cienia. Kazik Ratajzer. Świat Książki, 2012. ISBN 978-83-7799-373-6.
• Prezydent odznaczył „kustoszów pamięci” (15.04.2008) w internetowym serwisie informacyjnym www.wprost.pl
• Informacje o nadaniu honorowego obywatelstwa Warszawy na stronie samorzad.pap.pl (03.04.2008). samorzad.pap.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
• Opis filmu Powstanie w serwisie filmweb.pl

Linki zewnętrzne

• Symcha Rotem mówi o powstaniu w getcie warszawskim – wspomnienia z kolekcji historii mówionej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.