Synagoga Jad Charuzim w Sanoku
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Budulec | murowana |
| Data budowy | |
| Tradycja | ortodoksyjna |
Położenie na mapie Sanoka  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
 49°33′37,800″N 22°12′23,299″E/49,560500 22,206472 | |
Synagoga Jad Charuzim w Sanoku (z hebr. Sprawna Ręka bądź Zręczna Dłoń) – synagoga znajdująca się w Sanoku przy ulicy Franciszkańskiej 5.
Jest położona tuż obok klasztoru franciszkańskiego. Jest jedną z dwóch zachowanych, wolno stojących synagog w mieście.
Synagoga została zbudowana w 1897[1] z inicjatywy Stowarzyszenia Rzemieślników „Jad Charuzim”[2] (organizacji mającej za cel popieranie interesów rzemieślników żydowskich[3], prowadzącej działalność kulturalną oraz organizującą wsparcie dla ubogich, której prezesem w Sanoku byli: dr Natan Nebenzahl[4], dr Arnold Reich[5], Abraham Herzig[3], dr Samuel Herzig[6][7]). Bywała też określana jako klojz – dom modlitwy chasydów, nazwa.
Podczas II wojny światowej budynek bożnicy został znacznie uszkodzony wskutek spalenia w 1939[8][9]. W 1949, za zgodą ludności żydowskiej, budynek przejęło Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Sanoku i zabezpieczony, a w 1951 posłużył za stolarnię miejską[10]. W dalszym czasie synagoga została wyremontowana i równocześnie przebudowana[11]. Zmieniono wówczas m.in. układ okien, zastępując wysokie zakończone łukowato, małymi prostokątnymi. Obecnie w synagodze znajduje się siedziba Stowarzyszenia Architektów.
Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. Do dnia dzisiejszego częściowo zachował się wystrój zewnętrzny.
W budynki działał miejski Wydział Architektury[8]. Na początku XX wieku do nieruchomości jako mienia pozostawionego przez właścicieli żydowskich zgłosiła roszczenie Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie[12]. Do 2012 w budynku miała siedzibę Fundacja Karpacka. Obecnie pomieszczenia budynku służą za powierzchnie biurowe i mieszkalne[13][14].
Budynek wpisany do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka, opublikowanego w 2015[15].
Przypisy
- ↑ Edward Zając. Synagogi, Domy Modlitwy i cmentarze żydowskiego w Sanoku. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, Nr 39 (203) z 29 września 1995.
- ↑ http://fodz.pl/download/1szlak_chasydzki_sanok_PL.pdf
- ↑ a b Zespół: Starostwo powiatowe w Sanoku. Stowarzyszenia i związki 1919-1939 (nr mikr. 160756, sygn. 13). Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Rzeszowie z siedzibą w Przemyślu, s. 184.
- ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 1, s. 4, 6 stycznia 1895.
- ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 361.
- ↑ Żydostwo m. Sanoka prosi o sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy. „Nowy Dziennik”, s. 9, Nr 206 z 29 lipca 1933.
- ↑ Edward Zając, Oświata i szkolnictwo. Życie kulturalne. Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 604.
- ↑ a b Maria Łapiszczak: Sanok na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. II. Sanok: 2001, s. 43. ISBN 83-915388-1-8.
- ↑ Borys Łapiszczak: Sanok w Galicji i Lodomerii (Judaika) na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. XIII. Sanok: Poligrafia, 2010, s. 64. ISBN 83-918650-7-1.
- ↑ Ewa Molisak. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Odbudowa życia gospodarczego i społeczeństwa Sanoka w latach 1944-1950. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 110, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ Żydzi rzeszowscy i podkarpaccy, www.spoleczna2.nazwa.pl [dostęp 2017-11-26] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-05] (pol.).
- ↑ Franciszek Oberc. Dwie kadencje – Rada Miasta 2002–2010. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 11: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1990–2010, s. 265, 2014. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.
- ↑ Edward Zając. Dzieje Żydów Sanoka i powiatu sanockiego w latach 1939–1943. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 32, s. 122, 1994.
- ↑ Materiały informacyjne Urzędu Miasta Sanoka.
- ↑ Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 4. [dostęp 2016-10-20].
Linki zewnętrzne
- Synagoga Jad Charuzim w Sanoku na portalu Wirtualny Sztetl
|
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 50.9 N
- S: 48.95 N
- W: 21.03 E
- E: 23.66 E
Symbol zabytku judaizmu do legendy mapy
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Jad Charuzim Synagogue in Sanok
Autor: OpenStreetMap contributors, Licencja: ODbL
OpenStreepMap location map of Sanok, Poland:
- top = 49.5905
- bottom = 49.5234
- left = 22.1468
- right = 22.2844