Synagoga w Sandomierzu

Synagoga w Sandomierzu
Obiekt zabytkowy nr rej. A.735 i A.736 z 29.04.1959, z 20.05.1966 i z 28.02.1977[1]
Ilustracja
Synagoga w Sandomierzu
Państwo

 Polska

Miejscowość

Sandomierz
ul. Żydowska 4

Budulec

cegła

Data budowy

1768

Data likwidacji

19391945

Tradycja

ortodoksyjna

Obecnie

Archiwum Państwowe

Położenie na mapie Sandomierza
Mapa konturowa Sandomierza, w centrum znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Sandomierzu”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Sandomierzu”
Położenie na mapie powiatu sandomierskiego
Mapa konturowa powiatu sandomierskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Synagoga w Sandomierzu”
Ziemia50°40′48,7″N 21°44′53,7″E/50,680194 21,748250

Synagoga w Sandomierzu – znajduje się na ul. Żydowskiej 4 w Sandomierzu, w zachodniej części Starego Miasta i przylega do murów miejskich.

Historia

Zbudowana w roku 1768 w miejscu wcześniejszej, być może równie starej jak na krakowskim Kazimierzu (gmina żydowska otrzymała od króla Kazimierza Wielkiego przywilej opieki królewskiej równocześnie z Kazimierzem). Zbudowana z cegły w stylu barokowym, w XIX wieku dostawiono do niej dom gminy żydowskiej (kahał). W latach 1872, 1911 i 1929 przeprowadzono remonty. Synagoga została zdewastowana w czasie II wojny światowej przez okupantów niemieckich. Po remoncie w latach 70. przeznaczona została na Archiwum Państwowe, które gromadzi w swoich zbiorach akta Sandomierza od XVI wieku oraz archiwalia z terenu byłego woj. tarnobrzeskiego z XIX w.[2][3].

Synagoga w Sandomierzu (2006)

Architektura

Budynek synagogi wzniesiony został na skraju wąwozu z cegły na planie zbliżonym do kwadratu w stylu późnobarokowym, w obrębie średniowiecznych murów miejskich. Sala modlitewna posiada sklepienie krzyżowo-kolebkowe z lunetami, a w każdej ścianie znajdują się po 3 okna. Początkowo składała się tylko z sali dla mężczyzn i prawdopodobnie dopiero na przełomie XIX/XX w. dobudowano do niej sień i babiniec. Przekryto je odrębnymi dachami. Ściany bryły głównej podzielone są z zewnątrz szerokimi lizenami, każda na trzy pola. Między lizenami umieszczono wysoko półkoliście prosklepione okna, po trzy w ścianach północnej, południowej i zachodniej a w ścianie wschodniej dwa z małym okulusem między nimi. Pokryty jest dachem namiotowym, łamanym, dwukondygnacyjnym, tzw. dach krakowski[2].

Sala główna o wymiarach 11,60 x 10,30 m i wysokości 9,40 m z wejściem do sali po paru stopniach w dół usytuowanym w ostatnim od zachodu przęśle ściany północnej. Przekrywa ją sklepienie żaglaste z dwunastoma lunetami[2][3].

Aron ha-kodesz poprzedzony siedmioma kamiennymi stopniami z wysokimi postumentami po obu stronach na świeczniki. Wnęka obramiona przez dwie kolumny niosące belkowanie z napisem hebrajskim, a nad nim uskrzydlone błogosławiące dłonie. Powyżej Tablice Przykazań zwieńczone trójkątnym, łamanym tympanonem[2].

Bima była drewnianą ośmioboczną altaną otoczoną balustradą z tralek. Jaj narożne, spiralnie skręcone słupki połączone były w górnej części arkadami wyciętymi z desek. Słupki i szczyty arkad zakończone były gałkami ze szpikulcami[2].

We wnętrzu zachowały się polichromie z XVIII–XIX w., na początku XX w. przemalowane. Najprawdopodobniej najstarszy kawałek polichromii z XVIII w. zachował się na środkowym przęśle ściany wschodniej. Obrazy przedstawiają: Mojżesza nad Nilem, budowę Jerozolimy, mogiłę Judyty, Ścianę Płaczu, Świątynię, mogiłę Szymona Bar Jochaja, Jezioro Tyberiadzkie, Górę Synaj i ofiarę Jakuba. Dodatkowo zachowały się znaki zodiaku i kaligrafie hebrajskie[2][3].

Do sali modlitw z kahału wejście prowadzi przez gotycki portal z XIV/XV w. pochodzący z sandomierskiego zamku, wysadzonego przez Szwedów w 1656, z którego ocalało tylko skrzydło zachodnie[2][3].

Synagoga wraz z kahałem wpisana jest do rejestru zabytków województwa świętokrzyskiego[1].

Przypisy

  1. a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2013-01-23].
  2. a b c d e f g Maria Piechotka i Kazimierz Piechotka: Bramy Nieba Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata i Muzeum Historii Żydów Polskich POLINWarszawa, 2017, s. 494-497, język polski, ISBN 978-83-942344-2-3
  3. a b c d Synagoga w Sandomierzu (ul. Żydowska 4).. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-11-20].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Świętokrzyskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 51.4 N
  • S: 50.1N
  • W: 19.6 E
  • E: 22 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Legenda zabytek judaizmu.svg
Symbol zabytku judaizmu do legendy mapy
Sandomierz location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Sandomierza, Polska
SM Sandomierz Żydowska 4 2019 (0).jpg
Autor: Sławomir Milejski, Licencja: CC BY 3.0
Sandomierz, synagoga, obecnie archiwum, 1768 r.
PL Sandomierz Synagoga.JPG
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Synagogue in Sandomierz, Poland, 1768
Sandomierz County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Sandomierz County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.90 N
  • S: 50.50 N
  • W: 21.33 E
  • E: 21.88 E