Syrenie Stawy

Syrenie Stawy

Altanka nad jednym z Syrenich Stawów w „Zespole Parków Kasprowicza-Arkoński”
Położenie
Państwo	Polska
Lokalizacja	Park Leśny Arkoński (Szczecin)
Miejscowości nadbrzeżne	Szczecin
Hydrologia
Rzeki zasilające	Osówka
Położenie na mapie Szczecina Syrenie Stawy
Położenie na mapie Polski Syrenie Stawy
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Syrenie Stawy
53°27′26″N 14°30′35″E/53,457222 14,509722

Syrenie Stawy – zespół jezior położonych w Dolinie Niemierzyńskiej, w przyrodniczo-krajobrazowym „Zespole Parków Kasprowicza-Arkoński” w Szczecinie. Znajduje się około 3 kilometrów od centrum miasta^[1], obok alei parkowej (trasy spacerowo-rowerowej) będącej przedłużeniem ul. Jana Kochanowskiego w kierunku pobliskiego kąpieliska Arkonka, oznaczanej na mapach jako ul. Wincentego Pola^[2][3] lub Syrenie Stawy^[1][a].

Stawy są zasilane wodami potoku Osówka^[4].

Elementy historii

Pod koniec XVI wieku północno-zachodniej części Doliny Niemierzyńskiej istniała owczarnia „Eckerberg” (Schäferey Eckerberg), która została spalona w 1677 roku w czasie działań wojennych. Po odbudowie powstał folwark „Eckerberg” (Gut Eckerberg). W latach 1808–1813 (zob. wojny napoleońskie) znajdowały się tu wojskowe baraki francuskie. W XIX wieku teren rozparcelowano. Właścicielami części ziemi uprawnej wzdłuż potoku Osówka, bagnistych łąk i lasu została rodzina Kuglerów. Na terenie majątku „Eckerberg” (folwark Osowice) znajdował się młyn Steinfurth’a, gorzelnia, cegielnia i kopalnia torfu. W drugiej połowie XIX wieku powstał tu zakład wodoleczniczy (Viecksche Kaltwasserheilanstalt Eckerberg, zakład hydroterapii zimną wodą, prowadzony przez Viecka). W latach 70. tegoż wieku został on zakupiony przez Johannesa Quistorpa^[5].

Fragment mapy Szczecina z 1931 roku^[b] (Dolina Niemierzyńska)

W 1890 roku zburzono budynki mieszkalne i gospodarcze folwarku. Dzięki dotacjom Quistorpa teren został zmeliorowany i zagospodarowany; utworzono nowe sanatorium fundacji im. Ernsta Moritza Arndta (Stiftung Ernst-Moritz-Arndt-Haus) dla osób nerwowo chorych, osób z zaburzeniami przemiany materii i uszkodzeniami rdzenia kręgowego oraz rekonwalescentów po ciężkich chorobach i operacjach^[5][6]. Przyjmowano pacjentów przybywających głównie z Berlina. Zakład otaczał Park Eckerberg (później Park des Arndt Stifts) z zabudową sanatoryjno-rekreacyjną^[5][7]. Personel medyczny (lekarze i pielęgniarki) mieszkał w bezpośrednim sąsiedztwie sanatorium^[8].

Od ok. 1898 roku w pobliżu sanatorium znajdowała się również restauracja „Lindenhof” („Lipowy Dwór”) ze stolikami na wolnym powietrzu i salą koncertową, placem zabaw dla dzieci i mini-ogrodem zoologicznym. Była początkowo własnością Johannesa Quistorpa, a później jego syna Martina^[6].

W 1908 roku tereny współczesnych „Syrenich Stawów” i ich otoczenie Martin Quistorp sprzedał miastu za cenę 3,5 mln ówczesnych marek. Równocześnie przekazał miastu nieodpłatnie „Park Quistorpa” (współczesny Park Kasprowicza). W 1927 roku przeprowadzono generalny remont budynków sanatorium^[6].

