Synagoga Poppera w Krakowie

Synagoga Poppera
Synagoga Mała
Obiekt zabytkowy nr rej. A-305 z 28 stycznia 1936[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Kraków
ul. Szeroka 16 (ul. Dajwór 1)

Budulec

murowana

Data budowy

1620

Data likwidacji

II wojna światowa

Tradycja

ortodoksyjna

Obecnie

księgarnia

Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Synagoga Poppera”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Synagoga Poppera”
Ziemia50°03′08,77″N 19°56′55,61″E/50,052436 19,948781

Synagoga Wolfa Poppera, zwana Małąsynagoga znajdująca się w Krakowie na Kazimierzu, przy ulicy Szerokiej 16.

Historia

Synagoga została ufundowana w 1620 przez bogatego żydowskiego kupca i finansistę Wolfa Poppera. Dzięki szczodrości Wolfa Poppera synagoga mogła poszczycić się najbogatszym wyposażeniem wnętrza spośród wszystkich krakowskich bożnic. Jej kosztowne utrzymanie doprowadziło kolejnych spadkobierców synagogi do poważnego zubożenia, graniczącego z bankructwem. W związku z tym synagogę przejęła krakowska gmina żydowska, która niezbyt troszczyła się o utrzymywanie jej świetności. Po raz pierwszy bożnicę wymieniono w spisie podatkowym z 1653.

Pierwotnie synagoga znajdowała się na zapleczu kamienicy Poppera przy ul. Szerokiej, a jej wschodnia ściana przylegała do muru obronnego Kazimierza. W 1827 synagoga przeszła generalną rozbudowę: dobudowano przybudówki, w których ulokowano babiniec, przebudowano dach, schody i ganki komunikacyjne piętrowych babińców. Przy ulicy Szerokiej wybudowano trójosiową bramę prowadzącą do synagogi. Kolejne restauracje i przebudowy miały miejsce w 1898 i 1904.

Podczas II wojny światowej hitlerowcy doprowadzili do znacznej dewastacji wnętrza synagogi oraz bezpowrotnego przepadku jej cennego wyposażenia. Po zakończeniu wojny synagoga znajdowała się w bardzo złym stanie. Trafiony bombą dach zawalił się, a mur od strony ulicy Dajwór został uszkodzony. Dzięki staraniom Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Krakowie, synagoga została szybko wyremontowana.

W późniejszym okresie w pomieszczeniach dawnych galerii dla kobiet mieszkali przez kilka lat żydowscy repatrianci ze Związku Radzieckiego. W 1956 Miejska Rada Narodowa wydała nakaz eksmisji kongregacji z synagogi, w celu przeznaczenia jej na dom kultury dla głuchoniemych. Przeciwko tym planom głośno zaprotestowała Kongregacja Wyznania Mojżeszowego z prezesem Maciejem Jakubowiczem na czele, która nie chciała dopuścić do przeznaczenia synagogi na lokal rozrywkowy[2]. W międzyczasie dyrekcja Polskiego Związku Głuchoniemych w Krakowie uznała, że synagoga nie nadaje się na dom kultury i zrzekła się przydziału na nią. Protest kongregacji z 1956 był największym protestem środowiska żydowskiego w powojennej Polsce[2].

W latach 1965–1967 przeprowadzono kapitalny remont budynku, podczas którego zamurowano wnękę na Aron ha-kodesz, wejście od strony ulicy Dajwór zamieniono na okno oraz rozebrano drewniane ganki i przybudówki. Po zakończeniu remontu w synagodze za zgodą Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie mieściła się do roku 2017 filia Staromiejskiego Centrum Kultury Młodzieży.

W 2005 bożnica przeszła kolejny remont, podczas którego otynkowano budynek oraz wymieniono okna na takie, które w całości przypominają te sprzed wojny. Od 1996 podczas Festiwalu Kultury Żydowskiej w synagodze obywają się warsztaty artystyczne „Odkrywanie Kazimierza”, podczas których uczestnicy poprzez sztukę, poznają historię i kulturę Kazimierza – byłej żydowskiej dzielnicy Krakowa[3].

