Synagoga w Wielowsi

Synagoga w Wielowsi

nr rej. A/441/15 z 23 lutego 2015[1]
(c) I, Pimke, CC-BY-SA-3.0
Państwo	Polska
Miejscowość	Wielowieś
Budulec	murowana
Data budowy	1763-1771
Data likwidacji	1938
Tradycja	reformowana
Obecnie	magazyn zbożowy
Położenie na mapie gminy Wielowieś Synagoga w Wielowsi
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Synagoga w Wielowsi
Położenie na mapie województwa śląskiego Synagoga w Wielowsi
Położenie na mapie powiatu gliwickiego Synagoga w Wielowsi
50°30′32″N 18°36′50″E/50,509000 18,614000

Synagoga w Wielowsi – synagoga z 1771 roku w Wielowsi przy ulicy Gminnej w powiecie gliwickim, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego

Jest najstarszym zachowanym żydowskim domem modlitwy na Górnym Śląsku^[2]. Dawniej uważana była za najokazalszą synagogę we wschodnich Niemczech^[3].

Historia

Synagoga została zbudowana w latach 1763-1771 ze składek wielowiejskich Żydów, którzy wyemigrowali za granicę. Pierwszy zapis na jej temat pochodzi z 1763 roku, kiedy to Salomon Bloch z Londynu przysłał list do Hirscha Blocha z Wielowsi, w którym pisał o planowanej budowie owej synagogi w tym samym roku^[3]. Stanęła na miejscu starszej, drewnianej synagogi. Podczas nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku, bojówki hitlerowskie zdemolowały i następnie podpaliły budynek synagogi^[4]. Częściowemu zniszczeniu uległo wnętrze oraz dach^[3].

Synagoga jednakże została wcześniej zakupiona przez chrześcijańskiego mieszkańca Wielowsi, Franza Bialka. Zagroził on stacjonującym esesmanom, że jeśli nie ugaszą pożaru to poda ich do sądu o zniszczenie mienia prywatnego^[4]. Pożar został wkrótce ugaszony, ale synagoga nie została już otwarta dla wiernych, mimo iż większość sprzętu wewnątrz ocalała. Na polecenie władz z budynku usunięto wszelkie symbole judaistyczne oraz wyburzono wieżę nakrytą kopułą^[4]. Do Berlina wysłano meldunek, że synagoga została zniszczona^[4].

Po zakończeniu II wojny światowej synagoga została gruntownie przebudowana na magazyn zboża Gminnej Spółdzielni^[3] i taką funkcję pełni do dnia dzisiejszego.

Architektura

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. W zachodniej części znajduje się przedsionek, z babińcem u góry. We wschodniej części znajduje się główna sala modlitewna. Po powojennych przebudowach znacznie zniekształcono zewnętrzny wystrój budynku. Można dostrzec zarysy zamurowanych, półokrągle zakończonych okien.

Zachował się zabytkowy parochet z 1783 roku. Po zakończeniu II wojny światowej znajdował się w rękach prywatnych. Od 1977 roku znajduje się w zbiorach Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Dawna synagoga i cmentarz żydowski w Wielowsi. starostwo.gliwice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-23)]. na stronie starostwo.gliwice.pl (pol.)
• Arnulf Hein: Vom Ende der Langendorfer Judengemeinde. prosilesia.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-21)]. (niem.)
• Synagoga w Wielowsi na portalu Wirtualny Sztetl
• Fotografia parochetu z synagogi w Wielowsi