Budynek Sanatorium Fundacji E.M. Arndta

Staw obok budynku sanatorium

„Lindenhof”

Park Eckerberg (1898), później Park des Arndt Stifts;
część zabudowań w dolince pozostałej po wydobytym torfie,
zamienionej w park przez J. Quistorpa^[9]

Fundacja im. Ernsta Moritza Arndta istniała do 1945 roku^[6].

Jedynym obiektem, który ocalał po II wojnie światowej, jest „Modrzewiowy Dwór” z kilkoma zabudowaniami gospodarczymi – dawne zabudowania personelu sanatorium, a później pracowników leśnych. Obiekt wpisano do rejestru zabytków (nr rej. 1006 z dnia 22 lutego 1983, położenie: 53.45947, 14.508326)^[7][10][11]. Po innych zabudowaniach „Ernst Moritz Arndt Stift” i „Lindenhof” pozostały nieliczne fragmenty fundamentów i murów^[6] (trudno rozpoznawalne).

Badania flory bakteryjnej w wodzie stawów i Osówki, wykonane w 2009 roku, wykazały wysoki stopień zanieczyszczenia, spowodowany odprowadzaniem doń ścieków komunalnych^[12]. Ponadto w latach 2009–2010 przeprowadzono badania osadów dennych zalegających stawy celem oceny ich zanieczyszczenia i sposobu zagospodarowania oraz wpływu osadów na jakość wód powierzchniowych (Operat s.c. Szczecin, XII 2009 – VI 2010)

Widok dworu od strony ul. Międzyparkowej (2015)

Widok od strony dzisiejszych Syrenich Stawów (2019)

Pozostałości zabudowań byłego sanatorium w pobliżu dworu (2018)

Modrzewiowy Dwór na początku XXI wieku^[11]

Współczesne koncepcje zagospodarowania terenu i realizacja

W roku 2010 opracowano koncepcję zagospodarowania terenu z utworzeniem Ogrodu Botanicznego „Arboretum Syrenie Stawy”^{[7][13][14][15][c]}.

Program działań objął m.in. rekultywację stawów, prace hydrotechniczne, wycinkę części zadrzewienia, budowę nowych obiektów, m.in. obiektu dydaktycznego z oranżerią (na miejscu dawnego sanatorium). Przewidziano utworzenie m.in. kolekcji roślin siedlisk wilgotnych i wodnych, azylu dla ptaków „Ptasia wyspa”, platform widokowych i rekreacyjnych, ścieżek dydaktycznych, placów zabaw dla dzieci^[7].

Projektantem „Arboretum Syrenie Stawy” jest Leszek Herman – architekt, pasjonat historii Szczecina i pisarz, m.in. autor książek „Sedinum. Wiadomość z podziemi” (zob. wydarzenia literackie 2015 roku)^[16] i Latarnia umarłych (2018)^[17].

Ogólny plan tworzonego Ogrodu Botanicznego

Projekt stawu z rzeźbą „Gęsi w locie” obok wejścia II

Koncepcja utworzenia Ogrodu Botanicznego (2015)
Arboretum „Syrenie Stawy”^[7]

Staw obok alei spacerowej w kierunku Arkonki

Jeden ze stawów po rekultywacji

Stan Syrenich Stawów w roku 2015

Część pierwotnego projektu zagospodarowania terenu i obiektów małej architektury zrealizowano w lipcu 2018 roku jako Centrum ochrony bioróżnorodności „Syrenie Stawy” w Parku Leśnym „Las Arkoński”, (koszt 4 mln zł, fundusze unijne)^[18]. Autorem tego projektu jest mgr inż. arch. Sławomir Adrabiński, a wykonawcą prac – kierowany przez niego zespół (Grupa MGM Szczecin)^[19].

Tablica informacyjna

Pomost dla obserwatorów ptaków wodnych

Altanka jednej ze stacji trasy edukacyjnej

Jedna z tablic edukacyjnych

Centrum różnorodności biologicznej „Syrenie Stawy” (październik 2018)

Tablica informacyjna dla kandydatów na studia w ZUT (październik 2022)

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Mapa jezior w serwisie maps.google.pl