Synkretyzm przypadków

Synkretyzm przypadków, synkretyzm fleksyjny – zachodzące w językach fleksyjnych zjawisko przejmowania funkcji jednego przypadka deklinacji przez inny i będąca tego następstwem homonimia dwóch bądź kilku form fleksyjnych jednego leksemu. Dochodzi do tego na ogół na skutek zmian fonetycznych, w wyniku których formy obydwu przypadków stają się identyczne[1][2].

Przykładem synkretyzmu jest przejęcie funkcji ablatywu (odpowiadającego na pytanie skąd?) przez dopełniacz z przyimkiem (od kogo? od czego?) w językach słowiańskich, w wyniku czego liczba przypadków została zredukowana do siedmiu[3].

W synkretycznych formach fleksyjnych danego wyrazu następuje neutralizacja opozycji morfologicznych. W rezultacie zamiast oczekiwanych 14 (po siedem przypadków każdej liczby) mamy znacznie mniej formalnie różnych form fleksyjnych danego leksemu, np. paradygmaty rzeczownikowe mają w l. poj. nie więcej niż 6 różnych form, w l. mn. – nie więcej niż 5 różnych form[4].

Formy synkretyczne w paradygmacie fleksyjnym leksemu „pani”
Przypadekl. poj.l. mn.
Mianownikpanipanie
Dopełniaczpanipań
Celownikpanipaniom
Biernikpaniąpanie
Narzędnikpaniąpaniami
Miejscownikpanipaniach
Wołaczpanipanie

Liczba pojedyncza – 2 różne formy, liczba mnoga – 5 różnych form, razem – 7.

Przypisy

  1. ↑ Milewski 1967 ↓, s. 89.
  2. ↑ Bańczerowski, Pogonowski i Zgółka 1982 ↓, s. 278.
  3. ↑ Przypadki. [w:] Słownik naukowy [on-line]. [dostęp 2017-12-11].
  4. ↑ Nagórko 2007 ↓, s. 140–152.

Bibliografia

  • Tadeusz Milewski: Językoznawstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
  • Alicja Nagórko: Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2007. ISBN 978-83-01-15390-8.
  • Jerzy Bańczerowski, Jerzy Pogonowski, Tadeusz Zgółka: Wstęp do językoznawstwa. Poznań: Wydawnictwa Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 1982.