W roku 2017 bożnica została wykupiona, obecnie mieści się w niej filia księgarni Austeria – wydawnictwa zajmującego się publikowaniem i sprzedawaniem artykułów papierniczych, muzyki, oraz literatury powiązanej z kulturą żydowską.

Architektura

Budynek synagogi w stylu barokowym, z murami podpartymi potężnymi skarpami, wzniesiono na planie prostokąta z cegły i kamienia (dolne partie murów). Wewnątrz znajduje się prostokątna główna sala modlitewna ze sklepieniem kolebkowym, do której wchodzi się przez mały przedsionek. Przed wejściem do bożnicy od strony ul. Szerokiej znajduje się mały prostokątny dziedziniec, który zamyka ażurowa, trójosiowa brama. Nad środkowym przejściem znajduje się tablica ze zrekonstruowanym napisem w języku hebrajskim:

„Synagoga imienia R. Wolfa Poppera błp. Założona w r. 5380 (1620) odrestaurowana przez zarząd w r. 5664 (1904)”

Do dnia dzisiejszego zachował się pierwotny układ sali modlitewnej oraz pomieszczeń dla kobiet w części północnej, do których prowadzą schody zewnętrzne w narożniku północno-zachodnim. Na ścianach i sklepieniu zachowały się pozostałości polichromii autorstwa Schoenkera, które obecnie zostały zamalowane cienką warstwą białej farby kredowej.

Z oryginalnego wyposażenia zachowały się jedynie dębowe, płaskorzeźbione i polichromowane, barokowe drzwiczki Aron ha-kodesz z XVIII wieku, które obecnie znajdują się w zbiorach prywatnego Muzeum Isaaka i Edith Wolfsonów w Jerozolimie. Przedstawiają one postacie lwa, orła, jelenia i lamparta, symbolizujące zdolności i siły człowieka. Wieńczy je korona Tory oraz napis w języku hebrajskim.

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021 [dostęp 2013-09-06].
  2. a b Kazimierz Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966, Kraków 2006, ISBN 83-60490-16-3 – Sprawa Bożnicy Popera
  3. Odkrywanie Kazimierza – Festiwal Kultury Żydowskiej w Warszawie

Bibliografia

  • Michał Rożek, Żydowskie zabytki krakowskiego Kazimierza, Mariusz Szelerewicz (ilust.), Elżbieta Krasodomska (tłum.), Kraków: Oficyna Cracovia, 1990, ISBN 83-85104-01-1, OCLC 838606164.
  • Izabella Rejduch-Samkowa, Jan Samek, Dawna sztuka żydowska w Polsce, Maciej Buszewicz (ilust.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 2002, ISBN 83-01-13892-0, ISBN 83-221-0751-X, OCLC 830375156.
  • Kazimierz Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966, Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, 2006, ISBN 83-60490-16-3, OCLC 169871206.
  • Encyklopedia Krakowa, WarszawaKraków 2000, ISBN 83-01-13325-2

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kraków location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Kraków. Punkty graniczne mapy:
  • N: 50.15 N
  • S: 49.95 N
  • W: 19.76 E
  • E: 20.26 E
Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda zabytek judaizmu.svg
Symbol zabytku judaizmu do legendy mapy
PopperSynagogue Krakow 2007.jpg
Autor: Ludek, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Synagoga Poppera w Krakowie
Wolf Popper Synagogue, interior2, 16 Szeroka street, Kazimierz, Kraków, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Synagoga Wolfa Poppera, wnętrze2, ul. Szeroka 16, Kazimierz, Kraków
Wolf Popper Synagogue, interior1, 16 Szeroka street, Kazimierz, Kraków, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Synagoga Wolfa Poppera, wnętrze1, ul. Szeroka 16, Kazimierz, Kraków
Wolf Popper Synagogue, 16 Szeroka street, Kazimierz, Kraków, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Synagoga Wolfa Poppera, ul. Szeroka 16, Kazimierz, Kraków
Wolf Popper Synagogue, gate, 16 Szeroka street, Kazimierz, Kraków, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Synagoga Wolfa Poppera, brama, ul. Szeroka 16, Kazimierz, Kraków
Wolf Popper Synagogue, interior, 16 Szeroka street, Kazimierz, Kraków, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Synagoga Wolfa Poppera, wnętrze, ul. Szeroka 16, Kazimierz, Kraków