Synagoga Poppera w Krakowie

Synagoga Poppera

Synagoga Mała

nr rej. A-305 z 28 stycznia 1936[1]
Państwo	Polska
Miejscowość	Kraków ul. Szeroka 16 (ul. Dajwór 1)
Budulec	murowana
Data budowy	1620
Data likwidacji	II wojna światowa
Tradycja	ortodoksyjna
Obecnie	księgarnia
Położenie na mapie Krakowa Synagoga Poppera
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Synagoga Poppera
Położenie na mapie województwa małopolskiego Synagoga Poppera
50°03′08,77″N 19°56′55,61″E/50,052436 19,948781

Synagoga Wolfa Poppera, zwana Małą – synagoga znajdująca się w Krakowie na Kazimierzu, przy ulicy Szerokiej 16.

Historia

Synagoga została ufundowana w 1620 przez bogatego żydowskiego kupca i finansistę Wolfa Poppera. Dzięki szczodrości Wolfa Poppera synagoga mogła poszczycić się najbogatszym wyposażeniem wnętrza spośród wszystkich krakowskich bożnic. Jej kosztowne utrzymanie doprowadziło kolejnych spadkobierców synagogi do poważnego zubożenia, graniczącego z bankructwem. W związku z tym synagogę przejęła krakowska gmina żydowska, która niezbyt troszczyła się o utrzymywanie jej świetności. Po raz pierwszy bożnicę wymieniono w spisie podatkowym z 1653.

Pierwotnie synagoga znajdowała się na zapleczu kamienicy Poppera przy ul. Szerokiej, a jej wschodnia ściana przylegała do muru obronnego Kazimierza. W 1827 synagoga przeszła generalną rozbudowę: dobudowano przybudówki, w których ulokowano babiniec, przebudowano dach, schody i ganki komunikacyjne piętrowych babińców. Przy ulicy Szerokiej wybudowano trójosiową bramę prowadzącą do synagogi. Kolejne restauracje i przebudowy miały miejsce w 1898 i 1904.

Podczas II wojny światowej hitlerowcy doprowadzili do znacznej dewastacji wnętrza synagogi oraz bezpowrotnego przepadku jej cennego wyposażenia. Po zakończeniu wojny synagoga znajdowała się w bardzo złym stanie. Trafiony bombą dach zawalił się, a mur od strony ulicy Dajwór został uszkodzony. Dzięki staraniom Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Krakowie, synagoga została szybko wyremontowana.

W późniejszym okresie w pomieszczeniach dawnych galerii dla kobiet mieszkali przez kilka lat żydowscy repatrianci ze Związku Radzieckiego. W 1956 Miejska Rada Narodowa wydała nakaz eksmisji kongregacji z synagogi, w celu przeznaczenia jej na dom kultury dla głuchoniemych. Przeciwko tym planom głośno zaprotestowała Kongregacja Wyznania Mojżeszowego z prezesem Maciejem Jakubowiczem na czele, która nie chciała dopuścić do przeznaczenia synagogi na lokal rozrywkowy^[2]. W międzyczasie dyrekcja Polskiego Związku Głuchoniemych w Krakowie uznała, że synagoga nie nadaje się na dom kultury i zrzekła się przydziału na nią. Protest kongregacji z 1956 był największym protestem środowiska żydowskiego w powojennej Polsce^[2].

W latach 1965–1967 przeprowadzono kapitalny remont budynku, podczas którego zamurowano wnękę na Aron ha-kodesz, wejście od strony ulicy Dajwór zamieniono na okno oraz rozebrano drewniane ganki i przybudówki. Po zakończeniu remontu w synagodze za zgodą Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie mieściła się do roku 2017 filia Staromiejskiego Centrum Kultury Młodzieży.

W 2005 bożnica przeszła kolejny remont, podczas którego otynkowano budynek oraz wymieniono okna na takie, które w całości przypominają te sprzed wojny. Od 1996 podczas Festiwalu Kultury Żydowskiej w synagodze obywają się warsztaty artystyczne „Odkrywanie Kazimierza”, podczas których uczestnicy poprzez sztukę, poznają historię i kulturę Kazimierza – byłej żydowskiej dzielnicy Krakowa^[3].

W roku 2017 bożnica została wykupiona, obecnie mieści się w niej filia księgarni Austeria – wydawnictwa zajmującego się publikowaniem i sprzedawaniem artykułów papierniczych, muzyki, oraz literatury powiązanej z kulturą żydowską.

Architektura

Budynek synagogi w stylu barokowym, z murami podpartymi potężnymi skarpami, wzniesiono na planie prostokąta z cegły i kamienia (dolne partie murów). Wewnątrz znajduje się prostokątna główna sala modlitewna ze sklepieniem kolebkowym, do której wchodzi się przez mały przedsionek. Przed wejściem do bożnicy od strony ul. Szerokiej znajduje się mały prostokątny dziedziniec, który zamyka ażurowa, trójosiowa brama. Nad środkowym przejściem znajduje się tablica ze zrekonstruowanym napisem w języku hebrajskim:

„Synagoga imienia R. Wolfa Poppera błp. Założona w r. 5380 (1620) odrestaurowana przez zarząd w r. 5664 (1904)”

Do dnia dzisiejszego zachował się pierwotny układ sali modlitewnej oraz pomieszczeń dla kobiet w części północnej, do których prowadzą schody zewnętrzne w narożniku północno-zachodnim. Na ścianach i sklepieniu zachowały się pozostałości polichromii autorstwa Schoenkera, które obecnie zostały zamalowane cienką warstwą białej farby kredowej.

Z oryginalnego wyposażenia zachowały się jedynie dębowe, płaskorzeźbione i polichromowane, barokowe drzwiczki Aron ha-kodesz z XVIII wieku, które obecnie znajdują się w zbiorach prywatnego Muzeum Isaaka i Edith Wolfsonów w Jerozolimie. Przedstawiają one postacie lwa, orła, jelenia i lamparta, symbolizujące zdolności i siły człowieka. Wieńczy je korona Tory oraz napis w języku hebrajskim.

Galeria

• 

  Wnętrze synagogi.

• 

  Wejście do sali i schody na babiniec.

• 

  Babiniec.

• 

  Brama wejściowa od ul. Szerokiej.

• 

  Synagoga widziana z ul. Dajwór.

Zobacz też

• Synagoga Poppera w Pradze

Przypisy

Bibliografia

• MichałM. Rożek MichałM., Żydowskie zabytki krakowskiego Kazimierza, MariuszM. Szelerewicz (ilust.), ElżbietaE. Krasodomska (tłum.), Kraków: Oficyna Cracovia, 1990, ISBN 83-85104-01-1, OCLC 838606164 .
• IzabellaI. Rejduch-Samkowa IzabellaI., JanJ. Samek JanJ., Dawna sztuka żydowska w Polsce, MaciejM. Buszewicz (ilust.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 2002, ISBN 83-01-13892-0, ISBN 83-221-0751-X, OCLC 830375156 .
• KazimierzK. Urban KazimierzK., Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966, Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, 2006, ISBN 83-60490-16-3, OCLC 169871206 .
• Encyklopedia Krakowa, Warszawa – Kraków 2000, ISBN 83-01-13325-2

Linki zewnętrzne

• Panorama synagogi w serwisie zumi.pl. zumi.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-07)].
• Synagoga Poppera w Krakowie na portalu Wirtualny Sztetl